Ti Pangngeddengko a Rumang-ay iti Kinanataengan
KAS INSALAYSAY NI CARL DOCHOW
“Rumang-ay iti Kinanataengan Wenno Agsubli iti Basol, Ania ti Pilienyo?” ti paulo ti maysa nga artikulo ti Hunio 15, 1948 a ruar ti The Watchtower. Dayta nga artikulo ti nangibaw-ing kaniak manipud iti naespirituan a kinapeggad iti pagtatalonan ti Estados Unidos a nagturong iti karera a kinamisionero idiay Sud America a nagpaut iti nasurok nga 43 a tawen.
NAIPASNGAYAK idi Marso 31, 1914, ti maikatlo kadagiti uppat a lallaki, iti maysa nga abong a naaramid iti troso idiay Vergas, Minnesota. Makaparagsak dagidi tawen ti kinaagtutubok. Malaglagipko ti panagkalkalapmi ken ni Tatang. Nupay kasta, managsakit idi ni Nanang, ket kasapulan nga isardengko ti panagadalko iti maikalima a grado tapno matulongak kadagiti trabaho iti pagtaengan. Idi agtawenakon iti 13, natakuatan a ti sakitna gayam ket kanser ti bará.
Ammo ni Nanang a saanen nga agpaut ti biagna, isu a rinugiannak a sanayen kadagiti pagrebbenganna iti pagtaengan. Agtugaw idiay kusina ket isuronak no kasanot’ agluto ken agaramid iti tinapay. Kasta met, insuronak nga aglaba, mangtaripato iti hardin, ken mangtaraken iti ginasut a manok. Pinaregtanak met a mangbasa iti maysa a kapitulo ti Biblia iti tunggal aldaw, nga inaramidko iti laksid ti kinakapuyko nga agbasa. Kalpasan ti panangsanayna kaniak iti sangapulo a bulan, natay ni Nanang idi Enero 27, 1928.
Ti Gubat Binalbaliwanna ti Panagbiagmi
Idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan II idi Setiembre 1939, tunggal Domingo a maikararagan dagiti tropa idiay simbaanmi a Luterano. Determinado idi ni manongko a Frank a saan a pumatay, isu a tiniliwda idi agkedked nga agsoldado. Iti pannakabistana, kinunana: “Sakbay a pumatayak kadagiti tao nga awan basolna, mabalindak a paltogan!” Isut’ nasentensiaan a mangbusbos iti makatawen idiay pagbaludan ti McNeil Island nga adda iti kosta ti Washington State.
Sadiay a nasarakan ni Frank ti nasurok a 300 a Saksi ni Jehova a naibalud gapu iti nainget a neutral [a takderda] kabayatan ti gubat. (Isaias 2:4; Juan 17:16) Di nagbayag, rinugianna ti makitimpuyog kadakuada ket nabautisaran a mismo idiay pagbaludan. Gapu iti nasayaat a kababalinna, napaababa ti sentensiana iti siam a bulan. Idi Nobiembre 1942, nadamagmi a naruk-atanen ni Frank, ket di nagbayag kalpasan dayta, dinakamatna kadakami ti maipapan iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. Kalpasan ti siaannad a panangsukimatmi iti mensahe kadagiti Bibliami, nakitami amin a ti isursuro ni Frank kadakami ket kinapudno.
Dagiti Tubeng iti Naespirituan nga Irarang-ay
Idi 1944, immakarak idiay Malta, Montana, tapno kaduaek ti ulitegko. Agpadakami a naaddaan iti asawa ngem pinanawandakami kalpasan ti innem a bulan manipud iti panagkallaysa. Naragsakan iti kaaddak a tumulong kenkuana iti panagtalon ken agluto, ket pinagguduaanmi ti mapastrek. Kinuna ti ulitegko a siakto ti agtawid iti 260 nga ektaria a talonna no agtalinaedak kenkuana. Narang-ay ti panagtalon kadagidi a tawen, ket tinagiragsakko unay dayta! Nawadwad ti apitmi iti tunggal tawen, ket malako idi ti trigo iti $3.16 iti tunggal bushel (35.239 litro).
