Tulawan ti Maysa nga Ari ti Santuario ni Jehova

“Maipanggep kadagiti tattao a bigbigenda ti Diosda, agballigidanto.”​—DANIEL 11:32.

1, 2. Ania a dramatiko a salisal ti mapaspasamak iti natauan a historia iti nasurok a 2,000 a tawenen?

NAINGET ti dangadang iti nagbaetan ti dua nga agkaribal nga ari maipaay iti panangituray. Pagsinsinnublatanda ti balligi. Nasurok a dua ribo a tawenen ti kaunday daytoy a salisal. Iti kaaldawantayo, inapektaran ti salisal ti kaaduan a tao ditoy daga ken sinuotna ti kinatarnaw ti ili ti Dios. Aggibus dayta a salisal iti maysa a pasamak a di mapakpakadaan ti agsumbangir a pannakabalin. Naipakauna a naipalgak daytoy a dramatiko a pakasaritaan ken ni mammadto Daniel idi ugma.​—Daniel, kapitulo 10 agingga iti 12.

² Ti padto ket maipapan iti di agressat a panagbinnusor ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan. Detalyado ti pannakasalaysay daytoy iti libro a “Maaramid Coma ti Pagayatam Ditoy Daga.”a Iti dayta a libro, nailawlawag a ti sigud nga ari ti amianan isu ti Siria, iti amianan ti Israel. Kalpasanna, sinublat ti Roma dayta nga akem. Ti met sigud nga ari ti abagatan isu ti Egipto.

Panagbinnusor iti Panawen ti Panungpalan

3. Sigun iti anghel, kaano a maipalgak ti kaipapanan ti padto maipapan iti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan, ken kasano?

³ Kinuna ti anghel a nangipalgak kadagitoy a bambanag ken ni Daniel: “No maipapan kenka, O Daniel, punitam dagiti sao ket timbream ti libro agingga iti panawen ti panungpalan. Adunto ti mapan ken agsubli, ket ti pudno a pannakaammo umadunto.” (Daniel 12:4) Wen, adda pakainaigan ti padto iti panawen ti panungpalan​—maysa a periodo a nangrugi idi 1914. Iti dayta a naituding a panawen, adu ti “mapan ken agsubli” iti Nasantuan a Kasuratan, ket iti tulong ti nasantuan nga espiritu, umadu ti pudno a pannakaammo, agraman ti pannakaawat iti padto ti Biblia. (Proverbio 4:18) Bayat nga umas-asidegtayo iti panagngudo dayta a panawen, umad-adu a detalye dagiti padto ni Daniel ti mabukbuksilan. Ngarud, kasano ti panagawattayo iti padto maipapan iti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan iti 1993, nga ita 35 a tawenen ti napalabas nanipud pannakaipablaak ti “Maaramid Coma ti Pagayatam Ditoy Daga”?

4, 5. (a) Sadino a masarakan ti tawen 1914 iti padto ni Daniel maipapan iti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan? (b) Sigun iti anghel, ania ti naikeddeng a mapasamak iti 1914?

⁴ Ti panangrugi ti panawen ti panungpalan idi 1914 ket tinandaan ti umuna a gubat sangalubongan ken dagiti dadduma pay a sangalubongan a riribuk nga impadto ni Jesus. (Mateo 24:3, 7, 8) Masarakantayo kadi dayta a tawen iti padto ni Daniel? Wen. Ti panangrugi ti panawen ti panungpalan isu “ti naituding a panawen” a natukoy idiay Daniel 11:29. (Kitaenyo ti “Maaramid Coma ti Pagayatam Ditoy Daga,” pinanid 312-13.) Maysa dayta a panawen nga intudingen ni Jehova idi kaaldawan ni Daniel, yantangay dimteng dayta iti panaggibus ti 2,520 a tawen a naipasimudaag kadagiti napateg a pasamak a naipadto iti Daniel kapitulo 4.

⁵ Dagidiay a 2,520 a tawen, manipud iti pannakadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. idi agtutubo pay ni Daniel agingga idi 1914 K.P., maaw-awaganda iti “dagiti naituding a panawen dagiti nasion.” (Lucas 21:24) Ania dagiti politikal a pasamak a nangtanda iti panaggibus dagitoy? Maysa nga anghel ti nangipalgak iti daytoy ken ni Daniel. Kuna ti anghel: “Iti naituding a panawen isu [ti ari ti amianan] agsublinto, ket umayto a maibusor iti abagatan; ngem saanto a kas iti immun-una iti maud-udi.”​—Daniel 11:29.

