Dagiti Anghel—Napalabas ken Agdama
“Dagitoy ti mailadawan iti panawen ti Krismas kadagiti dekorasion nga ibitintayo iti kayo, wenno makita kadagiti kard iti Krismas—dagiti nabalitokan a munieka nga addaan kadagiti napipintas a ruprupa, nga agtoktokar iti arpa wenno ti organo iti simbaan wenno mangaw-awit kadagiti kandila. Addaanda kadagiti abbaba a payak kas iti payak dagiti babassit a tumatayab. Iti maysa laeng a sao, napintasda.”—The Sunday Denver Post.
“DAGITI anghel kaaduanna a dida maikankano kadagiti eskuelaan iti teolohia, matagtagibassitda kadagiti Sunday school, ken saanda pay a madakdakamat iti indese iti National Catechetical Directory, ti libro a giya dagiti Katoliko iti panagadal iti relihion idiay America.”
Kasta ti kinuna ni Charles W. Bell, editor iti relihion. Napaliiwna a dadduma a teologo, nangnangruna manipud kadagiti kangrunaan nga ig-iglesia a Protestante, “saanda a mamati ken agduaduada kadagiti anghel.” Napaliiw ti New Catholic Encyclopedia a dadduma a moderno a managpanunot kunaenda nga “amin a pammati maipapan iti kaadda dagiti anghel masapul a maidian.”
Saan a kanayon a kastoy ti kaso. Kas pangarigan, idi maika-13 a siglo, dagiti eskolar a nagadal iti angelology, maysa a sanga iti teolohia maipapan kadagiti anghel, ti makuna a nariribukan maipapan iti pampanunot maipapan iti “kasasaad, kinalaing, ken pagayatan” dagiti angheles. Bayat iti sumagmamano a siglo, naaramid pay dagiti karkararag a maiturong kadagiti “mangaywan nga angheles.” Ngem, kas naipakita iti ngato, dagiti kababalin nagbaliwen nanipud idi.
Sigun iti New Catholic Encyclopedia, “iti moderno a panunot dagiti anghel . . . ti ad-addan a maipabiang iti saklaw dagiti leyenda, dagiti fairy tale, ken dagiti pagay-ayat dagiti ubbing.” Kinapudnona, idi agtengnga iti maika-19 a siglo, iti panunot dagiti adu a tattao dagiti anghel bumasbassiten ti pannakainaigda iti relihion ket ad-adda a mainaigdan iti sekular a romantiko a kapanunotan. Itatta, ad-adu pay a tattao ti mangibilang kadakuada a produkto iti kapanunotan; ket iti kasta, dagita a tattao libakenda ti kaadda dagiti angheles.
Dagiti Anghel kadagiti Dadduma a Relihion
Nupay kasta, dagiti anghel kaskasdi a salimetmetanda pay laeng ti saadda iti dadduma a relrelihion. Kas pangarigan, ti Iglesia Katolika Romana “paregtaenna ti matalek nga ayat, panagraem, ken panagdawat kadagiti anghel.” Kinapudnona, ti Katolicismo intan-okna dagiti tallo nga ibilangna nga angheles—ni Miguel, Gabriel, ken Rafael—iti kinasanto. Ni Rafael agparang laeng kadagiti liblibro nga Apokripa ket awan kadagiti sagrado a sursurat ti Biblia.
Kadagiti ig-iglesia iti Eastern Orthodox, dagiti anghel napategda iti litania wenno rosario, maysa a porma iti kararag a pakaaramidan dagiti iyaawag wenno panagdawdawat, a sungbatan ti kongregasion. Dagiti anghel adda met lugarda iti Islam, ti pammati kadagiti anghel isu ti maysa kadagiti artikulo iti pammati iti teolohia a Muslim.
Kaskasdi, awan duadua nga iti kaaldawantayo ti pammati iti kaadda dagiti anghel ket mapukpukawen.
Mamatikayo Kadi kadagiti Anghel?
No maipapan iti panamati kadagiti anghel, ti New Catholic Encyclopedia kunaenna: “Main-inot . . . bayat iti napaut nga irarang-ay ken ti pannakagugor . . . babaen iti naparang-ay a pananginanama iti kapanunotan a linaon iti Nasantuan a Kasuratan, timmaud ti angelology a, kadagiti nadumaduma a kasasaad iti kinaagpaysona, nagbalin a doktrina iti Iglesia.” [Kuami dagiti italiko.] Kasano katibker ti pammati kadagiti anghel no ti pammatiyo ket naibatay iti “naparang-ay a pananginanama”?
Makapainteres, adda ti nasinasina a kapanunotan maipapan iti daytoy a banag uray pay iti uneg ti Iglesia Katolika. No maipapan iti no kaano ti pannakaparsua dagiti anghel, ti Enciclopedia de la Religión Católica kunaenna: “Iti kapanunotan dagiti Griego nga amma, dagiti anghel naparsuada sakbay ti makita a lubong, ngem ti kaaduan a kapanunotan dagiti Latin nga amma ket dagitoy naparsuada kalpasanna. Nupay kasta, ti kapanunotan dagiti kaaduan a manangsuportar ket naparsuada a kagiddan ti lubong.” Ti kasta a panagduadua pataudenna ti pannakariro ti is-isip dagiti tattao ket tumulong a mangimpluensia iti pagannayasan a saan a panamati itatta.
Maysa a Judio a pilosopo, ni Philo, kunaenna a dagiti anghel ket basta “pannakaiparangarang ti kasasaad ken pannakabalin iti uniberso.” Bayat ti panaglabas dagiti adu a tawtawen, dagiti teologo nagsusuppiatandan dagiti awan mamaayna nga isyu maipapan iti kasasaad ken kababalin dagiti anghel, kas iti awan ti mamaayna a saludsod a, Mano nga anghel ti makapagtakder iti tirad ti maysa a dagum? Pagduaduaan kadi no adu a tattao iti moderno a panawen kaykayatda ti saan a mamati kadagiti anghel?
Gapu kadagitoy amin nga agsusupadi a kapanunotan, apay a dikay usigen no ania ti kunaen a mismo ti Biblia maipapan kadagiti anghel? Daytoy ti makatulongto kadatayo a manggun-od kadagiti natibker a sungbat maipapan kadagiti salsaludsod a: Pudno kadi dagiti anghel? No kasta, makibibiangda kadi kadagiti ar-aramid ti tao? Ken, napatpateg pay, apektaran kadi dagiti anghel ti biagyo?