Dagiti Natural a Didigra—Gapuanan Aya ti Dios?
“DIOS, ania daytoy nga inaramidmo kadakami?”
Kasta ti naipadamag a kinuna ti maysa a tao a nakalasat kabayatan ti panangkitana iti dadael nga inyeg ti panagbettak ti naabungotan iti niebe a Nevado del Ruiz idiay Colombia idi Nobiembre 13, 1985. Nagaburan iti pitak ti intero a siudad ti Armero ket nasurok a 20,000 a tao ti natay iti maysa laeng a rabii.
Maawatantayo no apay a kasta ti panagrikna dayta a tao. Gapu ta awan gawayda iti sango dagiti nakaam-amak a puersa ti nakaparsuaan, sipud pay idi un-unana a panawen, ipabiang dagiti tao dagiti kasta a didigra iti Dios. Nangidatag dagiti nagkauna a tattao kadagiti daton, a pakairamanan pay ketdi ti tao, tapno maay-ayo dagiti didiosenda ti taaw, langit, daga, bantay, bulkan, ken dadduma pay a pagtaudan ti peggad. Uray ita, adda dagiti agkuna a no saan nga inkeddeng ti gasat, gapuanan la ketdi ti Dios ti aniaman a pagbanagan dagiti natural a didigra.
Ti Dios aya ti akingapuanan kadagiti didigra a mangparigat iti kasta unay kadagiti tao ken mangperdi kadagiti sanikua iti intero a lubong? Isu aya ti mapabasol? Tapno masungbatan dagitoy, nasken nga usigentay a naimbag no ania ti nairaman kadagiti kasta a didigra. Kinapudnona, nasken a sukimatentay manen ti sumagmamano a pagaammo a kinapudno.
Ania Kadi ti “Natural a Didigra”?
Idi dinayyeg ti ginggined ti Tangshan, China, ket sigun kadagiti opisial a report ti China, 242,000 a tao ti natay, ken idi sinaplit ni Bagyo nga Andrew ti Makin-abagatan a Florida ken Louisiana idiay Estados Unidos, a nangperdi kadagiti sanikua nga agpateg iti binilion a doliar, dagiti kasta a natural a didigra ket nairakurak iti intero a lubong. Ngem, ania ngata no idiay langalang a Gobi Desert, a 1,100 kilometro manipud iti amianan a laud ti Tangshan, ti nakapasamakan dayta a ginggined, wenno sabali a direksion ti nagnaan ni Bagyo nga Andrew, kas koma idiay taaw wenno iti di pulos pagaammo a daga? Saanda la ketdi a malaglagip ita.
Nalawag ngarud, a no dagiti natural a didigra ti pagsasaritaan, saan laeng a dagiti narungsot a parangarang dagiti puersa ti nakaparsuaan ti tuktukoyentayo. Kada tawen, rinibo a ginggined, napipigsa ken nakakapsut, ken nakaad-adu a bagyo, alipugpog, allawig, panagbettak ti bulkan, ken dadduma pay a nadawel a pasamak ti mairekrekord kas estadistika laeng. Nupay kasta, no adu a biag ti ungawen ken adu a sanikua ti perdien dagiti kasta a pasamak ken singaenda ti normal a panagbiag, agbalinda a didigra.
Paliiwenyo ta ti dadael ken pukaw ket saan a kanayon a maitupag iti kapigsa dagiti puersa ti nakaparsuaan a nairaman. Ti kadakkelan a didigra ket saan a kanayon a resulta ti karungsotan a parangarang dagiti puersa ti nakaparsuaan. Kas pangarigan, idi 1971 ginunggon ti ginggined nga agpigsa iti 6.6 iti Richter scale ti San Fernando, California, Estados Unidos, ket 65 a tao ti natay. Kalpasan ti maysa a tawen, dinayyeg ti 6.2 a ginggined ti Managua, Nicaragua, a nakatayan ti 5,000 a tao!
