Ti Biblia​—Praktikal Agpaay Kadakayo

“IMPARANGNA kenka, O tao, daydiay naimbag,” insurat ti maysa a tao ti Dios nasurok a 2,700 a tawtawen ti napalabasen. (Mikias 6:8) Ngem dayta kadi ti “naimbag” wenno praktikal nga agpaay kadatayo iti moderno nga aldawtayo?

“Ti Biblia nabayag a naisuraten sakbay nga adda asinoman a makaammo iti aniaman maipapan iti moderno a sikolohia ken ti sikolohikal a panagdakkel iti kapanunotan maipapan iti ar-aramid iti sekso,” kuna ni Dr. Chesen. “Uray pay no ti ranta dagiti mannurat ket isut’ kasayaatan, mabalin a saanda nga inraman dagitoy importante a bambanag iti panangusigda. Kaskasdi no maipapan kadagiti isyu ti moral ken/wenno dagiti bilbilin, ti Biblia ken dagiti manangipatarusna adu ti makunada.”

Agbalin koma dayta a punto no ti Biblia ket produkto ti panagpampanunot ti tao. Ngem kas naipakita iti ruartayo iti Abril 1, 1986 ti Biblia ket saan a sao ti tao no di ket iti Dios. Daytoy nagpateg a banag ti saan a mabalin a laksiden. Apay? Agsipud ta ti pannakaammo ti Dios ket saan a nakedngan iti panawen ken kadagiti kasasaad, kas iti tao, ken daytat’ saan met nga agbalbaliw. Kas ti Namarsua iti sangatauan, ti Dios ammona a naan-anay ti pannakabukeltayo ken no ania ti kasayaatan nga agpaay kadatayo. Gapuna maiyanatop ti panangikuna ti apostol: “Isuamin a Surat nga impaltiing ti Dios isu met ti naimbag a pakasursuruan, pakatinggaran, pakababalawan ken pakaadalan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma, ken nakabalan a naan-anay nga agpaay iti isuamin nga aramid a nasayaat.”​—2 Timoteo 3:16, 17.

Ket, ania ngaruden, maipapan kadagiti nagdadakkel a panagbalbaliw a napaspasamak kadagiti moderno a panawentayo? Saan kadi a marikrikna nga agbibiagtayo iti ad-adda a siwayawaya ken ad-adda a nalawlawagan a panawen? Saan kadi nga adu kadagiti tradisional a nakaibaludan ti inwakwaksin ti kagimongan a pangkaaduan? Pudno, ngem agpapan pay iti dimmur-asen a pannakaammo ken dagiti kabbaro a nagun-odan a “wayawaya,” dagiti pamunganayan a kasapulan ken pannakabukel ti tao saanda pay a nagbalbaliw. Iti unegtayo, datayo ti kaskasdi nga isu pay met laeng. Addaantay pay kadagiti rikna a mangan, uminum, maturog, agpaadu, ken agdayaw, a kas kadagiti ammatayo. Kaskasdi kasapulantayo ti ayat ken dungngo, ken kayattay ti agbalin a naragsak. Kaskasdi kasapulantayo ti maaddaan iti nabagas wenno makaay-ayo a panagbiag.

Dagiti prinsipio ti Biblia sawenda dagitoy a pakasapulan. Mainayon pay, dagiti pannursuro ti Biblia mangtedda ti pagimbagantayo, uray pay kadagiti moderno nga al-aldaw. Ken mainayon pay, dagiti bunga a magun-odan manipud panangsurot iti pammalakad ti Biblia natantan-okda ngem ti aniaman a magun-odan manipud kadagiti dadduma a gubuayan. Sukimatentayo ti apagbiit no kasano ti kinapudno dayta kadagiti bambanag maipapan iti moralidad, ekonomia, ken ti salun-at.

