Ti Pamilia a Talaga a Mangay-ayat Kaniak

ITI maysa nga ubing, asinoman nga ubing, nakapatpateg ti maysa a pamilia. Tumulong ti nadungngo, naayat a pamilia a mangipaay iti pisikal ken emosional a kasapulan ti ubing. Aramidenna ti nasken a paset iti panangsanay, panangsursuro, ken panangpadakkel. Ipariknana a natalged ti ubing. Anian a nakalkaldaang ti mailaksid iti pamiliam, a kas kaniak!

Naipasngayak iti dakkel a pamilia idiay makindaya a Nigeria. Maysa a hepe ni tatangko nga addaan iti pito nga asawa. Isut’ nangputot iti 30 nga annak, ket siak ti maika-29.

Maysa nga aldaw idi 1965, idi agtawenak iti sangapulo, nagawidak manipud eskuelaan ket nasangpetak ni tatangko a nakatugaw iti beranda. Dua a lallaki a nagawit ti maletin ti immay iti paraanganmi, ket kalpasan ti naragsak a kablaaw, inyam-ammoda ti bagida a kas dagiti Saksi ni Jehova. Immimdeng ni tatangko a sipapasnek kadakuada. Idi intukonda kenkuana ti dua a magasin, kinitanak ni tatangko ket dinamagna no kayatko ida. Timmang-edak, isu nga innalana ida para kaniak.

Inkari dagiti Saksi a sumarungkarda, ket talaga a simmarungkarda. Iti sumaganad a dua a tawen, immayda inlawlawag ti Biblia kaniak. Nupay kasta, saan a masansan ti isasarungkarda, ta 10-kilometro ti pagnaenda manipud iti bariok nga agturong iti lugar a pagindeganda.

Linaksidnak ti Pamiliak

Agtawenak iti 12 idi nagsakit ni tatangko ket natay. Walo nga aldaw kalpasan ti pumpon, sinukon ti inauna a manongko ti pamilia tapno agmimiting. Agarup 20 a tattao ti adda sadiay. Impagarupmi amin nga isut’ agsarita maipapan kadagiti nagastos iti pumpon. Iti pakasdaawak, nupay kasta, kinunana nga inaangayna ti miting tapno pagsasaritaan ti adingna​—siak! Imbagana kadakuada nga interesadoak iti “panagpalpalimos” iti uppat a sentimos a kasla awan ti kuarta ti pamilia a mangpakan kaniak. Innayonna pay a ti panagsursor nga aglako kadagiti magasin agpaay iti uppat a sentimos mulitanna laeng ti nagan ti pamilia. Kinunana a masapul nga agpiliak iti pakikaduaak​—dagiti Saksi wenno ti pamiliak.

Natayen ni nanangko, ngem maysa kadagiti agsioman kaniak ti nagsangit ken nagpakaasi agpaay kaniak. Nagpakaasi a saanda koma nga usaren daytoy a pakaigapuan ti panangilaksid kaniak a maikkan iti tawid. Ngem para kadakuada saan a napateg ti opinion ti maysa a babai. Nakidasig ti pamilia ken manongko ket dinamagda ti pangngeddengko.

Kiniddawko nga ikkandak ti tiempo a mangpanunot iti dayta a banag. Immanamongda nga ikkandak agingga iti sumaganad a rabii. Agmaymaysaak iti kuartok, rinugiakon ti nagsangit. Mariknak a nakapuyak, nailaksid, ken mabutbuteng. Pampanunotek no anianto ti mapasamak kaniak.

Agingga iti dayta a tiempo, diak pay timmabtabuno iti Kingdom Hall ken diak pay nakiramraman iti panangasaba a kadua dagiti Saksi. Narabaw pay laeng ti pannakaammok kadagiti pannursuro ti Biblia, ket awan idi dagiti Saksi a mabalinko a pakisaritaan idiay bariok.

Nagkararagak ken Jehova, nga inawagak ti naganna iti damdamo unay iti biagko. Imbagak kenkuana a naammuakon nga isu ti pudno a Dios. Kiniddawko a saranayennak ken tulongannak a mangaramid iti umiso a pangngeddeng, daydiay makaay-ayo kenkuana.

