Ina a Daga Nagbalin a Didiosa ti Kinabunga

MABIGBIGYO kadi ti diosa a nailadawan iti akkub daytoy a magasin? Isu ni Isis, ti kadaanan nga ina-diosa ti Egipto. No bimmisitakayon iti maysa a museo wenno nakabasa iti maysa a libro iti kadaanan a historia, nalabit a nakitayon dagiti estatua a kaar-arngina. Nupay kasta usigenyo daytoy: Agruknoykay aya ken agdayaw iti diosa a ni Isis?

No kamengnakay iti maysa kadagiti relihion ti Kakristianuan, mabalin a karkarna dayta a saludsod. Mabalbalin nga ipapatiyo a daydayawenyo ti Namarsua, Daydiay nakaiturongan ti, “Amami nga adda sadi langit.” (Mateo 6:9, King James Version) Ti ideya ti panagruknoy iti ina-diosa ti mabalin a kasla karkarna, di maiyanatup. Uray pay kasta, ti kasta a panagdayaw ket nasaknap iti las-ud ti historia, ket mabalin a makigtotkayo a makaammo no asinoda ti agdaydayaw iti ina-diosa itatta.

Nupay kasta, sakbay a pagsasaritaantay dayta, intay usigen ti sumagmamano nga impormasion iti kasaknap ti panagdayaw iti ina-diosa idi ugma. Daytoy a kita ti panagdayaw agparang a maysa a nasapa unay a porma ti ulbod a relihion. Dagiti estatua ken imahen dagiti lamolamo nga ina-didiosa ti nakali dagiti arkeologo kadagiti kadaanan a lugar iti intero nga Europa ken manipud dagdaga ti Mediteraneo ingganat’ India.

Ti Ina a Daga ti namatmatan kas patinayon a gubuayan ti amin a porma ti biag, mangmangted biag ken kalpasanna pasublienna kenkuana iti ipapatayda. Gapuna, isut’ nadaydayaw ngem kabutbuteng met. Bilang pangrugian, naipagarup, dagiti pannakabalinna iti panagpaadu ket saan a seksual. Kalpasanna, sigun iti mitolohia, impasngayna ti maskulino a Tangatang nga Ama ket nagbalin nga asawana. Dagitoy nga agassawa inyanakda ti di mabilang a sabsabali pay a didios ken didiosa.

Ti Orihinal a Modelo iti Babilonia

Idiay templo dagiti didios iti Babilonia, ni Ishtar ti kangrunaan a diosa, kapadpada ti diosa ti kinabunga iti Sumeria a ni Innanna. Maisupadi unay, isut’ agpadpada a diosa ti gubat ken diosa ti ayat ken kinaderrep. Iti librona a Les Religions de Babylonie et d’Assyrie (Dagiti Relihion ti Babilonia ken Asiria), ni eskolar a Pranses nga Édouard Dhorme kinunana maipapan ken Ishtar: “Isu ti diosa, ti mararaem a babai, ti naasi nga ina a dumngeg iti kararag ken mangibabaet kadagiti naunget a didios ken mangpakalma kadakuada. . . . Isut’ naipadayag iti ngatuen ti isuamin, nagbalin a diosa dagiti didiosa, ti reina ti amin a didios, ti soberano dagiti didios iti langit ken daga.”

Dagiti managdaydayaw ni Ishtar isut’ inawaganda kas “ti Birhen,” “Nasantuan a Birhen,” ken “Ina a Birhen.” Ti kadaanan a Sumero-Akkadian a “Kararag ti Unnoy ken Ishtar” kunana: “Agkararagak kenka, O Babai dagiti babbai, diosa dagiti didiosa. O Ishtar, reina ti isuamin a tattao. . . . O mangik-ikut ti amin a nadiosan a pannakabalin, nga addaan balangat ti turay. . . . Dagiti simbaan, nasantuan a disso, sagrado a lugar, ken altar ipangagyo. . . . Sadino ti pakaiyaspingan dagiti langam? . . . Kitaennak O mararaem a Babai; awatem dagitoy kararagko.”a

Agsaksaknap ti Panagdayaw iti Ina-Diosa

Ni orientalista nga Édouard Dhorme sawennat’ maipapan ti “ilalawa ti panagdayaw ken Ishtar.” Nagsaknap iti intero a Mesopotamia, ket ni Ishtar a mismo wenno dagiti didiosa nga addaan nagduduma a nagan ngem agpapadada iti galad ket napagdaydayawanda idiay Egipto, Phoenicia, ken Canaan, kasta met idiay Anatolia (Asia Menor), Grecia, ken Italia.

