Tinaginayonnak ni Jehova kas Gayyem

Kas insalaysay ni Mara Hombach

KAS maysa a bassit nga ubing a babai nga agtawen iti innem, nasursurok iti eskuelaan ti napintas a kanta nga Aleman: “Ammom kadi no mano a bitbituen ti adda iti asul a langit? . . . Ti Dios, nga Apo, ti nangbilang kadakuada amin, awan ti uray maysa nga agkurang kadakuada . . . Am-ammonakayo met ket inay-ayatnakayo unay.” (Naipatarus manipud iti Aleman.) Kankantaek dayta iti maysa nga aldaw idi kinuna ni nanangko: “Am-ammonaka ken inay-ayatnaka met.” Nanipud iti daytoy a kanito ken nagtultuloyen, nagbalinen ti Dios a kas maysa a gayyem kaniak. Inkeddengko ti panangayatko met kenkuana. Daytoy ket sakbay ti Gubat Sangalubongan I idi nagnaedkami idiay Bad Ems iti karayan Lahn.

Sangapulo ket pito a tawen kamaudiananna, bayat ti bakasion idi 1924, nakasabetak ti kaedadko nga ubing a babai. Isut’ maysa kadagiti Estudiante ti Biblia, nga itatta maawaganen Saksi ni Jehova. Bayat ti uppat a lawlawas, naaddaankami iti napinget a panagsasarita maipapan iti relihion. Idin napagsaritaanmi ti tema nga “impierno.” “Saanmo nga iyurno ti sibibiag a pusa, saan kadi?” inimtuodna. Dayta ti nangtiro kaniak a kas maysa a kimat ken gurruod, ket nabigbigko a nakababain ti pannakaallilawko. Itan mabalinkon nga ammuen ti isuamin maipapan iti Dios​—no ania ti pudno a kaaspingna, kinapudnona, isuamin a tarigagayak a maammuan maipapan kenkuana nanipud idi maysaak pay laeng nga ubing!

Para kaniak dayta ket kasla panangdiskubre iti “maysa a nalmeng a gameng iti talon.” (Mateo 13:44) Idi nakaawidakon, dagdagus a napanak kadagiti kakaarruba a buyogen ti panagregget, a ti pusok ket magagaran a mangiraman kadagiti kabbaro a bambanag a nasursurok. Di nagbayag kalpasanna, immakarak iti makin-abagatan nga Aleman nga ili iti Sindelfingen, a sadiay ti pagnanaedan ti maysa a grupo nga agarup 20 nga Estudiante ti Biblia. Sireregta a nakikaduaak kadakuada iti daytoy baro a trabaho a panagebanghelio iti balaybalay.

Ti damdamo a pannakangngegko maipapan iti serbisio a kinapayunir isu idi 1929 bayat ti maysa a palawag ti agdaldaliasat a kabsat a ministro. Inimtuodna no siasino ti mayat nga agbalin a payunir. Dagdagus nga intayagko ti imak. Awanen ti no koma no wenno ngem para kaniak. “Adtoyak! Ibaonnak,” kinuna ti pusok.​—Isaias 6:8.

Nagikkatak iti trabahok iti opisina ket idi Oktubre 1, 1929, rinugiak ti espesial payunir a serbisio, kas pangawag itatta, iti makin-abagatan a laud nga Alemania. Idiay Limburg, iti Bonn, kadagiti internasional a balsa iti igid ti baybay ti Cologne, ken kadagiti dadduma a luglugar, dagdagus ken sipaparabur nga immulami ti bukel ti kinapudno iti naimaldit a porma.​—Ecclesiastes 11:1.

