Dagiti Buya Manipud Naikari a Daga

Manipud Tabor Agturong iti Balligi!

ILADAWANYO ti bagiyo nga addakay iti maysa a torre a tumantan-aw iti maysa a lugar a sadiay dagiti dalan ti historia agsinnabetda! Aktual a makitayo ti pannakaar-aramid ti historia.

Ti Biblikal a disso ti Megiddo mabalin a maibagay unay iti dayta a panangiladawan, ta dayta kasla sinakupanna dagiti napapateg a ruta ti negosio ken ti militar. Kaskasdi, idiay ballasiw ti lobong ti Jezreel pumangato ti Bantay Tabor, a mangtantan-aw met iti Via Maris, ti agdindinamag a ruta nga agturong kadagiti siudad ti Fertile Crescent.a

No matmatanyo ti Tabor manipud ngangngani sadinoman iti dayta a paset, talaga nga agsiddaawka. (Idiligyo ti Jeremias 46:18.) Tumangkayag ti Tabor iti nakarangranga a panagmaymaysana manipud aglawlawna, a ti timmirad a pormana malasin manipud amin a direksion. Daytat’ ngumato iti tanap a sangsanguenna idiay abagatan, ti nadam-eg a Lobong ti Jezreel, a mangikonektar ti kosta iti Lobong ti Jordan.

Manipud iti agarup nagbukel a tuktok ti Tabor, mabalinyo ti kumita ti abagatan nga agturong iti siudad ti Jezreel, nga isut’ mangipalagip iti narungsot a panagpataray ni Jehu agingga iti naarian a pagtaengan ni Acab ken ti nakababain a panungpalan ni Jezabel. (1 Ar-ari 21:1; 2 Ar-ari 9:16-33) Iti asidegna isut’ Megiddo. Iti laud makitayo ti Bantay Carmelo, a nang-angayan ni Elias ti suot babaen ti apuy. (1 Ar-ari, kapitulo 18) Manipud Tabor mabalinyo met a makita no sadinot’ pagayusan ti karayan Cison nga agturong iti baybay, ken iti agarup 8 a kilometro iti laud nga amianan a laud kadagiti katurturodan ti makimbaba a Galilea isut’ Nazaret.

Ngem ania a salaysay ti Biblia ti maipalagip kadakayo no madakamat ti Tabor? Nalabit ti maipapan kada Debora ken Barac. Idi tiempoda, dagiti Canaanita iti sidong ni Ari Jabin ti Hazor inrurumenda ti Israel iti 20 a tawtawen. Kalpasanna ni propetisa a Debora pinagtignayna ni Barac. Ket isu, iti biangna, inurnongna ti sangapulo ribo nga Israelita, kangrunaanna manipud tribo ni Neftali ken Zabulon idiay Galilea, ket pinagtataripnongna ida idiay Tabor. Saanda a naarmasan unay, ta awan pulos ti kalasag wenno gayang idiay Israel.​—Oc-ocom 5:7-17.

Maysa a nakaam-amak a buyot militar ti immay dimmarup kadakuada. Ti heneral ni Jabin a ni Sisara inkuyogna dagiti armado unay a mannakigubat a Canaanita idiay Lobong ti Jezreel. Mabalin a ti langada ket kasla dagiti nagtagiigam a lallaki a naipakita iti naikitikit a pader manipud Egipto a naiyilustrar iti sumaganad a panid, makingngato a kannawan. Ti aruaten a pakigubat ti Egipto inimpluensiaanna daydiay nausar idiay Canaan, agraman dagiti nakabutbuteng unay a paset dagiti igam ni Sisara​—900 a karuahe a pakigubat!

Dagidiay a karuahe a Canaanita ti talaga koma a maiyalis-alis a plataporma a pagipabantuan ti ig-igamda. Ti nakasakay mabalin nga impulipolna dagiti rienda iti aglawlaw ti siketna tapno libre dagiti im-imana nga agiggem kadagiti armas. Wenno mabalin nga ipamaysanat’ matana kadagiti dumarup a kabayo bayat a ti maysa a kaduana usarenna dagiti armas. Dagiti karuahe addaandat’ natirad a landok a nakakapet idiay tengnga ti pilidna. Kadagiti buybuyot ni Barac a tumantan-aw manipud Tabor, dagiti sangareprep a karuahe kasla nakabutbutengda a di mapasardeng, saan a madaeran.

Ngem, ni Jehova inkarina ken Barac: “Ket siak yegkonto kenka idiay karayan Cison ni Sisara . . . agraman kadagiti luglugan ken buybuyotna.” Iti umiso a kanito, dagiti maingel nga Israelita bimmabada idiay sibay ti Tabor.​—Oc-ocom 4:1-14.

Ti napatpateg pay ngem ti basta bentahe ti panangkellaat isut’ tulong nga inawat ti Israel manipud ti mannakabalin a Diosda idiay langit. Inkanta ni Debora iti kamaudianan: “Manipud iti langit nakigubat dagiti bitbituen, manipud kadagiti daldalanda nakigubatda a maibusor ken Sisara. Ti karayan Cison inyanodna ida . . . O kararuak, magnaka a sipipigsa.” (Oc-ocom 5:20, 21) Wen, nupay dagiti nalag-an laeng pannakakabalda ngem maingel nga Israelita pinagtalawda dagiti armado a Canaanita, ti Dios ti nangikeddeng ti talaga a pagtungpalanna. Pinataudna ti bigla a panaglayus iti namagaanen a karayan, nga inlutlotna dagiti nakabutbuteng a karuaheda.

vMakitayo iti baba ti karayan Cison. No matutudo, mabalin nga aglippias dayta iti ig-igidna ket pagbalinenna dayta a lugar a kalutlotan. Iladawanyo dagiti karuahe a pakigubat dagiti Canaanita a padpadasenda ti agtalaw iti kasta a kapitakan. Ti napegges ayusna a dandanum ti mabalin a nangiyanud ti sumagmamano kadagiti agtartaray koma a soldado wenno karuahe, agpadpadada. Ti panagballigi ti Israel ti nakakamakam pay ken Heneral Sisara, a pinanawannan ti karuahena, nagtalaw a nagnagna manipud idiay pagbabakalan. Kalpasan panagkamangna idiay tolda ni babai a Jael, ni Jael ti nangpili ti kalalainganna a tiempo ket pinatayna daytoy a kabusor.​—Oc-ocom 4:17-22.

Gapuna, ti maysa a nasken ken naballigi a kapitulo iti historia ti Israel nawaknitan iti imatang ni Debora ken dadduma pay a mabalin nga agbuybuya manipud kangato ti Bantay Tabor.

[Dagiti Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 16]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Lines iti panid 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.