Iti sumaganad a rabii nagtataripnong manen ti pamilia ket dinamagda ti pangngeddengko. Inlawlawagko a ni tatangko, a nangted kaniak iti biag, isu ti nangirusat iti pannakiadalko kadagiti Saksi. Binayadanna dagiti magasinko ken ti Bibliak. Yantangay saan a nagrurod a makiad-adalak idi kadagiti Saksi, diak maawatan no apay nga usaren daytoy ni manongko a mangbusor kaniak. Kalpasanna kinunak a diak ikankano no aniat’ aramidenda kaniak, masapul nga agserbiak ken Jehova.

Saanda a naragsakan itoy a palawagko. Kinuna ti maysa kadakuada: “Asino daytoy a bulilit nga agsao iti kastoy kadatayo?” Dagdagus a nagtabbuga a simrek ni manongko iti kuartok, rinabsutna dagiti kawesko, librok, ken ti bassit a karton a maletak ket impurruakna ida iti daga iti ruar.

Nagkamangak iti maysa a kaklasek nga agindeg iti bario, ket nakipagnaedak iti pamiliana iti agarup lima a bulan. Kabayatanna, sinuratak ti pangamaek idiay Lagos, a nangawis kaniak a makipagnaed kenkuana.

Iti sumagmamano a bulan nagurnongak ti kuarta babaen ti panagkolekta ken panaglakok kadagiti bunga ti palma. Inikkannak met ti kuarta ti agsioman kaniak a nagpakaasi idi agpaay kaniak. Idi adda umdasen [a kuartak], napanak idiay Lagos. Nagluganak iti likudan ti bagon nga agkarkarga ti darat iti dadduma a paset ti biahek.

Maikadua a Pannakapapanaw

Idi simmangpetak idiay Lagos, naragsakanak a nakaammo a makiad-adal ti pangamaek kadagiti Saksi. Dagus a timmabunoak kadagiti gimong ti kongregasion idiay Kingdom Hall. Nupay kasta, dagus a napukaw ti interes ti pangamaek nga agserbi ken Jehova idi simmarungkar ni manongko. Imbagana iti pangamaek nga inkeddeng ti pamilia a saan a rumbeng a masuportaranak wenno mapageskuela, tangay intultuloyko ti nakilangen kadagiti Saksi ni Jehova. Binutbutengna ti pangamaek ket kalpasanna nagawiden.

Makalawas kalpasan ti ipapanaw ni manongko, riniingnak ti pangamaek iti tengngat’ rabii ket impalladawna ti maysa a nasuratan a papel kaniak. Nangipapetpet iti pluma kaniak ket dinawatna nga ipirmak ti naganko. Idi mingmingak ti rupanget a rupana, ammokon a serioso daytoy a banag. Kinunak: “Tiong, apay a dinak palubosan a mangpirma iti dayta inton bigat?”

Kinunana a di rumbeng nga awagak iti “tiong” ngem masapul a pirmaak a dagus ti papel. Simmungbatak nga uray pay ti mammapatay addaan kalintegan a mangammo kadagiti pammabasol a maibusor kenkuana. Sigurado nga adda kalintegak a mangbasa iti papel sakbay a pirmaak dayta.

Kalpasanna immanamongen a buyogen ti pannakarurod, a palubosannak a mangbasa iti dayta. Kastoy ti rugina: “Siak, ni U. U. Udoh, inkarik a saanak nga agbalin a maysa a Saksi ni Jehova. Immanamongak a mangpuor kadagiti maletinko ken librok ket ikarik a diakon makikadkadua kadagiti Saksi ni Jehova. . . .” Kalpasan ti panangbasak iti umuna a sumagmamano a linea, nangrugiak a nagkatawa. Dagus nga inlawlawagko a diak kayat ti di mangraem kenkuana ngem imposible ti panangpirmak iti kasta a dokumento.

Nakapungtot iti kasta unay ti pangamaek ket imbilinna a pumanawak [iti pagtaenganna]. Siuulimek nga inyempakek dagiti kawes ken librok iti maletak, napanak iti pasilio iti ruar ti apartmentna, ket nagiddaak iti suelo tapno maturog. Idi nakitanak ti pangamaek sadiay, kinunana a tangay ti ab-abanganna ket agingga met iti pasilio, masapul a pumanawak iti patakder.

Makaawis a Tukon

Dua pay laeng a lawasko idiay Lagos ket diak ammo ti papanak. Diak ammo no sadino ti pagnanaedan ti kabsat a lalaki nga umay mangdagdagas kaniak a mapan idiay Kingdom Hall. Gapuna idi parbangonen, rinugiakon ti nagna ken nagsursor, nga agkarkararag ken Jehova a tulongannak.