Ti Biblia ken ti Moralidad

Maysa kadagiti naindaklan a panagbalbaliw ti moderno a panawentayo isut’ maipapan iti panangmatmat iti moralidad. Dagiti ar-aramid a dati maibilbilang a makarimon nagbalindan a maawat. Dagiti babbai a maaddaan iti annak iti ruar ti kasamiento saanen a lislisian ti kagimongan. Dagiti homoseksual sipapanayag nga agkamkampaniadan a maipaay kadagiti “kalinteganda.” Iti nasaknap pannakasalimetmetna a panangmatmat a ta awan asinoman nga addaan kalintegan nga agreklamo wenno mangsinga iti aniaman nga ar-aramid a mapaspasamak iti nagbaetan dagiti natataengan nga addaan pammalubos iti maysa ken maysa. Ken dagiti pagalagadan ti Biblia mailaklaksiddan kas Victorian wenno maipaay iti panawen idi agturturay ni Reina Victoria.

Ngem dagiti pagalagadan ti Biblia inkeddengen ti Dios nabayagen sakbay pay ti maika-19 a siglo, ti panawen ni Reina Victoria iti Inglatera. Ket agtultuloyda a mapampaneknekan a naimbag nga agpaay iti sangatauan. Pudno a daytoy ti makita no usigen ti maysa dayta a kagidgiddan ti “baro a moralidad,” agpangpangato ti bilang ti diborsio, umariwekwek dagiti aborsion, ti epidemia iti panagsikog dagiti tin-edyer, ken dagiti adu a kita ti maiyallatiw babaen iti sekso a saksakit. Dagitoy ti nakangingngina, makapakapsut, ken makapapatay pay a parparikut. Saan kadi nga ad-adda a praktikal ti panangsurot ti pammagbaga ti Biblia maipapan iti sekso, kinadalus, ken ti kinamatalek iti panagasawa?​—Proverbio 5:3-11, 15-20; Malakias 2:13-16; Hebreo 13:4; 1 Corinto 6:9, 10.

Amadenyo a nangnangruna no kasano ti kinapudno daytoy iti banag maipapan iti maysa laeng a sakit, kas naipakita iti daytoy a report manipud The New York Times: “‘Agtultuloy a sipapardas nga agsaksaknap ti AIDS kadagidiay adda kadagiti narisgo a grupo, ngem saan kadagidiay adda iti ruar dayta,’ kuna ni Dr. David J. Sencer, ti New York City Health Commissioner. . . . Dagidiay narisgo ramanenna dagiti homoseksual ken biseksual a lallaki; dagidiay managusar ti droga nga itudokda kadagiti ur-uratda; . . . dagidiay umaw-awat ti pannakaiyalison manipud kadagiti naakaranen a nagidonar, ken dagiti pareha iti sekso wenno dagiti annak dagidiay addaan ti AIDS.”

Pudno unay, ania ti ad-adda a nasaysayaat​—ti sumagmamano a minuto a maiparit a ragragsak, a masansan, mapakpakuyogan ti buteng ken panagdandanag, wenno ti maysa a nadalus a konsiensia ken kabukbukodan a panagraem? Aniat’ mangyeg iti napapaut a kinaragsak ken pannakapnek​—ti apagbiit a pannakiabig nga addaan iti posibilidad ti makapapatay nga ibungana, wenno ti natibker ti pakaibatayanna a pannakitulag iti nadalus a panagasawa nga itantandudo ti Biblia?

Ti Biblia ken ti Economia

Mammano a tattao ti mangibilang iti Biblia nga addaan iti solusion kadagiti parikut iti panagbiag. Kaskasdi, ti panangsurot iti pagalagadanna ti pudno a mangikabil iti ad-adu a taraon iti lamisaanyo. Kasano a pudno daytoy?

