Ti Relihion Puersa Aya iti Moral a Pagimbagan?
KAS sungbat itoy a saludsod, minilion ti umanamong ken George Bernard Shaw, isu a nagsurat: “Ti relihion maysa a dakkel a puersa—ti kakaisuna a puersa iti panggep iti lubong.” Maisupadi iti dayta, ti maika-19-siglo nga Ingles nga autor a ni John Ruskin, iti panagsuratna a maibatay iti kinasingpet, ti nangidaniw: “Ti makaallilaw a relihion ket kankanayon a kadadaksan a banag kenkuana.” Ania a panangmatmat ti pagarupyo nga as-asideg iti kinapudno?
Kas pammaneknek iti moral a puersa iti relihion, dadduma ti mabalin a mangitudo iti maysa nga indibidual a nagbalin a “nabalbaliwan a tao” idi ‘indedikarna ti biagna ken Jesu-Kristo.’ Kasta ti panangdeskribir ti maysa nga internasional a magasin iti “pannakakumberte” ni Charles Colson, isu a nairaman iti eskandalo iti Watergate. Ti maysa mabalin nga itudona pay dagidiay agkunkuna a ti relihion ti nangisalakan kadakuada manipud iti panagbiag iti balangkantis wenno alkoholismo. Kadagiti di Kristiano a dagdaga, minilmilion a Biblia ti naiwaras, nga awan duadua nakatulong kadagiti adu a tattao a mangpasayaat iti moral a panagbiagda. Nalawag, ti relihion nangipaay iti nasayaat a moral nga impluensia kadagita a tattao.
Ti Dakes a Pasetna
Iti kasumbangirna, ti relihion ni Hitler bassit ti pananglappedna kenkuana. Daytoy ti nangiturong ti panagpanunot dagiti napasnek a tattao no apay a ti panagapelarda ken Papa Pio XII a mangilaksid ken ni Hitler ket pulos a saan a nasungbatan. Ti Catholic Telegraph-Register iti Cincinnati, Ohio, iti sidong ti paulo a “Napadakkel a Katoliko ngem Labsingenna ti Pammati Kuna ti Kable iti Papa,” ti nangipadamag, “Maysa a panagapelar ken Pio XII a ni Reichsfuehrer Adolf Hitler ti mailaksid.” No naaramid koma daytoy a tignay, mabalin kadi nga inapektaranna koma ti nagbanagan iti gubat ket inispalna koma ti sangatauan iti adu a panagsagaba? Nakalkaldaang ta, pulos a saan a sinungbatan ti papa.
Ti pannakikamalala ket gagangayen kadagiti dadduma a Katoliko a pagpagilian iti Sud America. Ket idiay Norte America nagsurat ti maysa a monsignor iti editorial: “Pagbalinenyo a Legal ti Panagbalangkantis—Dayta ti Nasantuan a Solusion.” (Philadelphia Daily News) Kitaenyo met ti kasasaad kadagiti dadduma a Protestante a pagpagilian a sadiay ti panagsisinnukat iti asawa, ti panagdenna sakbay ti kasar, ken ti panagdenna nga awan ti kasar ti gagangayen. Makasaraktayo iti rason a maipaay iti daytoy a naisingasing iti kaption iti pagiwarnak: “Dagiti Papastor Naulimekda Maipapan iti Panagdenna Sakbay ti Kasar.” Kinuna ti artikulo: “Dagiti papastor iti America nagbasolda iti panagulimekda a mangikasaba a maibusor iti panagdenna sakbay iti kasar . . . Maamakda a mapukawda ti dadduma kadagiti paspasurotda.” (Telegraph, North Platte, Nebraska) Gapuna amin kadi a relihion ket puersa a maipaay iti moral a pagimbagan?
Iti Kakristianuan, nalawag a makita ti kinakurang iti moral a puersa dagiti relrelihion bayat iti panaggugubat. Kitaenyo no ania ti pagarupyo kadagitoy a nasayaat a denggen a panangako. Idi 1934 ni Walter W. Van Kirk, nga idi ket sekretario iti departamento iti Federal Council of the Churches of Christ in America, nagsurat: “Dagiti manangaskasaba ken dagiti paspasurot innaladan iti nadayag a takder a maibusor iti gubat . . . Daytoy a krusada iti kappia dagiti ig-iglesia nagtaud iti panamati a ti gubat ket naan-anay a maisuppiat iti panangasaba ken ar-aramid ni Jesus.” (Religion Renounces War) Kalpasan ti panangisitarna kadagiti sumagmamano nga ig-iglesia ken klero, nagserra ti libro: “Dagiti ig-iglesia, kangrunaanna, nalawag ti panangibagada a saandan a maibilang a kakadua iti panangpapatay ken panangpawad kadagiti tattao. Dagiti manangaskasaba . . . ug-ugasanda dagiti im-imada iti dara dagiti padada a tao, suminsinadan ken Cesar.”
Nupay kasta, dagidiay a panginanamaan unay a padpadto ti pulos a saan a dimteng. Idi bimtak ti Gubat Sangalubongan II, awan ti uray maysa kadagiti kangrunaan a relrelihion iti Kakristianuan ti nagtakder a sititibker a ‘nangbabalaw iti gubat.’ Ti kadi iglesia iti lugaryo inaramidna ti kasta?
Nadadael a Moral a Lapped
Gapu ta nausigtayon ti dadduma kadagiti pammaneknek iti agsumbangir a dasig, dikay kadi umanamong a kadagiti amin a nakaad-adu a kaso, dagiti nalalatak a relrelihion iti lubong saanda a nabileg unay a maipaay iti moral a pagimbagan? Kuna ti magasin a Look: “Dagiti ig-iglesia . . . saanda a nakaipaay iti moral a panangidaulo, ket gapu ta ti rebbengenda isu ti kadadakkelan, ti saanda a panangibanag iti dayta ti kadadaksan.” Nagkomento ti The Courier-Mail iti Brisbane, Australia, maipapan iti saan a panagballigi iti relihion iti Kakristianuan a mangipaay iti lapped iti seksual nga imoralidad: “No maipapan kadagiti Obispo ken dagiti Linlinteg . . . nga insuratda a ti pannakidenna iti saan nga asawa ket mabalin nga aramid a panangtulong a ‘mangiwaragawag iti Dayag iti Dios,’ . . . a ti pannakiabig saan met a mismo a dakes wenno ti pannakikamalala saan met a dakes; ngarud ti gagangay a lalaki ken babai, ken nangnangruna ti bumarito ken bumalasitang, mariroda no ania ti umiso ken dakes. Ti pagbanagan daytoy a propaganda iti Baro a Moralidad isu ti pannakadadael dagiti moral a lapped.”
Saan, kangrunaanna, dagiti relrelihion iti lubong saanda a pudno a puersa maipaay iti moral a pagimbagan. Maisupadi ketdi, masapul a bigbigenda ti rebbengenda iti nakalkaldaang a kasasaad iti moral itatta. Nupay kasta, agsipud ta ti relihion ket rumbeng a kaipapananna ti “panagserbi ken panagdayaw iti Dios wenno iti sobrenatural,” saan kadi a dayta koma ket puersa a maipaay iti pagimbagan kadagiti amin a pagpagilian a sadiay daytat’ nasaknap? Ania ti kurang? Kasano a makaipaay ti relihionyo iti kasta a puersa itatta?