Idi mumalemen, nakagtengak iti maysa a gasolinaan. Inasitgak ti makinkukua ket kiniddawko nga idulinna ti maletak iti opisinana iti agpatnag tapno di takawen dagiti mannanakaw kaniak. Daytoy a kiddaw ti nangpasiddaaw kenkuana nga agdamag no apay a diak agawid. Inestoriak ti kasasaadko.

Mannakipagrikna ti lalaki ket intukonna nga alaennak kas katulongna. Kinunana pay a pageskuelaennak no tumulongak kenkuana iti balayna. Makaawis a tukon dayta, ngem ammok a ti panagbalin a katulong iti balay kaipapananna ti panagtrabaho nga inaldaw manipud agsapa unay agingga a naladawen ti rabii. Kasta met, upayenda dagiti katulong ti balay a makilangen kadagiti tattao iti ruar ti sangakabbalayan, ta agamakda a mabalin a makikumplotda kadagiti mannanakaw ket takawanda ti balay. Uray iti kasayaatan a kasasaad, nalabit a maaddaanak laeng ti maysa a Domingo iti makabulan a saan nga agtrabaho. Gapuna sipapasnek a nagyamanak kenkuana iti interesna ngem diak inawat ti tukon. Imbagak a no agtrabahoak kenkuana kas katulong, narigatto a makatabunoak kadagiti gimong idiay Kingdom Hall.

Kinuna ti lalaki: “Malagipmo pay laeng ti makigimong idinto ta awan pay lugar a pagnaedam?” Simmungbatak a no mayatak a di tumabuno kadagiti gimong, mabalin nga agnaedak iti pagtaengan ni tatangko. Napagtalawak iti pagtaengan gapu iti relihionko. Ti laeng kasapulak kenkuana isu ti pangidulinak iti maletak. Gapu iti dayta, immanamong a mangidulin iti dayta agpaay kaniak.

Pannakasarak iti Sabali a Pamilia

Naturogak iti ruar ti gasolinaan iti tallo nga aldaw. Awan ti kuartak nga igatangko ti taraon, gapuna naan-anay nga awan ti kinnanko iti dayta a tiempo. Iti maikapat nga aldaw, idi agsursursorak iti aglawlaw, nakitak ti maysa nga agtutubo a lalaki a mangituktukon kadagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! kadagiti tattao iti kalsada. Timmarayak a napan kenkuana a buyogen iti rag-o ket dinamagko no am-ammona ni Brother Godwin Ideh. Kayatna a maammuan no apay a damdamagek, gapuna inlawlawagko ti napasamak kaniak.

Idi nalpasakon, dagus nga inkabilna dagiti magasin iti bagna ket kinunana: “Apay a masapul nga agsagabaka idinto ta adda rinibribu a Saksi ni Jehova ditoy Lagos?” Nangayab iti taksi ket impannak iti gasolinaan a mangdagas iti maletak. Intugotnak iti apartmentna ket insaganaannak iti taraon. Kalpasanna inayabanna ni Brother Ideh, nga agnanaed iti asideg.

Idi simmangpet ni Brother Ideh, nagsupiatda no asino kadakuada ti pagnaedak. Agpadada a mangayat [a mangala] kaniak! Idi agangay, nagnumuanda a pagsinnublatandak​—dadduma a tiempo aggianak iti maysa ket dadduma a tiempo iti sabali.

Di nagbayag kalpasanna, nakapagtrabahoak kas mensahero. Idi naawatko ti umuna a sueldok, nakisaritaak kadagitoy dua a kakabsat ket dinamagko no mano ti kayatda a kontribusionko iti taraon ken abang. Nagkatawada ket kinunada nga awan aniaman a bayadak.

Di nagbayag nagpasalistaak nga ageskuela iti rabii kasta met iti pribado a leksion, ket idi agangay naturposko ti kangrunaan nga edukasionko. Simmayaaten ti pinansial a kasasaadko. Nakagun-odak iti nasaysayaat a trabaho, kas maysa a sekretario, ket idi agangay nangbirokakon ti bukodko a pagtaengan.

Nabautisaranak idi Abril 1972. Agtawenak idi iti 17. Kayatko ti sumrek iti serbisio a kinapayunir tapno ipakitak ti panangapresiarko ken Jehova kadagiti amin nga inaramidna kaniak, nangnangruna bayat dayta narikut a tiempo. Nagpasalistaak kas temporario a payunir no kabaelak, ngem adu pay a tawen ti naglabas sakbay a nakapagsimpaak. Kamaudiananna, idi 1983, nagpasalistaak kas maysa a regular payunir.