Masansan, kaaduan iti mategteggedan ti maysa a tao awan mamaayna a masaysayang laeng. Ti panangsalimetmet iti pammalakad ti Biblia ti mangitalimeng kadagitoy a pundo a maipaay iti nausar a pangpanggep. Kas pangarigan, maysa nga aramid a masansan mangiturong iti kinapanglaw isu ti agsobsobraan a panaginum. Minilmilion a tattao, no maigganandan ti sueldoda, agturongdan kadagiti bar wenno paglakuan ti arak. Iti adu a kaso, rummuardan nga awan ti supisiente a kuarta a pagbayadda kadagiti ut-utangda wenno mangipaay iti nawadwad a taraon kadagiti pamiliada. No maminsan agutangda tapno magun-odanda dagiti kasapulanda iti panagbiag. Sisisirib, kondenaren ti Biblia ti agsobsobraan a panaginum; itantandudo dayta ti kinatimbeng.​—Proverbio 23:20, 21, 29, 30; 1 Timoteo 3:2, 3, 8.

Pudno met dayta kadagidiay addaan iti bisio a panagsigarilio wenno panangabuso ti droga. Anian a nakangingngina dagitoy a bisio! Ken anian a nagrigat ti panangisardeng kadagita! Gagangay isu daytoy a surat a naiturong ken sikologo a Joyce Brothers, a naimaldit idiay New York Post: “Nangrugiak a nagus-usar ti cocaine gapu ta dayta ti makaparagsak ken kaaduan kadagiti gagayyemko ti mangang-angot iti dayta kadagiti panagngudo ti lawas. Bueno, dayta ti talaga a mangtuben iti isuamin a banag a naimbag iti panagbiagko ket dakkel rigatko iti innak panangisardeng iti dayta. Maysaak nga ina ti dua nga annak ket mabutbutengak a no diak maisardeng daytoy iti mabiit, isudanto ti agsagaba. Mamindua nga ar-aramidek dayta iti kada aldaw. Nailumlumakon iti utang, nakakaasiak.”

Sabali pay a managusar ti droga ti nagsurat: “Siak ken ni lakayko agpadpadakami a naballigi iti karera a nagus-usaren iti cocaine iti tallo a tawen. Daytat’ makaay-ayo idi damo ngem dayta agbalbalinen nga ad-adda nga importante. Kinapudnona, daytan ti mangiturturay iti biagmi. Siuutangkamin gapu ta ti bisiomi ket nakangingngina. Dakam a dua ti talaga a naaddaanen iti dakes a panaglasat iti dayta. Kadagiti dadduma nga al-aldaw pulos a di agsardengen ti panagar-arapaap.”

Dagiti managsigarilio madangranda met iti panagbiag gapu iti bisioda, nupay nalabit saan a kas iti droga. Ti agdama a report ti magasin a Modern Office Technology ti nagkuna: “Dagiti saan nga agsigsigarilio nga agbirbirok iti trabaho nalablabit a maalada ngem dagidiay kapadpadada a kualipikado a kandidato iti trabaho a managsigarilio, sigun iti nabiit pay a nairuar a surbey iti pagilian. Ti panagsukimat, a naibatay iti panagsalsaludsod kadagiti bise presidente ken direktor iti personel kadagiti kadadakkelan a kompania ti America . . . ti nangipanayag a dagiti managempleo itatta ad-adda a kaykayatda dagiti kandidato iti trabaho a saan a managsigarilio.” Apay? Agsipud ta, kas naipakita iti maysa a kongresional a panagsirarak, ti panagsigarilio ti mangipangpangato iti ngina ti panangaywan ti salun-at ti pagilian, agraman dagiti babayadan a medikal ken mapukawda ti kinamanagbungada, agarup $65 bilion doliar iti kada tawen,​—a daytat’ katupag ti $2.17 iti tunggal pakete ti sigarilio a nailako!

Wen, matulongan ti maysa a tao iti panagbiagna babaen ti basta panangsurotna iti pammagbaga ti Biblia: “Agdaluskayo koma iti isuamin a kinarugit ti lasag ken espiritu.” (2 Corinto 7:1) Ket dayta met laeng ti pudno kadagidiay a, babaen ti panangsurotda kadagiti prinsipio ti Biblia, siwayawayada koma manipud amin a kita ti panagsugal. (Isaias 65:11, 12; Lucas 12:15) Malaksid pay, dagidiay mangsalsalimetmet kadagiti prinsipio ti Biblia, ti patpatgen unay dagiti amoda gapu iti kinasingpetda, kinamapagpiaranda, ken kinagagetda, ket mabalbalin nga isuda ti umuna a matangdanan ken dagidiay maudi a maikkat.​—Colosas 3:22, 23; Efeso 4:28.