Nupay kasta, saan a kayat ti ulitegko ti itatabunok kadagiti gimong iti maysa a bassit a kongregasion dagiti Saksi idiay Malta. Idi Hunio 7, 1947, nabautisaranak iti asamblea sirkito dagiti Saksi ni Jehova idiay Wolf Point a saan nga ammo ti ulitegko. Sadiay nga inawisnak ti maysa a Kristiano a kabsat a lalaki tapno agbalin a maysa a payunir, wenno amin-tiempo a ministro. Nupay tinarigagayan unay ti pusok nga aramaten ti biagko iti kasta a pamay-an, inlawlawagko a dinakto pulos palubosan ni ulitegko a mangaramat iti kastat’ kaadu a panawen iti ministerio.
Di nagbayag kalpasanna, linuktan ken binasa ti ulitegko ti maysa a surat para kaniak manipud iti maysa a gayyem a nangidagadag iti panagbalinko nga amin-tiempo a ministro. Gapu iti nakaro unay a pungtotna, pinagpilinak ni ulitegko—isardengko ti mangasaba wenno pumanawak. Nasayaat dayta a pagpilian tangay pagay-ayatko unay ti agtalon ngem diak ammo no makapanawak iti bukodko a pangngeddeng laeng. Isu a nagsubliak iti pamiliak idiay Minnesota, a bautisadodan amin ken naitimpuyog iti Detroit Lakes Congregation.
Idi damo, pinaregtadak ti pamiliak nga agpayunir, ngem idi 1948, nangrugida a lumamiis iti naespirituan. Iti daydi a tiempo a ti artikulo a “Rumang-ay iti Kinanataengan Wenno Agsubli iti Basol, Ania ti Pilienyo?” nangipaay iti naespirituan a pammaregta a kasapulak. Imballaagna a “nakalkaldaang ti pagbanagantayo no sipapakinakem a pagkedkedantayo ti makidanggay iti rumangrang-ay a pannakaammo.” Kinuna ti artikulo: “Saantay a mabalin ti agmattider ken agsanud, no di ket masapul a rumang-aytayo iti kinalinteg. Panagrang-ay, saan a panagsardeng, ti kapigsaan a pangsaranget iti panagsubli.”
Nupay adda dadduma a pagpambar ti pamiliak, patiek a ti kangrunaan a parikut isut’ tarigagayda a bumaknang. Makitada dagiti material a gunggona ti panangipaay iti ad-adu a panawen iti panagtalon ken bassit laeng iti panangasaba. Imbes a paallukoy iti tarigagay a bumaknang, implanok ti agpayunir. Ammok a saan a nalaka dayta, ket impagarupko pay ketdi a diak kabaelan. Isu nga idi 1948, sinubokko ti bagik babaen ti inggagara a panangrugik nga agpayunir kabayatan ti kadadaksan a paniempo iti tawen—iti Disiembre.
Panagpayunir
Binendisionan ni Jehova dagiti panagreggetko. Kas pagarigan, iti maysa nga aldaw, nakagteng iti –27° C. ti kalam-ekna, a saan pay a nairaman ti windchill wenno nalamiis a pul-oy ti angin. Ar-aramidek idi ti gagangay a panangaskasabak kadagiti lansangan, a pagsinsinnublatek dagiti imak—nga ibulsak ti kumkumter nga imak bayat a siiiggem ti maysa iti magasin agingga a kumter unayen ket kasapulan a maibulsa. Immasideg ti maysa a lalaki. Iti panangikunana a pasaray mapaliiwna ti trabahok, insaludsodna: “Ania la unayen aya ti napateg a linaon dagita a magasin ta maanusam ti agtakder ditoy a nakalamlam-ek? Itedmo kaniak dagita dua tapno mabasak ida.”
Kabayatanna, makitak a ti pannakitimpuyogko iti pamiliak pagpeggadenna ti espiritualidadko, isu nga idi nagkiddawak iti Watch Tower Society, naikkanak iti baro a destino, idiay Miles City, Montana. Nagserbiak sadiay kas company servant, a pagaammo itan kas mangidadaulo a manangaywan. Sinuportarak ti bagik babaen ti paset-tiempo a panagtrabahok iti dry-cleaning business bayat nga agnanaedak iti maysa a trailer a dua a metro ti kaakabana ken tallo a metro ti kaatiddogna. Pasaray matangdananak iti trabaho a pagay-ayatko unay—ti panagani.