No kasta, no maipanggep iti kumarkaro a panangdadael dagiti natural a didigra, nasken nga isaludsodtayo, Rimmungsot kadin dagiti puersa ti nakaparsuaan? Wenno adda kadi pakainaigan ti tao iti parikut?
Siasino ti Mapabasol?
Sigun iti Biblia, ni Jehova a Dios ti Naindaklan a Namarsua kadagiti amin a banag, agraman dagiti natural a puersa daytoy daga. (Genesis 1:1; Nehemias 9:6; Hebreo 3:4; Apocalipsis 4:11) Saan a kayat a sawen daytoy nga isu ti kanayon a mangiturturong iti angin wenno mangpatpatudo. Imbes ketdi, nangipasdek kadagiti linteg a mamaggaraw iti daga ken iti aglawlaw daytoy. Kas pangarigan, idiay Eclesiastes 1:5-7, mabasatayo ti maipapan kadagiti tallo a kangrunaan a sistema, a no awan dagitoy, awan met ti agbiag ditoy daga—ti inaldaw nga ileleggak ken ilelennek ti init, ti di agbalbaliw a panagrikos ti angin, ken ti siklo ti danum. Ammo man ti sangatauan dagitoy wenno saan, rinibo a tawenen nga agtigtignay dagitoy a natural a sistema, ken dadduma pay a kas kadagitoy, a nainaig iti klima, geolohia, ken ekolohia ti daga. Kinapudnona, iturturong ti nagsurat iti Eclesiastes ti atensiontayo iti dakkel a nagdumaan dagiti di agbalbaliw ken awan patinggana a wagas ti sangaparsuaan ken ti agbaliwbaliw ken apagbiit a kasasaad ti biag ti tao.
Ni Jehova ket saan laeng nga isu ti Namarsua kadagiti natural a puersa no di pay ket addaan iti pannakabalin a mangtengngel kadagitoy. Iti Biblia, masarakantayo dagiti salaysay maipapan iti panangtengngel wenno panangiturong ni Jehova kadagiti kasta a puersa tapno maibanag ti panggepna. Maysa kadagitoy ti panagbingay ti Nalabaga a Baybay idi kaaldawan ni Moises ken ti panagintek ti init ken bulan iti tangatang idi tiempo ni Josue. (Exodo 14:21-28; Josue 10:12, 13) Imparangarang met ni Jesu-Kristo, nga Anak ti Dios ken ti naikari a Mesias, ti pannakabalinna a mangtengngel kadagiti puersa ti nakaparsuaan, kas idi pinagtalnana ti bagyo idiay Baybay ti Galilea. (Marcos 4:37-39) Awan duadua nga ipakita dagiti salaysay a kas kadagitoy a kabaelan ni Jehova a Dios ken ni Jesu-Kristo nga Anakna a tenglen a naan-anay ti amin a mangapektar iti biag ditoy daga.—2 Cronicas 20:6; Jeremias 32:17; Mateo 19:26.
Gapu ta kasta, rumbeng aya nga ipabiangtayo iti Dios ti kumarkaro a panangdadael dagiti natural a didigra kadagiti kallabes a tiempo? Tapno masungbatan daytoy a saludsod, masapul nga usigentay pay nga umuna no adda met laeng pammaneknek a rimmungsot iti kasta unay dagiti puersa ti nakaparsuaan kadagitoy a panawen, nalabit saan pay ketdin a matengngel.