Ti Biblia ken ti Salun-at

Yantangay adelantadotayo unayen iti medikal itatta, nasukatanen aya dagiti pammagbaga ti Biblia? Bueno, maysa a banag a namagsiddaaw kadagiti managsirarak isu ti no kasano ti kinaapagpag-isu ken kinanaintiempuan ti Biblia kadagiti bambanag maipapan ti medisina ken salun-at, nupay daytat’ naisurat iti tiempo nga aglaplapusanan idi dagiti panagan-anito ken nagbassit wenno awan pay ketdi ti ammo maipapan kadagiti moderno a medikal nga ar-aramid, wenno uray pay ti mikrobio ken dagiti virus.

Siempre, agpapan pay iti moderno a siensia medikal, aglaplapusanan pay latta dagiti parikut maipapan iti salun-at. Kaskasdi, ti pammagbaga ti Biblia ti mangitag-ay iti kasasayaatan iti salun-at. Kas pagaammon, ti panangsurot kadagiti prinsipio ti Biblia ti mangsalaknib kadatayo manipud kadagiti ar-aramid a makadadael unay iti salun-attayo. Isuda met ti mangparang-ay iti mental a salun-attayo. Bigbigbigen ti Biblia ti epekto a patauden ti kababalin ken emosion, iti bagitayo. (Proverbio 14:30) Gapuna dayta ti mangiyadayo kadatayo manipud kadagiti makadadael a kababalin ken emosion ken tulongannatayo a mangsukat kadagita kadagiti positibo, makapabileg a kualidad.

Amadenyo ti balakad a naited idiay Efeso 4:31, 32: “Isuamin a pait ken gura ken unget ken ariwawa ken dakes a panagsao maikkat koma kadakayo agraman ti amin a dakes a panggep. Ket managayan-ayatkayo, agkikinnaasi ken agpipinnakawankayo.” Wen, ipagpaganetget ti Biblia ti panagbaliw manipud iti makadadael, makapasakit a personalidad nga agturong iti baro, nasalun-at a Nakristianuan a personalidad. (Efeso 4:20-24; Colosas 3:5-14) Daytat’ makatulong kadatayo a mangiparangarang kadagiti bunga ti espiritu ti Dios: “ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinaanus, kinaimbag, pammati, kinaemma, panagteppel.” (Galacia 5:22, 23) Ti Biblia ti mangipaay kadagiti nasalun-at a taraon a mabalin nga ipastrek iti isip ken iti puso ket agbalin a natalna.​—Proverbio 3:7, 8; 4:20-22; Filipos 4:6-8.

Mainayon pay, dagidiay mangsalimetmet kadagiti pagannurotan ti Biblia saanda a mairaman kadagiti krimen, panagderraaw, iyaalsa, wenno dadduma pay a bambanag a mangibunga iti pakadangran ti bagi. Addaanda ti nadalus a konsiensia, a daytat’ makatulong iti dakkel iti panangsalimetmet iti naragsak a panagpampanunot ken ti nasayaat a pisikal a salun-at. (1 Pedro 3:16-18) Mainayon pay, dagidiay mangiyaplikar iti balakad ti Biblia tagiragsakenda ti nabara, makagunggona, naragsak a panagbiag iti pagtaengan, agraman ti natalna a pannakirelasion kadagiti dadduma.

Wen, ti Biblia ket praktikal nga agpaay iti kaaldawantayo. Daytoy ti nalawag iti panagbiag dagiti minilmilion a pudpudno a mangiyap-aplikar kadagiti prinsipiona. Ken dayta ti makatulong kadakayo. Maawiskayo a mangipadas kadagiti pannursurona iti panagbiagyo. Maragsakan dagiti Saksi ni Jehova a mangipakita kadakayo no kasano.