Kabayatan daytoy a panawen, agtultuloy a madamdamagko ti dumakdakes a kasasaad ti pamiliak iti naespirituan. Idi agangay, timmallikuddan ken kasta met dagiti sabsabali pay iti Detroit Lakes Congregation iti organisasion ni Jehova. Kadagiti 17 nga agibumbunannag iti Pagarian iti kongregasion, 7 laeng ti nagtalinaed a matalek. Determinado ti pamiliak a mangpapanaw met kaniak iti organisasion ni Jehova, isu a nautobko a maymaysa laeng ti solusion, ti rumang-ay pay. Ngem kasano?
Panangragpat iti Serbisio a Kinamisionero
Kabayatan ti kombension internasional idiay Siudad ti Nueva York idi 1950, naimatangak ti panagturpos dagiti estudiante a misionero manipud iti maika-15 a klase ti Watchtower Bible School of Gilead. ‘O, no maysaak la koma kadagidiay a mapan agserbi ken Jehova iti sabali a pagilian,’ pinampanunotko.
Nangipatulodak iti aplikasion ket inawatdak kas paset ti maika-17 a klase ti Gilead, a nangrugi idi Pebrero 1951. Nagpintas ti yan ti pagadalan nga adda iti kataltalonan iti makin-amianan a paset ti Nueva York. Anian a panagtarigagayko nga agtrabaho iti kataltalonan kalpasan ti oras ti klasemi, mabalin nga iti kuadra a yan dagiti baka wenno kadagiti mula iti ruar! Ngem inlawlawag ni John Booth, ti manangaywan idi iti Kingdom Farm, a siak laeng ti addaan iti kapadasan iti dry cleaning. Isu a naitudingak iti dayta a trabaho.
Ti Gilead ket saan a nalaka para iti maysa a nakadap-aw laeng iti maikalima a grado ti edukasion. Nupay kasapulan a maiddep dagiti silaw iti alas 10:30 t.r., pasaray agadalak agingga iti katengngaan ti rabii. Maysa nga aldaw, inawagannak ti maysa kadagiti instruktor iti opisinana. “Carl,” kinunana, “makitak a saan unay a nasayaat dagiti gradom.”
‘Ayna,’ nakunak iti bagik, ‘pagtalawendak la ketdi iti Gilead.’
Nupay kasta, siaayat a binagbagaannak ti instruktor no kasano ti kasasayaatan a panangaramatko iti panawenko a saan unay nga agpuyat iti panagadal. Madanaganak a nagsaludsod: “Maikariak pay ngata nga agtultuloy nga agtalinaed ditoy Gilead?”
“Wen a,” insungbatna. “Ngem diak ammo no maikarika a gumun-od iti diploma.”
Naliwliwaak kadagiti sasao ti presidente ti eskuelaan, ni Nathan H. Knorr. Iti nasapsapa, kinunana kadagiti estudiante a saan unay a mamagsiddaaw kenkuana dagiti grado no idilig iti “kinapinget” dagiti misionero a nagtalinaed kadagiti nakaidestinuanda.
Ti Español ti karirigatan a leksionko, ngem mangnamnamaak nga idiay Alaska ti pakaidestinuak, a sadiay saanko a parikut ti nalam-ek a paniempo ta nairuamak idin idiay Montana. Maysa pay, kabaelak ti mangasaba iti Ingles. Isu a mapanunotyo ti pannakakellaatko idi addakamin iti katengngaan ti panageskuelami, naawatko ti Ecuador, Sud America, kas pakaidestinuak. Wen, kasapulan nga agsaoak iti Español, ken iti lugar a nakaro unay ti pudotna nga ekuador!
Maysa nga aldaw, sinarungkarannak ti maysa nga ahente ti FBI idiay Eskuelaan ti Gilead. Isut’ nagsaludsod maipapan iti anak ti company servant a nangpanaw iti organisasiontayo idiay Detroit Lakes. Madama idi ti Gubat idiay Korea, ket kinuna daytoy nga agtutubo a lalaki nga isut’ maysa a ministro dagiti Saksi ni Jehova ket iti kasta mailaksid manipud iti panagsoldado. Inlawlawagko nga isut’ saanen a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Bayat a nagpakada ti ahente, kinunana: “Sapay koma ta bendisionannaka ti Diosmo iti trabahom.”