Maipanggep iti daytoy a banag, imutektekanyo ti kuna ti libro a Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man?: “Awan pammaneknek nga agbalbaliw dagiti mekanismo ti klima a nainaig kadagiti tikag, layus ken allawig. Ket awan geologo nga agkuna a dumawdawel dagiti puersa iti daga a nainaig kadagiti ginggined, bulkan ken tsunami (allon gaput’ ginggined).” Umasping iti dayta, kuna ti libro nga Earthshock: “Ipakita dagiti batbato iti tunggal kontinente a nakaad-adu dagiti dadakkel ken babassit a geolohikal a pasamak iti napalabas, ket sigurado a dakkel a didigra ti iyegda iti sangatauan no mapasamak dagitoy ita—ket masinunuo ti siensia a maulit-ulit a mapasamak dagita iti masanguanan.” Iti sabali a pannao, gistay awan a pulos ti namalbaliwan ti daga ken dagiti nabileg a puersa daytoy. Gapuna, ipamatmat man wenno saan dagiti estadistika nga immadu dagiti geolohikal wenno dadduma pay a pasamak, saan a dimmawel ti daga iti rukod a di matengngel kadagiti kallabes a tiempo.
Ania ngarud ti gapu a sumansansan ken kumarkaro ti panangdadael dagiti natural a didigra a mabasbasatayo? No saan a mapabasol dagiti puersa ti nakaparsuaan, agparang a ti tao ti mapabasol. Ket, kinapudnona, bigbigen dagiti autoridad a dagiti aramid ti tao pinagbalinda ti aglawlaw a nalaklaka a mangparnuay ken maapektaran kadagiti natural a didigra. Kadagiti napanglaw a pagilian, gapu iti dumakdakkel a pakasapulan iti taraon, kapilitan a labsen dagiti mannalon a talonen ti aniaman a dagada wenno umaenda dagiti bakir tapno adda pagmulaanda. Agbanag daytoy iti panagreggaay ti daga. Ti umad-adu a populasion papartakenna met ti yaadu dagiti iskuater nga agnanaed kadagiti rutru-rutrot a balbalay a naipattopattok kadagiti saan a natalged a lugar. Uray kadagiti narang-ay a nasion, pagpeggaden dagiti tattao ti bagbagida, kas kadagiti riniwriw nga agnanaed iti asideg ti San Andreas Fault idiay California, uray pay no naikkanda kadagiti nalawag a pakdaar. Kadagiti kasta a kasasaad, no dumteng dagiti di ninamnama a pasamak—kas iti bagyo, layus, wenno ginggined—maikuna aya a “natural” ti didigra a pataudenda?
Alaentayo a pangarigan ti tikag iti Sahel idiay Africa. No tikag, kunatayo, kadawyanna a ti kaawan ti tudo wenno danum ti kayattayo a sawen, nga agtungpal iti bisin ken ipapatay. Ngem ti laeng kadi kaawan ti danum ti gapu a kumarkaro ti bisin iti dayta a lugar? Kuna ti libro a Nature on the Rampage: “Ipasimudaag dagiti ebidensia a nakalap dagiti scientific ken relief agency nga agtultuloy ti bisin, saan a gapu iti napaut a tikag, no di ket gapu iti di agsarday a pannakaabuso ti daga ken dandanum. . . . Dagiti tao ti kangrunaan nga akingapuanan iti agtultuloy a panagbalin ti Sahel a disierto.” Kuna ti diario a The Natal Witness ti Sud Africa: “Saan a ti kaawan ti taraon ti kayat a sawen ti bisin, no di ket ti di pannakagun-od iti taraon. Iti sabali a pannao, kinapanglaw.”
Kasta met laeng ti maikuna maipapan iti nakaro a panangdadael dagiti dadduma pay a kalamidad. Ipakita dagiti panagadal nga ad-adu dagiti matmatay kadagiti napanglaw a nasion gapu kadagiti natural a didigra ngem kadagiti nabaknang a nasion iti lubong. Kas pangarigan, manipud 1960 agingga iti 1981, sigun iti maysa a panagadal, nagsagrap ti Japan iti 43 a ginggined ken dadduma pay a didigra ket 2,700 a tao ti natay, nga agpromedio iti 63 nga ipapatay kada didigra. Iti isu met laeng a panawen, nagsagrap ti Peru iti 31 a didigra ket 91,000 ti natay, wenno 2,900 kada didigra. Apay a nagduma? Mabalin a dagiti puersa ti nakaparsuaan ti nangparnuay iti didigra, ngem dagiti tao met laeng—gapu iti sosial, ekonomiko, ken politikal nga aramidda—ti kangrunaan a makagapu iti dakkel a naggidiatan iti kaadu ti biag a naungaw ken sanikua a naperdi.