Ti kangrunaan nga ina-diosa a napagdaydayawan idiay Egipto isu ni Isis. Ni historiador a H. G. Wells insuratna: “Inatrakar ni Isis ti adu a debosionado, a nangikari ti biagda kenkuana. Naipatakder dagiti imahenna idiay templo, nakoronaan kas Reina ti Langit ken ub-ubbaenna ni maladaga a Horus. Nasindian ken naipatingig dagiti kandela iti saklangna, ket dagiti kari a datdaton a waks sibibitinda idiay altar.” (The Outline of History) Nalatak unay ti panagdayaw ken Isis idiay Egipto. Nagsaknap met iti intero a lugar ti Mediteraneo, nangnangruna idiay Grecia ken Roma, a danonenna pay ti makinlaud ken makin-amianan nga Europa.

Idiay Phoenicia ken Canaan, ti ina-diosa a panagdayaw naipamaysa ken Ashtoreth, wenno Astarte, ti naikuna nga asawa ni Baal. Kas ti kapadpadana iti Babilonia, ni Ishtar, isut’ agpadpada a diosa ti gubat ken kinabunga. Idiay Egipto dagiti kadaanan a kitikit ti nasarakan a sadiay ni Astarte ket naawagan mararaem a babai ti langit ken reina dagiti langit. Kinasapulan dagiti Israelitas ti kankanayon a makidangadang maibusor ti dakes nga impluensia ti panagdayaw iti daytoy diosa ti kinabunga.

Iti amianan a laud idiay Anatolia, ti kapadpada ni Ishtar ket isu ni Cybele, pagaammo kas ti Naindaklan nga Ina dagiti didios. Naawagan met ti Manangibabaet-Amin, ti Manangted-Amin, ti Ina ti isuamin a Nabendituan. Manipud Anatolia ti kulto ni Cybele nagsaknap nga immuna idiay Grecia ket kalpasanna idiay Roma, a sadiay nagtalinaed agingga iti Kadawyan a Panawen. Ti panagdayaw iti daytoy diosa ti kinabunga inramanna dagiti nagulo a panagsasala, panangsugat ti bagi dagiti padi, panagpakapon dagiti kandidato iti kinapadi, ken dagiti parada a sadiay dagiti estatua ti diosa maibaklay buyogen ti adu a kinaranga.b

Dagiti katutubo a Griego dinaydayawda ti maysa a Daga-Ina a diosa a naawagan Gaea. Ngem ti templo ti didiosda inramanna ti Ishtar a tipo dagiti didiosa, kas ken ni Aphrodite, ti diosa ti kinabunga ken ayat; ni Athena, ti diosa ti gubat; ken ni Demeter, ti diosa ti agrikultura.

Idiay Roma, ni Venus ti diosa ti ayat ket, gapuna, katupagna ni Aphrodite iti Grecia ken ni Ishtar iti Babilonia. Dagiti taga Roma, nupay kasta, dinaydayawda met dagiti didiosa nga Isis, Cybele, ken Minerva (Athena iti Grecia), aminda ti nangiladawan iti orihinal a modelo ni Ishtar iti Babilonia.

Nalawag, iti rinibon a tawen, ti ina-diosa a panagdayaw ket maysa a napigsa a kalaban ti nadalus a panagdayaw iti naindaklan a Namarsua, ni Jehova. Nagpukaw kadin ti panagdayaw iti naindaklan nga ina-diosa? Wenno nagtalinaed aya agingga iti agdama nga aldaw? Pangaasiyo ta ituloyyo a basaen.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 3]

Ni ISHTAR iti Babilonia nailadawan kas bituen

[Credit Line]

Courtesy of The British Museum

[Ladawan iti panid 4]

Ni ISIS iti Egipto agraman ti maladaga a dios a ni Horus

[Credit Line]

Musée de Louvre, Paris