Pannakapadas iti Pannakipagayam ti Dios

Idi impasdek ni Adolf Hitler ti kinadiktadorna idiay Alemania idi 1933, masapul nga agsardengak iti serbisio a kinapayunir ket agsubliak idiay Bad Ems. Di nagbayag nasarakan dagiti autoridad a saanak a nagbotos iti eleksion. Dua nga aldaw kamaudiananna, dua a polis ti immay nangsukimat iti kuartok. Adda nga agsolsolo iti maysa a suli isu ti maysa a pagibasuraan a sadiay, iti kanito sakbayna, imbellengkon dagiti amin a direksion dagiti padak a Saksi. Awanen ti tiempok a mangibelleng iti dayta! Sinukimat dagiti polis ti isuamin​—malaksid daytoy a pagibasuraan.

Anian ti panangapresiarko a ti kabsatko a babai a ni Anna, kabayatanna, ket inawatna metten ti pannakipagayam iti pudno a Dios! Nagkaduakamin, idi 1934, immakarkami iti ili ti Freudenstadt ket sadiay siaannad a nagiwaraskami kadagiti literatura ti Biblia. Naminsan, bayat ti bakasion, nabaelanmi ti bimmisita iti apagbiit babaen iti tren iti ilimi a Bad Ems, a sipapartak a nagiwaras iti sangakahon a 240 a broshur, ket kalpasanna pimmanawkamin. Ti panangriribuk ti Gestapo idiay Freudenstadt ti nangpilit kadakami nga umakar iti sabali a siudad, ket idi 1936 napankami idiay Stuttgart. Sadiay, sinapulko ti pannakiuman iti administrasion ti nalimed a panagtignaymi​—ket dagdagus naikkanak ti “trabaho” nga aramiden. Kankanayon nga umaw-awatak kadagiti ladawan a postcards a naglaon kadagiti kablaaw. Kinapudnona, dagitoy dagiti nalimed a mensahe. Ti trabahok isu ti panangipan kadakuada iti maysa a nalimed a lugar iti siudad. Tapno saan nga agpeggad daytoy nga aramid, naibaga kaniak a saanak nga agiwaras iti aniaman a literatura. Nagsayaatan ti panagandar dagiti isuamin agingga idi Agosto 1938.

Maysa nga aldaw, nakaawatak iti maysa a card a mangibilbilin kaniak nga agtakder iti sanguanan iti maysa a nalatak a simbaan iti maysa a rabii. Sadiay makaawatakto iti ad-adu pay nga impormasion. Napanak iti lugar a pagsasarakan. Nakasipsipnget. Maysa a lalaki ti nangiyam-ammo iti bagina a kas Julius Riffel. Daytoy, ammok, ket nagan ti maysa a matalek a kabsat a lalaki nga agtartrabaho iti nalimed. Dagdagus nga imbagana kaniak nga agbiaheak a mapan idiay Bad Ems iti maysa a petsa tapno sabatek ti maysa a tao. Dagdagus a pimmanaw.

Nupay kasta, iti pagurayan idiay Bad Ems, ti laeng Gestapo ti agur-uray kaniak. Aniat’ di umiso a napasamak? Ti lalaki iti sango ti simbaan​—a kinapudnona ket maysa a dati a kabsat manipud Dresden, ni Hans Müller, isu a makaammo iti isuamin maipapan iti nalimed a trabaho idiay Alemania ken nangrugin a nakitinnulong kadagiti Gestapo​—ti nangsilo kaniak. Ngem dayta saan a nagkurri. Sakbayna la unay, impakaammo ni nanangko kaniak nga isut’ nagsagaba iti saan unay a nakaro nga istrok, ket kas sungbatko, inkarik ti bumisita kenkuana idiay Bad Ems iti maysa a petsa. Makaparagsak ta daytoy ket naigiddan iti “mision,” ket dagiti suratmi ti nangipaay iti pambar iti naud-udi a pannakabistak. Iti pakasdaawak, naabsueltoak. Wen, idi Pebrero 1939, kalpasan ti lima ket kagudua a bulan a pannakaibaludko, nawayawayaanak manen!