Ania Dagiti Solusion?
Adu a tawenen nga ikagkagumaan dagiti sientista ken eksperto ti mangpartuat kadagiti pamuspusan tapno masaranget dagiti natural a didigra. Sukisokenda ti uneg ti daga tapno maawatanda dagiti puersa a mamagginggined ken mangpabettak iti bulkan. Babaen dagiti space satellite, paliiwenda ti panagbaliwbaliw ti panniempo tapno masurotanda ti pagnaan dagiti allawig ken bagyo wenno tapno maipakpakaunada ti idadateng dagiti layus ken ti tikag. Nakaited dagiti kastoy a panagsukisok iti impormasion kadakuada ket namnamaenda a makatulong daytoy kadakuada a mangpabassit iti epekto dagitoy a puersa ti nakaparsuaan.
Adda kadi nagimbagan dagiti kasta a panagregget? Maipanggep iti kastoy a kita ti nangina, high-tech a pamay-an, kuna ti maysa nga organisasion a mangpalpaliiw iti aglawlaw: “Adda maitulong dagitoy. Ngem no adu unay a kuarta ken pigsa ti mabusbos kadagitoy—no agserbi dagitoy a pambar a di ikaskaso dagiti peggad kadagiti kagimongan dagiti biktima a mangpakaro kadagiti didigra—no kasta ad-adu a peggad ti iyeg dagitoy ngem ti maitulongda.” Kas pangarigan, nupay adda maitulong ti pannakaammo a kankanayon a pagpeggaden dagiti layus ken aluyo ti sabangan ti Bangladesh, saan a malapdan ti kasta a pannakaammo dagiti riniwriw a taga-Bangladesh nga agnaed a kapilitan sadiay. Isut’ gapuna a kankanayon ti didigra a mangpukaw iti ginasut a ribo a biag.
Nalawag, limitado ti maitulong ti impormasion a teknikal. Ti maysa pay a banag a kasapulan isu ti pannakabael a mamagpatingga kadagiti pakarigatan a mangpilit kadagiti tattao nga agnaed kadagiti lugar a nalaka a maapektaran dagiti didigra wenno agbiag kadagiti wagas a mangdadael iti aglawlaw. Iti sabali a pannao, tapno marisut dagiti parikut a pinataud dagitoy nga elemento, kasapulan ti naan-anay a panangbalbaliw iti sosial, ekonomiko, ken politikal a sistema a pagbibiagantayo. Siasino ti makaaramid iti dayta? Daydiay laeng makabalin a mangtengngel uray kadagiti puersa a mangpataud kadagiti natural a didigra.
Dagiti Aramid ti Dios iti Masanguanan
Saan laeng a basta risuten ni Jehova a Dios dagiti rimsua a parikut no di ket ikkatenna ti pagtataudan dagiti rigat a sagsagabaen ti tao. Gibusannanto dagiti inaagum ken naulpit a politikal, komersial, ken relihiuso a sistema a “nangituray iti tao iti pagdaksanna.” (Eclesiastes 8:9) Ammo ti siasinoman a pamiliar iti Biblia a naglaon daytoy iti nakaad-adu a padto maipapan iti panawen inton pagpatinggaen ti Dios ti kinadakes ken panagsagaba ditoy daga ket isublina ti paraiso a daga a pagtaenganto ti talna ken kinalinteg.—Salmo 37:9-11, 29; Isaias 13:9; 65:17, 20-25; Jeremias 25:31-33; 2 Pedro 3:7; Apocalipsis 11:18.