Maabak ti Ari iti Gubat

6. Idi 1914, siasino ti ari ti amianan, ket siasino ti ari ti abagatan?

⁶ Idi 1914, ti Alemania ti nagakem a kas ari ti amianan, nga impanguluan ni Kaiser Wilhelm. (“Kaiser,” manipud iti Romano a titulo a “Cesar.”) Sabali laeng a paset dagiti nagsasaganad nga engkuentro iti nagbaetan ti ari ti amianan ken ti ari ti abagatan ti itatanor dagiti riribuk idiay Europa. Ti met nagakem a kas ari ti abagatan, isu ti Britania, a dagus a nangsakup iti Egipto, ti pagturayan ti sigud nga ari ti abagatan. Bayat ti gubat, dimmasig iti Britania ti dati a kolonia daytoy, ti Estados Unidos ti America. Ti ari ti abagatan nagbalin nga Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong, ti kabibilgan nga imperio iti historia.

7, 8. (a) Idi umuna a gubat sangalubongan, kasano a dagiti bambanag saanda a “kas iti immun-una”? (b) Ania ti nagbanagan ti umuna a gubat sangalubongan, ngem sigun iti padto, kasano ti panagtignay ti ari ti amianan?

⁷ Kadagiti napalabas a panagdangadang dagiti dua nga ari, ti Imperio ti Roma, kas ari ti amianan, ti kanayon a mangabak. Iti daytoy a gundaway, ‘dagiti bambanag saanda a kas iti immun-una.’ Apay a saan? Agsipud ta naabak ti ari ti amianan iti gubat. Ti maysa a makagapu a ta immay “dagiti barko ti Kitim” a maibusor iti ari ti amianan. (Daniel 11:30) Ania dagitoy a barko? Idi kaaldawan ni Daniel, ti Kitim isu ti Cyprus (Chipre), ket idi apagtapug ti umuna a gubat sangalubongan, sinakup ti Britania ti Cyprus. Maysa pay, sigun iti The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, ti nagan a Kitim “ramanenna ti L[aud] iti pangkaaduan, ngem nangruna ti L[aud] a nataraigidan iti baybay.” Iti New International Version, naipatarus ti ebkas a “dagiti barko ti Kitim” kas “dagiti barko dagiti pagilian iti laud nga adda iti igid ti baybay.” Idi umuna a gubat sangalubongan, dagiti barko ti Kitim isu dagiti barko ti Britania, nga adda iti makinlaud a kosta ti Europa. Idi agangay bimmileg ti British Navy gapu kadagiti barko a naggapu iti makinlaud a kontinente ti Norte America.

⁸ Iti daytoy nga iraraut, ‘nagleddaang’ ti ari ti amianan ket inaklonna ti pannakaabakna idi 1918. Ngem saan pay a nalpas. “Agsublinto ket idissuornanto ti pungtotna iti nasantuan a tulag ket agtignayto a sibaballigi; ket agsublinto met laeng ket ikankanonanto dagidiay a nangtallikud iti nasantuan a tulag.” (Daniel 11:30) Natungpal ti impadto ti anghel.

Agtignay a Sibaballigi ti Ari

9. Ania ti nangiturong iti panagturay ni Adolf Hitler, ket kasano a “nagtignay a sibaballigi”?

⁹ Kalpasan ti gubat, idi 1918, impatungpal ti naballigi nga Aliado ti tratado ti talna iti Alemania a kas pannusa, a nalawag a nairanta a mangsalbar iti sangkailian nga Aleman iti bisin iti masanguanan. Nagbanaganna, kalpasan ti panagibar-ibarna iti sumagmamano a tawen iti napalalo a rigat, nakasaganan ti Alemania iti panagturay ni Adolf Hitler. Nagun-odna ti naan-anay a poder idi 1933 ket dagus a nangisayangkat iti narungsot nga ibubusor iti “nasantuan a tulag,” nga imbagian dagiti napulotan a kakabsat ni Jesu-Kristo. Iti daytoy a banag, isut’ nagtignay a sibaballigi a maibusor kadagitoy nasungdo a Kristiano, nga adu kadakuada ti siuulpit nga indadanesna.