Isusungbat iti Pannakipagayamna

Siempre, diak implano ti panagbalinko a saan nga aktibo, nangnangruna ta kaaduan kadagiti kakabsat ti agsagsagaba kadagiti kampo konsentrasion wenno addada a naaresto iti sadinoman a lugar.

Kalpasan ti pannakaaresto dagiti mapagpiaran a kakabsat a lallaki nga Aleman babaen ti tulong ni Müller, ni Ludwig Cyranek ti nangimaton iti pannakaiwaras iti naespirituan a taraon. Daytoy a kabsat a lalaki, a dati nga agtartrabaho idiay Bethel idiay Magdeburg, ket kalkalpasna pay laeng a nawayawayaan iti pagbaludan, ket binisitanak idiay Bad Ems. “Umayka, Maria! Ituloyta ti agtrabaho,” kinunana. Inyawidnak idiay Stuttgart, a sadiay ti nakagun-odak ti sekular a trabaho. Ti pudno a trabahok, nupay kasta, mangrugi idi Marso 1939, isu ti panagiwaras kadagiti maleta a napno kadagiti napaadu a kopia dagiti magasin a Pagwanawanan idiay Stuttgart ken kadagiti kabangibangna. Dagiti dadduma a Saksi situtured a nakiramanda iti daytoy a trabaho.

Kabayatanna, ni Kabsat Cyranek sinaknapanna dagiti amin a makin-amianan a daya a paset ti pagilian. Agsipud ta masipsiputan dagiti pagtaengan dagiti Saksi, masapul nga agtignay a siaannad ket no dadduma isut’ maturog pay kadagiti kakaykayuan. Dagiti express a tren ti mangipan kenkuana iti panapanawen idiay Stuttgart, a sadiay idiktarna kaniak ti maysa a naisangsangayan a report maipapan iti kasasaad ti Alemania. Agsuratak kadagiti ordinario a sursurat, nga ikabilko dagitoy a mensahe iti nagbabaetan dagiti linea babaen iti di makita a tinta ket kalpasanna ipatulodko ida, babaen iti nalimed a direksion, idiay Bethel ti Netherlands.

Nakalkaldaang, ti maikadua a kabsat a lalaki ket nagbalin a traidor gapu iti pananginanama a malisianna ti pannakaibalud. Maysa a tawen kamaudiananna, liniputanna ti grupo idiay Stuttgart ken kadagiti dadduma pay a lugar iti Gestapo. Idi Pebrero 6, 1940, naarestokami. Ni Ludwig Cyranek napan iti apartment ni Müller idiay Dresden​—a pagarupenna a ni Müller ket padana pay laeng a Saksi​—ket natiliw sadiay. Kamaudiananna ni Kabsat Cyranek ket nasentensiaan iti ipapatay ket napugotan ti ulona idi Hulio 3, 1941.a

Itan patienen dagiti kabusormi a nabaelandan a pinaralisado ti intero a trabaho idiay Alemania. Ngem naaramiden dagiti urnos a mangipasigurado a ti danum ti kinapudno ket kanayon nga agayus, uray pay no bimmannayat ti panagayusna. Kas pangarigan, ti grupo idiay Holzgerlingen nabaelanna ti nagtalinaed nga aktibo agingga idi pagnguduan iti gubat idi 1945.

Pulos a Dina Baybay-an dagiti Gagayyemna

Agpadpada ni Anna ken siak, agraman dagiti dadduma a matalek a kakabsat, ket naibaonda idiay pagbaludan ti Stuttgart. Masansan a makangngegak kadagiti balud a mamalmalo. Ti pannakaibalud nga agsolsolo nga awan ti ar-aramidem ket maysa a nakaam-amak a kapadasan. Ngem agsipud ta pulos a saanmi a naliwayan ti uray maysa laeng a Nakristianuan a gimong ken ubbingkami pay laeng, malagipmi dagiti isuamin nga artikulo iti Pagwanawanan. Gapuna, nagtalinaed a nabileg ti pammatimi, ket nakaibturkami.

