Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa

◼ Awaten kadi dagiti Saksi ni Jehova ti pannakaitudok ti maysa a paset ti dara, kas ti immune globulin wenno albumin?

Dadduma awatenda, a patienda a ti Kasuratan saanna a laksiden a silalawag ti panangawat ti pannakaitudok ti bassit a paset, wenno kompuesto, a naala iti dara.

Ti Namarsua umuna nga inwayatna iti sangatauan ti obligasion a lisian ti panagsida ti dara: “Amin nga aggaraw a sibibiag agpaaydanto a taraonyo . . . Ngem ti lasag agraman ti biagna​—nga isu ti darana​—saanyonto a kanen.” (Genesis 9:3, 4) Ti dara sagrado ket mausar laeng iti panagdaton. No saan a mausar iti daytoy a pamay-an, daytat’ maibukbok iti daga.​—Levitico 17:13, 14; Deuteronomio 12:15, 16.

Saan a temporario laeng a panangiparit daytoy kadagiti Judio. Ti iyaadayo iti dara ket naiyulit kadagiti Kristiano. (Aramid 21:25) Iti aglawlawda idiay Imperio a Romano, kadawyan a masalsalungasing ti linteg ti Dios, ta mangmangan dagiti tattao ti taraon nga addaan dara. Masalsalungasing met dayta agpaay kadagiti “medikal” a rason; kuna ni Tertullian a dadduma a tattao aginumdat’ dara ta pampanunotenda a makaagas kano ti epilepsia. ‘Areb-ebenda a kasla mawawan unay ti dara dagiti kriminal a mapapatay idiay arena.’ Innayonna pay: “Agbainkayo kadagiti kinadakesyo iti imatang dagiti Kristiano, a dida pay iraman ti dara dagiti animal iti pannanganda.” Dagiti Saksi ni Jehova itatta kastat’ kadeterminadoda a di mangsalungasingen iti linteg ti Dios, agpapan pay ugalin dagiti dadduma ti mangan iti taraon a naaramid manipud dara. Kadagidi 1940’s, nasaknapen ti pannakaus-usar ti panangiyalison ti dara, ket nakita dagiti Saksi a ti panagtulnog iti Dios sapulenna a masapul a lisianda met dagiti panangiyalison ti dara, uray no idagadag dagiti doktor dagitoy.

Idi damo, kaaduan a panangiyalison ket interamente a dara. Iti kamaudianan, rinugian dagiti managsirarak a pagsisinaen ti dara kadagiti kangrunaanna a kompuestona, ta kuna dagiti doktor a dadduma a pasiente mabalin a dida kasapulan amin a kangrunaan a paset ti dara. No isut’ ikkanda laeng iti maymaysa a paset, mabalin a basbassit ti risgo kenkuana, ket ad-adu pay ti pakausaran dagiti doktor iti adda pay a dara.

Ti natauan a dara mabalinen a pagsinaen iti nangisit a material ti selula ken ti amarilio a danum (plasma, wenno serum). Ti selula a paset (45 porsiento ti kaaduna) ket buklen dagiti gagangay a maaw-awagan nalabaga a selula, puraw a selula, ken platelets. Ti dadduma a 55 porsiento isu ti plasma. Daytoy ket 90 porsiento a danum, ngem aw-awiten dayta ti bassit a kantidad dagiti adu a protina, hormones, asin, ken enzymes. Itatta, kaaduan kadagiti naidonar a dara napagsisinada kadagiti kangrunaan a paspaset. Mabalin a ti maysa a pasiente maiyalisonan ti plasma (nalabit FFP, fresh frozen plasma) a mangagas ti pannakakigtot. Ngem ti pasiente nga anemic mabalin a maikkan ti napekpek a nalabaga a selula, kayatna a sawen, dagiti nalabaga a selula a naidulin sa kalpasanna maikabil iti pluido ket santo maiyalison. Uray met dagiti platelets ken puraw a selula maiyalisonda ngem saan a gagangay a kasta.

Idi panawen ti Biblia saan a pinarnuay dagiti tattao dagita a teknik a mangusar kadagitoy a kompuesto. Basta imbilin ti Dios: ‘Umadayokayo iti dara.’ (Aramid 15:28, 29) Ngem apay nga adda asinoman a mangpanunot nga adda dumana no daytat’ interamente a dara wenno no daytat’ nasinasina kadagitoy nagduduma a pasetna? Nupay dadduma ti umin-inum iti dara, idian dagiti Kristiano dayta uray pay kaipapanannat’ ipapatay. Pagarupenyo aya a sabali komat’ panagtignayda no adda sabali a nagkolekta ti dara, pinagsisinana dayta, ket sana intukon ida kas plasma laeng wenno daydiay laeng nagbalay a paset, nalabit iti soriso a dara? Narigat a kasta! Gapuna, dagiti Saksi ni Jehova saanda nga umawat ti panangiyalison ti intero a dara wenno kadagiti kangrunaan a pasetna (nalabaga a selula, puraw selula, platelets, wenno plasma) a mausar a mangaramid ti umas-asping a panggep.