10. Iti pananggun-odna iti suporta, siasino ti nakitulagan ni Hitler, ket ania ti nagbanaganna?

¹⁰ Tinagiragsak ni Hitler ti adu a balligi iti ekonomia ken politika, a nagtignay met a sibaballigi iti dayta a tay-ak. Iti sumagmamano a tawen, pinagbalinna ti Alemania a kas maysa a mabigbigbig a pannakabalin, ket iti daytoy a banag isut’ tinulongan “dagidiay nangtallikud iti nasantuan a tulag.” Siasino dagitoy? Nalawag nga isu dagiti papangulo ti Kakristianuan, nga agkunkuna nga addaan iti naitulag a pannakainaig iti Dios ngem nabayagen a nailaksidda kas ad-adalan ni Jesu-Kristo. Sibaballigi a nagun-od ni Hitler ti suporta “dagidiay nangtallikud iti nasantuan a tulag.” Nangaramid ti papa ti Roma iti maysa a concordat kenkuana, ket ti Iglesia Romana Katolika, agraman dagiti iglesia a Protestante idiay Alemania, sinuportaranda ni Hitler iti las-ud ti 12 a tawen a nadangkok a panagturayna.

11. Kasano a ‘tinulawan [ti ari ti amianan] ti santuario’ ken kasano nga ‘inikkat[na] ti di agsarday a daton’?

¹¹ Naballigi unay ni Hitler ket napan nakigubat, kas siuumiso nga impadto ti anghel. “Ket addanto dagiti igam nga agtakder, nga agtaud kenkuana; ket tulawandanto ti santuario, ti sarikedked, ket ikkatendanto ti di agsarday a daton.” (Daniel 11:31a) Iti nagkauna nga Israel, ti santuario ket paset ti templo idiay Jerusalem. Nupay kasta, idi linaksid dagiti Judio ni Jesus, linaksid ni Jehova ida ken ti temploda. (Mateo 23:37–24:2) Nanipud idi umuna a siglo, ti templo ni Jehova, iti kinapudnona, ket maysa a naespirituan a templo, a ti Kasasantuan a siledna adda idiay langit ket adda ditoy daga ti naespirituan a paraanganna a pagserserbian dagiti napulotan a kakabsat ni Jesus, ti Nangato a Padi. Nanipud idi 1930’s, agdaydayaw ti dakkel a bunggoy a kadua dagiti napulotan a natda; gapuna, naikuna nga agserserbida ‘iti templo ti Dios.’ (Apocalipsis 7:9, 15; 11:1, 2; Hebreo 9:11, 12, 24) Natulawan ti naindagaan a paraangan ti templo babaen ti di agressat a pannakaidadanes dagiti napulotan a natda ken dagiti kakaduada kadagiti pagilian a sakup ti ari ti amianan. Nakaro ti pannakaidadanes a ta naikkat ti di agsarday a daton​—ti publiko a daton ti panagdaydayaw iti nagan ni Jehova. (Hebreo 13:15) Kaskasdi, ipakita ti historia nga iti laksid ti nakaal-alingget a panagsagabada, intuloy dagiti matalek a napulotan a Kristiano, agraman ti “sabsabali a karnero,” ti nangasaba iti nalimed.​—Juan 10:16.

“Ti Makarimon a Banag”

12, 13. Ania ti “makarimon a banag,” ket​—kas impakpakauna ti matalek ken naannad nga adipen​—kaano ken kasano a naipasdek manen?

¹² Idi dandanin aggibus ti maikadua a gubat sangalubongan, adda sabali pay a naaramid. “Isaaddanto ti makarimon a banag a mamagwalangwalang.” (Daniel 11:31b) Daytoy “makarimon a banag,” a dinakamat met ni Jesus, ket naipabigbig kas ti Liga de Naciones, ti kolor eskarlata nga atap nga animal a sigun iti Apocalipsis napan iti mangliwengliweng. (Mateo 24:15; Apocalipsis 17:8; kitaenyo ti Light, Maikadua a Libro, panid 94.) Napasamak dayta idi bimtak ti Gubat Sangalubongan II. Nupay kasta, iti New World Theocratic Assembly dagiti Saksi ni Jehova idi 1942, sinalaysay ni Nathan H. Knorr, ti maikatlo a presidente ti Watch Tower Bible and Tract Society, ti padto ti Apocalipsis 17 ket impakdaarna a rummuarto ti animal iti mangliwengliweng.

¹³ Pasingkedan ti historia ti kinapudno ti sasaona. Iti nagbaetan ti Agosto ken Oktubre 1944, iti Dumbarton Oaks idiay Estados Unidos, maputputar idin ti charter ti idi agangay naawagan iti Naciones Unidas. Ti charter ket inanamongan ti 51 a nasion, agraman ti dati nga Union Soviet, ket idi nangrugi a maipatungpal idi Oktubre 24, 1945, ti naungaw idin a Liga de Naciones, no an-anagen, rimmuar iti mangliwengliweng.