Maysa nga aldaw, dua a Gestapo a lallaki manipud Dresden ti immay nangala kaniak ken ti kaduak a balud a ni Gertrud Pfisterer (itan Wulle) tapno mailasindakami. Gagangay, dagiti balud ket mapalubosan laeng nga agbiahe kadagiti nabannayat a tren, nga alaenna ti adu nga al-aldaw. Ngem para kadakami ti intero a kuarto ti naireserba kadakami iti maysa nga express a tren, nupay no dayta ket nakapuspusek. “Nakapatpategkayo kadakami. Dikam kayat a mapukawkayo kadakami,” inlawlawag dagiti opisiales.

Idiay Dresden, impasango ti Gestapo kaniak ti maikatlo a traidor manipud kadagiti kakaduami. Nadlawko nga adda banag a dakes, gapuna nagulimekak, a diak pay kimmablaaw kenkuana. Kalpasanna naipasangoak iti natayag, nabaked a lalaki a nakauniporme: ti traidor a ni Müller, isu a nasabetko iti sango ti simbaan. Pimmanawak iti kuarto a saan a nagtagtagari. Awan ti nagun-odan ti Gestapo kaniak.

Tunggal maysa kadagitoy a traidor dakes ti nagtungpalanda. Kas ti kinuna dagiti Nazis, inay-ayatda ti panangliput ngem saan a ti manangliput. Amin dagiti tallo naibaonda iti paggugubatan iti daya a pulos a saanen a nagsubli. Anian a nagpaiduma kadagidiay a saan a nangidian iti pannakipagayamda iti Dios ken iti ilina! Adu kadagiti nasungdo, a nairaman kadakuada ni Erich Frost ken ni Konrad Franke, a nagsagaba iti kasta unay gapu iti Apo ken kamaudiananna nagbalin a manangaywan ti sanga idiay Alemania, ti nagsubli a sibibiag manipud iti umap-apuy a hurno iti pannakaidadanes.b

Ti Gestapo idiay Stuttgart​—a nakatangtangsit iti “natiliwda”​—dinawatda kadagiti kakaduada idiay Dresden idi Mayo 1940 a pagsubliendakami. Dagiti kasomi ti mabista idiay makin-abagatan nga Alemania. Ngem ti Gestapo idiay amianan ken ti abagatan ket nalawag nga adda saanda a pagkinnaawatan, gapuna ti opisina ti Dresden nagkedked, nupay dagidiay adda iti Stuttgart immaydakami innala a personal. Ania itan? Ti ipapanmi iti estasion nagbalin a nagsayaatan a panagbiahe iti igid ti karayan Elbe; kadagiti seldami dikam nakakita kadagiti berde a kaykayo ken ti asul a langit bayat dagiti adun a panawen. Kas idi, ti intero a kuarto ti tren ti naireserba laeng a maipaay kadakami, ket napalubosankami pay nga agkanta kadagiti kankanta iti Pagarian. Idi nagbaliw ti trenmi, naaddaankami ti pannangan iti maysa a restaurant ti estasion. Agasenyo, iti agsapa naaddaankami laeng iti namagaanen a tinapay, ket ita daytoyen!

Nakagteng ti kasok iti korte idiay Stuttgart idi Setiembre 17, 1940. Babaen iti panagsurat ken ti panangipatulod kadagiti sursurat ni Ludwig Cyranek, napakaammuak dagiti tattao nga adda kadagiti ganggannaet a pagilian maipapan iti nalimed nga ar-aramidmi ken ti pannakaidadanesmi. Dayta ket pananggulib, nga ipapatay ti dusana. Ngarud kasla maysa a milagro a siak, ti kangrunaan a naidarum idiay Stuttgart, ket nasentensiaan laeng iti tallo ket kagudua a tawen a pannakaibalud nga agsolsolo! Nalawag, ti opisial a Gestapo a managan Schlipf, a mangan-anamong kadakami ken riniribuk ti konsiensiana, ket inusarna ti impluensiana. Naminsan dinakamatna a din makaturturog gapu kadakami a “babbai.” Idiay Dresden mabalin a saan koma a kasta kalag-an ti dusak.