Kinapudnona, isu dayta ti insuro ni Jesu-Kristo nga ikararag dagiti pasurotna, idi a kinunana, “Umay koma ti pagariam. Maaramid koma ti pagayatam, kas sadi langit kasta met ditoy daga.” (Mateo 6:10) Ikkaten ken sukatanto ti Mesianiko a Pagarian amin dagiti imperpekto a natauan a turay, kas impadto ni mammadto Daniel: “Kadagiti al-aldaw dagita nga ar-ari, ti Dios ti langit mamangonto iti maysa a pagarian a kaanoman dinto madadael. Ket ti panagturayna dinto met maited iti sabali nga ili. Burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy a pagpagarian, ket isu agtalinaedto iti agnanayon.”—Daniel 2:44.
Anianto ti aramiden ti Pagarian ti Dios a saan a maaramidan dagiti nasion ita? Mangipaay ti Biblia iti nakaay-ayat a panangiladawan iti masanguanan. Imbes a dagiti kasasaad a nailadawan kadagitoy a panid, kas iti panagbisin ken kinapanglaw, “addanto kinaruay ti bukel iti daga; iti tapaw dagiti bantay ti bungada margaayandanto,” ket “ti kayo iti away mangtedto iti bungana, ket ti daga mangtedto ti rang-ayna, ket sitatalgeddanto iti daga.” (Salmo 72:16; Ezequiel 34:27) Maipapan iti aglawlaw, kuna ti Biblia kadatayo: “Ti let-ang ken ti namaga a daga naragsakdanto, ket ti tay-ak a langalang agragrag-onto ken agsabongto a kas iti rosa. . . . Ta iti let-ang pumsuakto dagiti dandanum, ken barbaresbes iti tay-ak a langalang. Ket ti sumilsilap a darat agbalinto a libtong, ken ti mawaw a daga agbalinto nga ub-ubbog ti danum.” (Isaias 35:1, 6, 7) Ken awanton dagiti gubat.—Salmo 46:9.
No kasano nga aramidento ni Jehova amin dayta, ken no kasanonanto a tamingen dagiti amin a puersa ti nakaparsuaan tapno saandanton a mangdangran pay, saan nga ibaga ti Biblia. Nupay kasta, masinunuotayo nga amin dagiti agbiag iti sidong dayta a nalinteg a gobierno “didanto agtrabaho iti ubbaw, didanto agpasngay a maipaay iti didigra; ta isuda ti kapuonan ti binendisionan ni Jehova, ken ti putotda makiadda kadakuada.”—Isaias 65:23.
Kadagiti panid daytoy a magasin, kasta met kadagiti dadduma pay a publikasion ti Watch Tower Society, maulit-ulit nga ipakpakita dagiti Saksi ni Jehova a naipasdeken ti Pagarian ti Dios sadi langit idi tawen 1914. Iti panangiturong dayta a Pagarian, agarup 80 a tawenen a maipapaay ti sangalubongan a pammaneknek, ket ita addatayon iti arsadanan ti naikari a “baro a langlangit ken ti maysa a baro a daga.” Mawayawayaanto ti sangatauan saan laeng iti panangdangran dagiti natural a didigra no di pay ket iti amin nga ut-ot ken rigat a mangsapsaplit iti sangatauan iti innem a ribo a tawenen. Iti dayta a tiempo, pudno a maikunanto, “dagiti immuna a banag napalabasdan.”—2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:4.
Nupay kasta, komusta met ngay ita? Sarsaranayen aya ti Dios dagidiay agrigrigat gapu kadagiti natural a didigra wenno dadduma pay a kasasaad? Wen, ngem saan nga iti wagas nga inanamaen dagiti tattao.
[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]
Dagiti aramid ti tao pinagbalinda ti aglawlawtayo a nalaklaka a maapektaran dagiti natural a didigra
[Dagiti Credit Line]
Laif/Sipa Press
Chamussy/Sipa Press
Wesley Bocxe/Sipa Press
Jose Nicolas/Sipa Press