14. Kaano ken kasano a nagbaliw ti kinasiasino ti ari ti amianan?

¹⁴ Ti Alemania ti kangrunaan a kabusor ti ari ti abagatan iti umuna ken maikadua a gubat sangalubongan. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, nareorganisar ti dadduma a paset ti Alemania ket dimmasig iti ari ti abagatan. Ngem dimmasig itan ti sabali a paset ti Alemania iti sabali pay a nabileg nga imperio. Ti Komunista a bloke, a pakairamanan itan ti dadduma a paset ti Alemania, timmakder a maibusor iti Anglo-Americano nga aliansa, ket ti salisal iti nagbaetan dagiti dua nga ari nagtungpal iti Cold War.​—Kitaenyo ti “Maaramid Coma ti Pagayatam Ditoy Daga,” pinanid 306-30.

Ti Ari ken ti Tulag

15. Siasino ‘dagidiay agaramid a sidadangkes a maibusor iti tulag,’ ket ania ti pakainaiganda iti ari ti amianan?

¹⁵ Ita, kuna ti anghel: “Dagidiay agaramid a sidadangkes a maibusor iti tulag, iturongnanto iti apostasia babaen dagiti nalamuyot a sasao.” (Daniel 11:32a) Siasino dagitoy agaramid a sidadangkes a maibusor iti tulag? Manen, awan sabali no di dagiti papangulo ti Kakristianuan, nga agkunkuna a Kristiano ngem babaen kadagiti aramidda tabtabbaawanda ti nagan ti Kinakristiano. Idi maikadua a gubat sangalubongan, “inkagumaan ti Gobierno ti Soviet a gun-oden ti material ken moral a tulong dagiti Iglesia maipaay iti pannakasalaknib ti ina a pagilian.” (Religion in the Soviet Union, ni Walter Kolarz) Kalpasan ti gubat, inkagumaan dagiti papangulo ti simbaan a taginayonen dayta a panaggayyem iti laksid ti ateistiko a pagannurotan ti pannakabalin nga isu idi ti ari ti amianan.b No kasta, ad-adda a nagbalin ti Kakristianuan a paset daytoy a lubong​—maysa a makarimon a panagapostasia iti imatang ni Jehova.​—Juan 17:14; Santiago 4:4.

16, 17. Siasino ‘dagiti mamasirib,’ ket ania ti nagmaayanda iti sidong ti ari ti amianan?

¹⁶ Ngem, kumusta dagiti pudno a Kristiano? “Maipanggep kadagiti tattao a bigbigenda ti Diosda, agballigidanto ket agtignaydanto a sibaballigi. Ket maipanggep kadagiti mamasirib kadagiti tattao, sursuruandanto ti adu. Ket mapasagdanto babaen ti kampilan ken babaen ti darang, babaen ti pannakakayaw ken babaen ti panangsamsam, iti sumagmamano nga aldaw.” (Daniel 11:32b, 33) Dagiti Kristiano nga agnanaed kadagiti lugar a sakup ti ari ti amianan, nupay siuumiso a ‘nagpasakupda kadagiti nangatngato nga agtuturay,’ saanda a paset daytoy a lubong. (Roma 13:1; Juan 18:36) Bayat a siaannad nga intedda ken Cesar ti kukua ni Cesar, intedda met “iti Dios ti kukua ti Dios.” (Mateo 22:21) Gapu itoy, nasuot ti kinatarnawda.​—2 Timoteo 3:12.

¹⁷ Ania ti nagbanaganna? Agpadpada a ‘nagballigi’ ken ‘napasagda.’ Napasagda gapu iti nakaro a pannakaidadanes ken panagsagabada. Napapatay pay ketdi dagiti dadduma. Ngem nagballigida gapu ta kaaduan kadakuada ti nagtalinaed a matalek. Wen, pinarmekda ti lubong, kas iti panangparmek ni Jesus iti lubong. (Juan 16:33) Mainayon pay, pulos a saanda a nagsardeng a nangasaba, uray no naipisokda iti pagbaludan wenno iti kampo konsentrasion. Iti panangaramidda iti dayta, ‘sinursuruanda ti adu.’ Iti laksid ti pannakaidadanes, iti kaaduan a pagilian a sakup ti ari ti amianan, immadu ti bilang dagiti Saksi ni Jehova. Gapu iti kinamatalek ‘dagiti mamasirib,’ nagparang kadagidiay a pagilian ti dumakdakkel a paset ti “dakkel a bunggoy.”​—Apocalipsis 7:9-14.

