Masada​—Apay a Napasamak Dayta?

“ITI nabayagen, kakaduak a mamaingel, naikeddengtayon ti di agserbi kadagiti Romano wenno iti uray asinoman malaksid iti Dios . . . Umaykayo, bayat a siwayawaya pay dagiti imatayo a mangiggem ti kampilan . . . Mataytayo sakbay nga agbalintayo nga adipen dagiti kabusortayo, ket panawantay daytoy a biag a sangsangkamaysa kas tattao a siwayawaya a kadua dagiti annak ken assawatayo!”

Daytoy awan butengna a pammagbaga sigun iti damag ket inted ni Eleazar, anak ni Jair (wenno Ben Ya’ir), kadagiti manangidepensa ti Masada. Inkor-it dayta ti historiador idi umuna a siglo a ni Josephus iti librona a The Jewish War. Apay nga indagadag dayta pangulo a Judio kadagiti kakaduana a mangaramid ti reprep a panangpapatay ken panagbekkel, a kontra iti linteg ti Dios? (Exodo 20:13) Mas importante pay, kasano a ti pannakaammo kadagiti sirkumstansia tulongannakayo a makalasat iti naranggas a lubong itatta?

Dagiti Nakapunial a Lallaki ti Masada

Sakbay ti panagbettak ti iyaalsa a Judio idi 66 K.P., maysa a kampamento a Romano ti naiyestasion idiay Masada, maysa a nasarikedkedan a tuktok ti turod nga asideg ti Natay a Baybay. Nupay ti Masada ket naiputputong a disso, nakaipatakder sadiay ni Herodes a Dakkel ti nagpintas a palasio a pagyananna no kalam-ekna. Isut’ nakaaramid ti sistema ti danum tapno mabalin a tagiragsaken uray dagiti napudot a panagdigos. Ti ad-adda a nakapegpeggad, nupay kasta, a ta idi tiempo dagiti Romano ti kuta ti nakaipempenan ti dakkel nga abasto dagiti armas. Idi kimmaro dagiti sentimiento kontra kadagiti manangukopar a Romano ti Palestina, dagiti armas agpegpeggadda nga agtinnag iti ima dagiti rebolusionario a Judio. Maysa kadagita a grupo isu ti Sicarii, kayatna a sawen “nakapunial a lallaki,” a nadakamat idiay Biblia kas nairaman iti iyaalsa.​—Aramid 21:38.

Idi 66 K.P. dagiti nakapunial a lallaki nakemmegda ti Masada. Babaen kadagiti nagun-odanda nga igam, nagturongdat’ Jerusalem a mangsuportar iti iyaalsa kontra ti turay a Romano. Ti panangpapatay dagiti rebolusionario a Judio kadagiti kampamento a Romano agpadpada idiay Masada ken Jerusalem inyegna kadagiti kailianda ti pungtot ti Imperio a Romano. Sakbay a nagpatingga ti 66 K.P., ti Maikasangapulo ket Dua a Lehion Romano iti sidong ni Cestius Gallus nagturong iti Judea ket nagkampamentoda iti ruar ti Jerusalem. Rinaut dagiti Romano ti siudad iti amin a sikiganna ket pinakapuyda pay dagiti umamianan a pundasion ti templo. Apaman latta ta pinagsanud ni Gallus ti buyotna ket iti awan nalawag a rason pinanawanda ti Judea. “No inanusanna koma pay la bassit ti pananglakubda naalana koma a dagus ti Siudad,” insurat ni Josephus a nakakita iti dayta.

Ngem saan pay a nalpas dagiti Romano. Uppat a tawen kamaudiananna ti Romano a heneral a ni Tito nagturong Jerusalem nga addaan uppat a lehion.a Itatta nadadael ti intero a siudad, ket ti Judea naisubli iti panangituray ti Roma babaen iti landok. Amin malaksid ti Masada.

Determinado a mangparmek iti daytoy maudi a bunggoy dagiti lumablaban, inalikubkob dagiti Romano ti sarikedked babaen iti napuskol a bakud a bato ken kadagiti walo a nabakudan ti batbato a kampo. Idi agangay nakaibangonda ti rampa a daga nga agturong iti tuktok​—maysa nga aramid-tao a pagsang-atan nga agrukod ti 197 metros ken ngumato iti 55 metros! Iti rabawna nangibangonda ti torre sada nangisaad ti makadadael a dungpar a manglussok iti bakud ti Masada. Bassit laeng a panawenen sakbay a makasalput ti buyot a Romano ket parmekenda daytoy maudi a sarikedked dagiti taga Judea!

Itatta ti nalawag a buya dagiti kampo a Romano, ti nanglikmut a bakud a panglakub, ken ti nagdakkelan a rampa paneknekanna no kasanot’ panagpatingga ti iyaalsa a Judio. Ti pirme nga arkeolohikal a panagkabakab iti Masada nairingpas idi 1965. Iti panagkomentona kadagiti nasarakanda, kuna ti The New Encyclopœdia Britannica (1987): “Dagiti panangiladawan ti Romano-Judio a historiador a ni Josephus, nga agingga idi isut’ kadetaliaduan a gubuayan ti historia ti Masada, nasarakan nga apagpag-isu la unay.”

Ngem itan ta ngangngani makalusoten dagiti Romano kadagiti bakud, kasanot’ panagrikna dagiti nakapunial a lallaki iti panagsusaid a palawag ni Eleazar, nga anak ni Jair? Inlanad ni Josephus: “Aminda impaknida ti pampamiliada; . . . sa, kalpasan ti panangpilidat’ sangapulo a lallaki iti gasanggasat nga isudanto dagiti manangpapatay kadagiti dadduma, tunggal maysa nagidda iti sibay ti asawa ken annakna, ket, inyarakupda ti im-imada kadakuada, insarangda dagiti karabukobda kadagidiay mangaramid ti nakasaksakit a trabaho.b Ti naud-udi awan panangikedked a pinapatayda amin ida, sada sinurot ti isu met laeng a wagas para iti maysa ken maysa, . . . ngem maysa a baket, agraman ti sabali pay . . . ti nakatalaw . . . Dagiti biktima agdagupda iti siam a gasut ket innemapulo, agraman babbai ken ub-ubbing.”

Apay a ti iyaalsa a Judio nakaal-alingget ti panagpatinggana? Adda aya kaipapananna dayta iti biag ken ipapatay ni Jesus a taga Nazaret?

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti akkub]

Masada​—Pammaneknek a ti Mesias Immayen

[Ladawan iti panid 4]

Sinsilio a Judio idi 67 K.P., a sasawenna ti “Tawen 2” ti gubat laban iti Roma

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.