Idi agangay, nadamagko a napapatay daytoy nga agtutubo iti immuna a pannakigubatna idiay Korea. Anian a nagdakes ti nagbanagan ti maysa a makabalin koma a rumang-ay iti kinanataengan iti organisasion ti Dios!
Kamaudiananna, dimteng ti naragsak nga aldaw ti panagturposmi idi Hulio 22, 1951. Siempre, awan a pulos ti kameng ti pamiliak nga adda idi sadiay, ngem naan-anay ti ragsakko idi nakaawatak iti diploma gapu iti panagrang-ay a naaramidak.
Pannakibagay iti Ganggannaet a Tay-ak
Idi addaakon iti nakaidestinuak, natakuatak a napateg unay ti panangsanay ni Nanang. Ti panagluto, panaglaba babaen ti ima, ken ti kinakurang ti danum ket saanen a kabarbaro kaniak. Ngem saan a kasta no maipapan iti panangasaba iti pagsasao nga Español! Nagaramatak iti naisurat a sermon iti Español iti sumagmamano a tiempo. Kinasapulanna ti tallo a tawen sakbay a nakaipaayak iti palawag publiko iti Español ket inaramidko dayta babaen ti adu a nota.
Idi simmangpetak idiay Ecuador idi 1951, nakurkurang ngem 200 dagiti agibumbunannag iti Pagarian. Kasla nabannayat idi ti panagaramid iti adalan kadagiti immuna a 25 a tawen wenno nasursurók pay. Agpayso a naiduma dagiti pannursurotayo iti Biblia no idilig kadagiti di nainkasuratan a tradision ti Katolicismo, ket ti panangannurottayo kadagiti bilin ti Biblia iti kinamatalek iti maymaysa nga asawa ket nangnangruna a saan a nalatak.—Hebreo 13:4.
Nupay kasta, nakaipaimakami iti adu a literatura ti Biblia. Ipakita daytoy iti ministeriomi idiay Machala, nga adda iti tengnga dagiti kasabaan. Dakami laeng ken ni Nicholas Wesley ti Saksi sadiay idi simmangpetkami idi 1956. Agrubbuatkami iti parbangon a nakalugan kadagiti dump truck a maar-aramat idi iti panagaramid kadagiti kalsada kadagidi nga aldaw. No adayon ti nadanonmi, dumsaagkamin ket mangasaba kadagiti tattao agingga iti lugar a pagawidanmi.
Iti maysa nga aldaw, nangaramidkami ken ni Nick iti listaan tapno makita no asino kadakami ti makaipaima iti ad-adu a magasin. Malagipko nga ad-adu idi ti naipaimak iti agmatuon ngem ni Nick, ngem iti rumabiin, agpadakamin a nakaipaima iti 114 a magasin. Nakaibatikami iti ginasut a pagiwarnaktayo iti tunggal bulan kadagiti tattao a rutami iti magasin. Namin-innem a daras a nakaipaimaak iti nasurok a sangaribu a magasin iti makabulan. Panunotenyo no kasanot’ kaadu ti makaadal kadagiti kinapudno ti Biblia manipud kadagidiay a magasin!
Idiay Machala, naaddaankami met iti pribilehio a mangipasdek iti kaunaan a Kingdom Hall idiay Ecuador a kukua ti kongregasion. Dayta ket 35 a tawenen ti napalabas, idi 1960. Kadagidi nga aldaw, 15 laeng ti tumabtabuno kadagiti gimongmi. Itatta, addan 11 a rumangrang-ay a kongregasion idiay Machala!
Isasarungkar Idiay Estados Unidos
Iti arinunos ti dekada 1970, nagbakasionak idiay Estados Unidos ken nangbusbosak iti sumagmamano nga oras a kadua ti kabsatko a ni Frank. Inlugannak iti kotsena nga immuli iti maysa a turod a pakatannawaganmi iti Red River Valley. Nagpintas dayta [a buya], nga addaan kadagiti dandanin matangkenan a dawa nga ipallayog ti angin, maysa a nakalawlawa a tay-ak dagiti natangkenanen a trigo a nakakulpa dagiti dawada, a mangipasimudaag iti nawadwad nga apit. Iti pangadaywen, nakadidillaw ti napaunoran iti kaykayo a Sheyenne River. Nasinga ti panangtagiragsak iti dayta a natalna a kinadayag idi rugian ti kabsatko ti gagangay a pannakisaritana.