Kas isingsingasing ti saludsod, nupay kasta, naadalen dagiti sientista ti maipapan kadagiti naisangsangayan a paset ti dara ken no kasanot’ panangaramat iti dayta. Ti gagangay nga isyu ramanenna dagiti protina ti plasma​—dagiti globulins, albumin, ken fibrinogen. Awan duadua, ti kasasaknapan unay a makaagas nga usar ti kasta ket isut’ pannakaitudok ti immune globulin. Apay a maaramid dayta?

Ti bagiyo mabalin a makapataud kadagiti antibodies kontra kadagiti dadduma a saksakit, a mangted kadakayo ti aktibo nga imiunidad. Daytoy ti pakaibatayan ti adelantado a panagbakuna (toxoid) kontra ti polio, kabbi, kamoras, diphtheria-tetanus-pertussis, ken tipos. Nupay kasta, no addan dagidiay nabiit pay a naisarang kadagiti nakarkaro a sakit, mabalin nga irekomendar dagiti mangngagas ti panangitudok ti serum (antitoxin) a mangted kenkuana ti insigida nga imiunidad. Agingga kadagiti nabiit pay dagita nga indieksion ket maar-aramidda babaen ti panangala ti immune globulin, a naglaon kadagiti antibodies, manipud kadagiti tattao a saanen a makaptan.a Ti nagun-odanen nga imiunidad manipud ti indieksion ket saan a permanente, ta iti agangay dagiti naitudoken nga antibodies mairuardanto met laeng iti bagina.

Gapu iti bilin nga ‘umadayo iti dara,’ marikna dagiti dadduma a Kristiano a dida pay rebbeng nga awaten ti pannakaitudok ti immune globulin (protina), uray no daytat’ kapaset laeng ti dara. Ti takderda ket nalawag ken simple laeng​—di umawat ti paset ti dara iti aniaman a pormana wenno kaaduna.

Dadduma patienda a ti serum (antitoxin), kas ti immune globulin, a naglaon ti battiutit laeng a plasma ti dara ti nagdonar ken mausar a mangpapigsa iti depensada kontra iti sakit, ket saan a pareho iti daydiay makasustento ti biag a panangiyalison ti dara. Gapuna mabalin a dagiti konsiensiada ti saan a mangipawil kadakuada a mangawat ti immune globulin wenno kadagiti umas-asping a kapasetna.b Mabalin a maikeddengda a kadakuada ti desision ket agpannuray nangnangruna no situtulokda a mangakseptar ti aniaman a ramanenna a risgo iti salun-at iti indieksion a naaramid manipud dara ti dadduma.

Nasken a ti sistema ti dara ti babai a masikog ket nailasin manipud iti sikog nga addat’ matrisna; masansan agduma dagiti tipo ti darada. Saan a maipasa ti ina ti darana iti sikog. Dagiti naporman nga elemento (selula) manipud dara ti ina saanna a ballasiwen ti makalapped a kadkadua nga agturong iti dara ti sikog, wenno uray met ti plasma. Kinapudnona, no gapu iti pannakadunor ti dara ti ina ken ti sikog aglaokda, mabalin nga iti kamaudianan tumpuar dagiti parikut ti salun-at (Rh wenno ABO a di panagbagay). Nupay kasta, dadduma a sustansia manipud plasma ti umallatiw iti sirkulasion ti sikog. Umallatiw met aya dagiti protina a plasma, kas ti immune globulin ken albumin? Wen, dadduma umallatiwda.

Ti babai a masikog addaan aktibo a mekanismo a sumagmamano nga immune globulin ti umakar manipud dara ti ina nga agturong iti sikog. Gapu ta daytoy natural a panagtignay dagiti antibodies iti sikog ket mapaspasamak kadagiti amin a panagsikog, maiyan-anak dagiti ubbing nga addaan rukod ti normal a makasalaknib nga imiunidad kadagiti dadduma nga impeksion.

Umas-asping met ti albumin, a mabalin nga ireseta dagiti doktor kas agas ti pannakakigtot wenno dadduma pay a kasasaad.c Napaneknekanen dagiti managsirarak a ti albumin manipud plasma ket maiyallatiw met, nupay di unay episiente, nga umallatiw iti kadkadua manipud ina nga agturong iti sikogna.

A dadduma a kapaset ti protina manipud iti plasma ti mabalin a natural nga umakar iti sistema ti dara ti sabali nga indibidual (ti sikog) ket mabalin maysa pay a panunoten no agdesidir ti maysa a Kristiano no akseptarenna ti immune globulin, albumin, wenno dagiti umas-asping nga indieksion dagiti paset ti plasma. Mabalin a patien ti maysa a tao a mabalinna nga awaten dayta a nadalus ti konsiensiana; mabalin a ti sabali maikeddengna a dina kabaelan dayta. Tunggal maysa masapul a kednganna a personal dayta a banag iti imatang ti Dios.

[Dagiti Footnote]