Idin a naan-anayen nga inapresiarko ti naespirituan a pamiliak. Talaga a napaneknekan a pudno dagitoy a sasao ni Jesus kaniak: “Pudno kunak kadakayo, Awan ti maysa a nangpanaw iti balay wenno asawa a babai wenno kakabsat a lallaki wenno nagannak wenno annak maigapu iti pagarian ti Dios a saanto nga iti aniaman a pamay-an umawat iti ad-adu unay iti daytoy a periodo ti tiempo, ken iti um-umay a sistema ti bambanag agnanayon a biag.”​—Lucas 18:29, 30.

Talaga a nangipakita dagiti Saksi ti ayat kaniak ken inaywanandak. Pinadagusdak idi awan ti kuartak. Babaen iti tulongda ken iti tulong ti nailangitan nga Amak, rimmang-ayak iti naespirituan. Saanak laeng nga immawat iti sekular nga edukasion no di ket nasursurok pay dagiti dalan ni Jehova.

Dagitoy dagiti tattao nga impapilit ti pamiliak nga ilaksidko. Idi nagkedkedak, inlaksidnak ti pamiliak. Pinaregtanak kadi ti naespirituan a kakabsatko a mangilaksid iti pamiliak a mismo? Nikaanoman. Isursuro ti Biblia: “Kas iti kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, isu met laeng ti aramidenyo kadakuada.”​—Lucas 6:31.

Panangtulong iti Pamilia a Nangilaksid Kaniak

Di nagbayag kalpasan a pimmanawak iti pagtaengan, bimtak ti gerra sibil iti Nigeria. Narbek ti bariok. Adu kadagiti gagayyem ken kakabagiak ti natay, agraman ti agsioman kaniak a nagpakaasi agpaay kaniak. Nadadael ti ekonomia.

Idi nalpasen ti gubat, nagbiaheak a nagawid ket binisitak ti maysa kadagiti manongko a nakiraman a nangpapanaw kaniak idi baritoak pay. Agsakit ti asawana ken ti dua a babbalasangna ket naospitalda. Gapuna, nakipagriknaak kenkuana ket dinamagko no ania ti mabalinko nga itulong.

Nalabit gapu ta sidiren ti konsiensiana, imbagana kaniak nga awan ti kasapulanna. Inlawlawagko a dina koma panunoten nga agibalesak gapu iti inaramid ti pamilia kaniak. Imbagak kenkuana a nagtignayda gapu iti kinaawan ti pannakaammo ken talaga a kayatko ti tumulong kenkuana.

Idin rinugiannan ti nagsangit ket impudnona nga awan ti kuartana ket agsagsagaba dagiti annakna. Inikkak iti katupag ti $300 (E.U.) ket dinamagko no kayatna ti agtrabaho idiay Lagos. Idi nagawidak idiay Lagos, nangbirokak ti trabahona ket inawisko a makipagnaed kaniak. Nakipagnaed kaniak iti dua a tawen, a nangged ti ipatulodna iti asawa ken annakna. Idi a tiempo, siraragsak a binayadak ti kuarto ken taraonna.

Kinunana nga ammonan nga al-alagaden dagiti Saksi ni Jehova ti pudno a relihion. Imbagana met a no saan koma a nakaro ti kinanailubonganna, agbalin met a maysa a Saksi. Ngem inkarina nga iyurnosna a makipagadal iti Biblia ti asawa ken dagiti annakna.

Idi 1987, naawisak nga agtrabaho iti sirkito. Idi Abril 1991, inkasarko ni Sarah Ukpong. Idi 1993, naawiskami a mangpanaw iti trabaho iti sirkito ket agserbi idiay sanga ti Nigeria. Inawatmi dayta nga imbitasion ket nanipud idin siraragsakkami a nagserbi sadiay agingga a nagsikog ni baketko.

Nupay linaksidnak ti pamiliak idi ubingak, inawatnak ti maysa a naespirituan a pamilia​—nagannak, kakabsat a lallaki ken babbai, ken annak. Anian a rag-o ti agbalin a kameng daytoy naisangsangayan a sangalubongan a pamilia, maysa a pudno nga ay-ayatek ken pudno a mangay-ayat kaniak!​—Kas insalaysay ni Udom Udoh.

[Ladawan iti panid 23]

Da Udom ken Sarah Udoh