18. Ania a “bassit a tulong” ti inawat dagiti napulotan a natda nga agnanaed kadagiti lugar a sakup ti ari ti amianan?

¹⁸ Maipapan iti pannakaidadanes ti ili ti Dios, impadto ti anghel: “Ngem intono mapasagda, mabadangandanto iti bassit a tulong.” (Daniel 11:34a) Kasano a napasamak daytoy? Ti panagballigi ti ari ti abagatan iti maikadua a gubat sangalubongan nagbanag iti dakkel a pannakabang-ar dagiti Kristiano nga agnanaed kadagiti lugar a sakup ti ari a karibalna. (Idiligyo ti Apocalipsis 12:15, 16.) Kalpasanna, dagidiay indadanes ti simmaruno nga ari ti amianan pasaray mapasaranda ti gin-awa, ket iti panaggibus ti Cold War, adu nga agtuturay ti nakaamiris a saan a napeggad dagiti matalek a Kristiano, isut’ gapuna nga inikkanda ida iti legal a pannakabigbig.c Dimteng met ti dakkel a tulong, babaen ti dumakdakkel a bilang ti dakkel a bunggoy, a nangipangag iti matalek a panangasaba dagiti napulotan ken tumultulong kadakuada, kas nailadawan idiay Mateo 25:34-40.

Pannakadalus ti Ili ti Dios

19. (a) Kasano a dagiti dadduma ‘timmipon[da] kadakuada babaen ti panangpasablog’? (b) Ania ti kayat a sawen ti ebkas nga “agingga iti panawen ti panungpalan”? (Kitaenyo ti footnote.)

¹⁹ Saan nga amin a nangiparangarang ti interes iti panagserbi iti Dios iti daytoy a tiempo ket addaan iti nasayaat a motibo. Namallaag ti anghel: “Adunto ti tumipon kadakuada babaen ti panangpasablog. Ket mapasagto ti dadduma kadagidiay a mamasirib, tapno magugoranda, ken tapno madalusanda, ken tapno mapapudawda gapu kadakuada, agingga iti panawen ti panungpalan; ta maipaay pay laeng iti naituding a panawen.”d (Daniel 11:34b, 35) Impakita dagiti dadduma ti interes iti kinapudno ngem saanda a situtulok a mangaramid iti napaypayso a dedikasion iti panagserbi iti Dios. Dagiti dadduma a kasla immawat iti naimbag a damag, iti kinapudnona, nagserbida nga espia dagiti autoridad. Kuna ti maysa a report manipud iti maysa a pagilian: “Napeklan a Komunista ti dadduma kadagitoy a nasikap a tattao a simrek iti organisasion ti Apo, nangiparangarang iti nasged a regta, ken natudingan pay ketdi kadagiti nangato nga akem iti uneg ti organisasion.”

20. Apay nga impalubos ni Jehova a ‘mapasag’ ti dadduma a matalek a Kristiano gapu kadagiti aginsisingpet a nasikap a tattao?

²⁰ Gapu kadagiti nasikap a tattao, natnag dagiti dadduma a matalek iti ima dagiti agtuturay. Apay nga impalubos ni Jehova a mapasamak ti kasta? Maipaay iti pannakagugor, pannakadalus. No kasano a “nasursuro [ni Jesus] ti agtulnog gapu kadagiti sinagabana,” kasta met a nasursuro dagitoy a matalek a kararua ti agibtur babaen ti pannakasuot ti pammatida. (Hebreo 5:8; Santiago 1:2, 3; idiligyo ti Malakias 3:3.) No kasta, ‘nagugoran, nadalusan, ken napapudawda.’ Dakkel a rag-o ti agur-uray kadagiti kasta a matalek inton dumteng ti naituding a panawen a pannakasupapak ti panagibturda. Makitatayto daytoy iti intay panangsalaysay iti dadduma pay a padto ni Daniel.

[Dagiti Footnote]

Malagipyo Kadi?

◻ Apay a namnamaentayo a nalawlawag ita ti pannakaawattayo iti padto ni Daniel?

◻ Kasano nga ‘indissuor [ti ari ti amianan] ti pungtotna ken nagtignay a sibaballigi’?

◻ Kasano nga impakpakauna ti klase adipen ti panagparang manen ti “makarimon a banag”?

◻ Kasano a ‘napasag, nagballigi, ken immawat iti bassit a tulong’ dagiti napulotan a natda?

[Ladawan iti panid 15]

Iti sidong ni Hitler, nakaungar a naan-anay ti ari ti amianan iti pannakaabakna idi 1918 iti ima ti ari ti abagatan

[Ladawan iti panid 16]

Inkagumaan dagiti papangulo ti Kakristianuan a taginayonen ti pannakirelasionda iti ari ti amianan

[Credit Line]

Zoran/Sipa Press