Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa
◼ Kuna dagiti sientista a dadduma a bituen mauramda wenno bumtakda, gapuna apay a ti Isaias 40:26 kunaenna nga “awan ti agkurang [kadagiti bituen] uray no maysa”?
Saan a salsalaysayen ditoy ni Jehova no palubosanna ti panagpukaw dagiti bituen. Ipagpaganetgetna ti saklawen ti kinasirib ken abilidadna.
Indanon ni mammadto Isaias ken Ari Ezekias ti pakdaar ti Dios a dagiti taga Babilonia kayawandanto dagiti Judio. (Isaias 39:5-7) Makayawan aya dagiti taga Babilonia ti ili ti Dios iti agnanayon? Saan. Saan laeng a pinanggep ni Jehova a wayawayaan ida kalpasan ti 70 tawen no di ket aramidenna dayta. Awan aniaman a mangtuben iti Daydiay ‘nangsukat ti danum iti lukong ti imana ken nangrukod iti langit iti danganna.’ Saanna a kasapulan ti umuman iti uray siasino, ta “dagiti nasnasion kasda la sangkatedted ti maysa a timba” kenkuana. (Isaias 40:12-17) Tapno maipaganetget daytoy nakaskasdaaw a kapasidadna, impalagip ni Jehova ti abilidadna a naiparangarang iti panamarsua, a binigbig ni Ezekias iti napalabasen. (Isaias 37:16, 17) Kuna ti Dios:
“‘Siasino ngarud iti pangipadisanyo kaniak tapno maipadaak koma kenkuana?’ kuna ti Santo. ‘Itangadyo dagiti matayo idiay ngato ket kitaenyo. Asino ti namarsua kadagitoy? Isu Daydiay babaen iti panangbilang isu iruarna dagiti buybuyotda, isu inagananna ida amin. Gapu iti kinadakkel unay ti dinamiko a kinamaingelna, ken agsipud ta napigsa iti pannakabalin, awan ti agkurang uray no maysa.’”—Isaias 40:25, 26.
Pattapattaen dagiti sientista nga adda rinibribo a milion a bitbituen iti Milky Way a galaxytayo, ket adda sumagmamano a sangagasut a ribo a milion a galaxy. Kaskasdi, ammo ti Dios ti tunggal bituen babaen iti naganda, iti indibidual man a nagan wenno iti umasping iti nagan a panangdesignar, nalabit iti nadiosan a pagsasao. Maiturayanna ti kasasaadda. Kas ti heneral mabalinna nga urnongen ti buybuyotna, mabalinan ni Jehova nga awagan dagiti bituen tapno maur-urnongda. No aramidenna dayta, awan kadakuada ti “agkurang.” Agsipud ta pagaammona ti kasasaad ti kada bituen, uray no dadduma kadakuada dumteng iti natural a panagpatinggana, daytat’ saanen a pakakellaatan iti Daydiay makaammo iti isuamin a mapaspasamak.—Idiligyo ti Isaias 34:16.
Pagarupen dagiti astronomo ken pisisista a dagiti bituen mauramda wenno bumtakda. Iti Red Giants and White Dwarfs, babaen iti teoria panunoten ni Robert Jastrow no kasanot’ mabalin a pannakapasamak daytoy: “Iti uneg ti . . . bituen mangrugi ti agsasaruno a nuklear a reaksion, a sadiay amin a dadduma nga elemento ti uniberso naaramidda manipud iti pamunganayan nga ingrediente, ti idrohena. Idi agangay nagawanen dagitoy a nuklear a reaksion, ket ti biag ti bituen nagpatinggan. Gapu ta awanen ti pagubuayan ti nuklear nga enerhiana, daytat’ narpuogen gaput’ mismo a kadagsenna, nga inwarsina iti law-ang amin dagiti materiales a naparsua iti uneg ti bituen bayat ti panagbiagna.”
Naipato a dadduma kadagiti bituen, a nakaibusen ti idrohenada, ti nagbaliwen a red giants ken kalpasanna nagbalinen a white dwarfs wenno supernovas, a dadduma iti kamaudianan nagbalindan kas neutron a bitbituen wenno, babaen iti teoria, black holes.
Nupay nalawat’ pannakaakseptar ti kakasta a panangilawlawag, mabalin a di pay nangngegan ti maudi a sao; mabalin nga adu pay ti maammuan. Panunotenyo, kas pangarigan, dagiti punto a naaramid idiay The New York Times ti Enero 24, 1989: “Patien dagiti sientista nga agngangabitda iti dadakkel a panangdiskobre maipapan iti ‘kinaubing’ ti uniberso, ti kritikal a panawen manipud tallo a minutos kalpasan ti kanito ti panamarsua agingga iti panagparang dagiti dadakkel a galaxies. . . . Babaen ti kinabassit ti direkta nga ebidensia, ti pangrugian ti sangal ti nangriribuk unay kadagiti sientista. Ni James S. Trefil, pisisista idiay George Mason University sadi Fairfax, Va., ti nagsurat: ‘Ti problema iti panangilawlawag ti kaadda dagiti galaxy ket nagbalin a maysa kadagiti karirikutan iti kosmolohia. Iti isuamin a kalintegan, saanda a rebbeng ti maadda idiay, ngem addada met sadiay.’”
Insalaysay ti artikulo no aniat’ mabalin a napasamak bayat “ti umuna a tallo a minuto,” kas inlawlawag ni Dr. John Mather, nga astropisisista. Kaskasdi, intay mabasa: “Ni Dr. Mather, idi mariknana ti dumakdakkel a pannakariribuken ti agsalsaludsod, siningana ti panangisalaysayna iti pangkaaduan a maak-akseptar a buya ti panamarsua tapno kunaen, ‘Siempre, ar-aramidenmi laeng amin daytoy,’ kayatna a sawen a daytat’ panangpalawa laeng kadagiti teoria a naibatayen kadagiti panangisingasing.”
Wen, dagiti natauan a sientista limitadoda unay no aniat’ talaga nga ammoda ken mabalinda nga ammuen. Ngem anian a nagpaiduma, iti Namarsua. Ti pannakaammona ken dinamiko nga enerhiana ti maikarit’ panagsiddaawtayo. Maiyanatup ti panagkuna ti salmista: “Bilangenna ti dagup dagiti bitbituen; awaganna ida kadagiti naganda. Dakkel ti Diostayo, ket napigsa iti pannakabalin; ti panagis-isipna awan inggana . . . Idaydayawyo ni Jah, dakayo a tattao!”—Salmo 147:4, 5, 20.
[Picture Credit Line iti panid 31]
Retrato ti NASA