“No saanka koma a maag a nagnaed idiay Sud America, kukuam koma met daytoy a kataltalonan!”
“Frank,” insampitawko a dagus. “Isardengmo daytan.”
Saanen a pulos a nagsao. Sumagmamano a tawen kalpasanna, kellaat ti ipapatayna gapu iti pannakaatake, a napanawanna ti tallo a nagpipintas a rantso idiay North Dakota nga agdagup iti nasurok nga 400 ektaria, kasta met ti 260 ektaria a kataltalonan ti ulitegko idiay Montana nga impatawidna kenkuana.
Ita, natay aminen ti pamiliak. Ngem maragsakanak ta idiay Detroit Lakes, a nangrugianmi amin kas Saksi ni Jehova tinawtawenen ti napalabas, addaanak iti naespirituan a pamilia ti nasurok a 90 a Kristiano a kakabsat.
Panagtultuloy a Rumang-ay iti Naespirituan
Dagiti naudi a 15 a tawen nangibunga iti nawadwad unay nga apit iti naespirituan a panagani ditoy Ecuador. Manipud agarup 5,000 nga agibumbunannag iti Pagarian idi 1980, addaankam itan iti nasurok a 26,000. Nagapitak iti gunggona a nakatulong iti nasurok a sangagasut kadagitoy a nabautisaran.
Ita, iti edad a 80, ikarkarigatak nga abuten ti 30 nga oras iti tunggal bulan iti ministerio no idilig iti naaramidak a mangragpat iti kalatko a 150 nga oras idi 1951. Manipud idi 1989, idi naammuak nga addaanak iti kanser iti prostate, ginundawayak ti agbasa kabayatan ti panawen ti panagpaimbagko. Manipud iti dayta a tawen, nabasak ti intero a Biblia iti 19 a daras ken ti libro a Dagiti Saksi ni Jehova—Manangiwaragawag iti Pagarian ti Dios iti 6 a daras. Iti daytoy a pamay-an a makapagtultuloyak a rumang-ay iti naespirituan.
Wen, naaddaanak kadagiti gundaway nga agapit kadagiti namaterialan a gunggona kadagiti pagtatalonan ti Estados Unidos. Ngem awan mamaayna dagiti gunggona iti namaterialan a kinabaknang no idilig iti rag-o a napasarak iti naespirituan a panagani. Impakaammo kaniak ti sanga [nga opisina] ditoy Ecuador a nakaipaimaak iti nasurok a 147,000 a magasin ken 18,000 a libro iti karerak kas maysa a misionero. Ibilangko dagitoy kas naespirituan a bukbukel, nga adu kadagitoy ti nagtubon; mabalin nga agtubonto pay laeng dagiti dadduma iti puso dagiti tattao bayat a basaenda dagitoy a kinapudno ti Pagarian.
Awanen ti mapanunotko a nasaysayaat pay ngem ti agtultuloy a rumang-ay nga agturong iti baro a lubong ti Dios a kaduak dagiti naespirituan nga annakko ken dagiti riniwriw a sabsabali pay a nangpili nga agserbi iti Diostayo, ni Jehova. Ti kuarta saanna a maispal ti maysa manipud iti pannakadadael daytoy nadangkes a lubong. (Proverbio 11:4; Ezequiel 7:19) Nupay kasta, agtultuloyto nga agbunga ti naespirituan a trabahotayo—no tunggal maysa kadatayo agtultuloy a rumang-ay iti kinanataengan.
[Ladawan iti panid 24]
Sisasagana nga agpayunir idiay Miles City, Montana, idi 1949
[Ladawan iti panid 24]
Panaggatang iti danum para iti pagtaenganmi a misionero, idi 1952
[Ladawan iti panid 25]
Panangasaba idiay Machala, idi 1957
[Ladawan iti panid 25]
Manipud nagsakitak idi 1989, nabasak ti intero a Biblia iti 19 a daras