Pannakagunggona Manipud iti Napaut a Pannakipagayam

Nupay no ti taraon idiay pagbaludan ket saan a kas iti kadakes iti taraon idiay kampo konsentrasion, pudno a kimmuttongak ket kamaudiananna nakakutkuttongakon. Limmabas dagiti tawen 1940 agingga iti 1942, ket masansan a pinampanunotko: ‘Inton malpas ti sentensiam, ikabildakanto iti kampo konsentrasion a sadiay kaduamton dagiti kakabsat a babbai ket saankanton nga agmaymaysa.’ Diak idi impagpagarup.

Dagiti guardia naan-anay a nasdaawda idi a ti aplikasion ti pannakawayawayak, nga indawat dagiti Katoliko a dadakkelko, ket naipaay. (Maulit-ulit a nagkedkedak a mangaramid iti kasta a personal a dawat.) Nupay naipan dagiti padak a manamati kadagiti kampo konsentrasion, siak​—a nasentensiaan iti pananggulib ken saan a pulos a nakikompromiso​—nakalaklakaak a mawayawayaan! Gapuna siwayawayaak manen idi 1943 ket iti kasta addaak iti kasasaad, a nakaan-annad unay, a mangala kadagiti teokratiko a material manipud Holzgerlingen. Kalpasan ti panangkopiak iti dayta, ilingedko dayta iti nagbaetan ti akkub ken ti bote ti termo a napno iti kape ket ipanko kadagiti kakabsat nga agnanaed iti igid ti Karayan Rhine ken iti Westerwald a paset iti Alemania. Nanipud iti dayta a tiempo agingga a nagpatingga ti gubat, nabaelak ti nagtrabaho a saan a nasingsinga. Kamaudiananna naammuak a dayta nainggayyeman nga opisial iti polis a nakaawat kadagiti pakaammo ti panangilunod a maibusor kadakami ket saanna nga impatulod ida iti Gestapo.

Ket kalpasan ti 1945? Tinarigagayak manen ti agpayunir a dagdagus. Diak ninamnama a dimteng ti kasayaatan nga imbitasion a naawatko. Pulos a diak inar-arapaap ti maawis nga agtrabaho idiay Bethel idiay Wiesbaden!

Ket nanipud idi Marso 1, 1946, addaakon idiay, idiay Bethel (itan idiay Selters/Taunus). Bayat iti adu a tawtawen maragsakanak nga agtartrabaho iti maysa nga opisina nga ay-aywanan ti dati a manangaywan iti sanga a ni Konrad Franke. Nagtrabahoak met a siraragsak kadagiti dadduma a departamento, kas pangarigan, idiay paglabaan. Uray pay itatta, iti edad a 87, agtartrabahoak pay laeng sadiay sumagmamano nga oras iti linawas nga agkupkupin kadagiti tualia. No nakapasiarkayon iti Bethel nga ayanmi, nalabit nagkikitatayon.

Kabayatanna, naaddaanak iti pribilehio a timmulong kadagiti adun a tattao nga immawat iti kinapudno, agraman ni nanangko ken ti sabali pay a kabsatko iti lasag a babai. Dagiti sasao ni Nanang nga, “Am-ammonaka ken inay-ayatnaka,” ket napaneknekak a pudno, kas kadagiti sasao ti salmista, “Ket saranayennakanto.” (Salmo 55:22) Anian a rag-o ti panagayat ken ni Jehova bayat ti panangtaginayonna kaniak kas maysa a gayyem!

[Dagiti Footnote]