Maragpat Aya ti Narelihiusuan a Kinapudno?
IDIAY Sweden, inkeddeng ti maysa a lalaki a managusioso iti naespirituan iti ili ti unibersidad ti Uppsala nga adalenna dagiti patpatien ti nagduduma a relihion iti ilina, a bisitaenna pay dagiti lugar a pagdaydayawanda. Nagimdeng kabayatan ti panangasaba dagiti kleroda, ket pinagsaludsodanna ti sumagmamano a miembro. Naammuanna a dagiti laeng Saksi ni Jehova ti agparang a kumbinsido a “nakasarak iti kinapudno.” Iti panangus-usigna iti nadumaduma a narelihiusuan a kapanunotan nga agraraira, nasdaaw no kasanoda a maibaga ti kasta.
Personal kadi a mamatikayo a posible ti pannakaragpat iti kinapudno maipapan iti relihion? Posible pay kadi nga ikeddeng no aniat’ makuna a naan-anay a kinapudno?
Pilosopia ken ti Kinapudno
Napatanor dagidiay nagadal iti pilosopia ti panangmatmat a ti naan-anay a kinapudno ket saan a maragpat ti sangatauan. Mabalin nga ammoyo a ti pilosopia ket nadepinar kas “ti siensia a mangikagkagumaan a mangilawlawag iti namunganayan ti kaadda ken ti biag.” Nupay kasta, iti kinapudnona, manmano a maaramidan dayta. Iti Filosofins Historia (Ti Pakasaritaan ti Pilosopia), insurat ti autor a Sueko a ni Alf Ahlberg: “Adu a saludsod iti pilosopia ti kastat’ kitana nga imposible nga ipaayan iti masinunuo a sungbat. . . . Pampanunoten ti adu a tattao nga amin dagiti metaphysical a parikut [tuktukoyenna dagiti kangrunaan ken nabatad a prinsipio dagiti bambanag] ket nairaman iti daytoy . . . a grupo.”
Gapuna, dagidiay mangikagkagumaan a mangsapul iti sungbat kadagiti nasken a saludsod maipapan iti biag babaen ti pilosopia masansan nga agtungpal iti di pannakapnek wenno iti pannakatuok. Iti librona a Tankelinjer och trosformer (Dagiti Linea ti Kapanunotan ken Narelihiusuan a Pammati), kinuna ti autor a Sueko a ni Gunnar Aspelin: “Makitatayo a ti nakaparsuaan ket saanen a maseknan iti tao a kas iti pannakaseknanna iti kulibangbang ken lamok . . . Awan bilegtayo, naan-anay nga awanan-bileg, iti sango dagidiay puersa ti nakaparsuaan nga agtigtignay iti law-ang ken iti makin-uneg a lubongtayo. Daytoy ti panangmatmat iti biag a masansan nga agparparang iti literatura iti arinunos ti maysa a siglo a nagkammatalkan dagiti tattao iti panagrang-ay ken nagarapaapanda iti maysa a nasaysayaat a masanguanan.”
Kasapulan Kadi ti Pannakaipalgak ti Kinapudno?
Nabatad a ti panagregget ti tao laeng ket saan a nagballigi iti panangbirok iti kinapudno maipapan iti biag, ken agparang a pulos a dida magun-odan dayta. No kasta, adda naimbag a rason a mangikuna a nasken ti maysa a kita ti nadiosan a panangipalgak. Ti aw-awagan ti adu a libro ti nakaparsuaan mangipaay kadagiti sumagmamano a panangipalgak. Nupay saan a mangipaay iti naan-anay a detalye maipapan iti namunganayan ti biag, ipakita dayta nga adda maysa a banag nga ad-adda a makapnek ngem ti basta materialistiko a panangilawlawag maipapan iti biag. Kinapudnona, ti maysa nga agpangato ti panagrukbosna a bulong ti ruot sursurotenna dagiti linteg a naiduma kadagidiay linteg a mangiturturay kadagiti nagtutuon a bato iti maysa a marmargaay nga abút. Ibangon ken urnosen dagiti nabiag a bambanag ti bagbagida iti pamay-an a saan a maaramidan dagiti awan biagna a bambanag. Gapuna, adda nangibatayan ti maysa nga agdindinamag nga estudiante iti linteg ken relihion iti panangikunana: “dagiti di makita a kualidadna [ti Dios] ket silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen kadagiti bambanag a naaramid.”—Roma 1:20.
Ngem tapno maammuan no siasino ti adda iti likudan amin daytoy a panangbukel ken panangorganisar, kasapulantayo ti kanayonan pay a panangipalgak. Saan kadi a rumbeng a namnamaentayo ti kaadda ti kasta a panangipalgak? Saan kadi a nainkalintegan a namnamaen a Daydiay responsable iti biag ditoy daga ipalgakna ti bagina kadagiti parsuana?
Kunaen ti Biblia a maysa daytoy a panangipalgak. Iti daytoy a magasin, masansan nga nagidatagkami kadagiti nasayaat a rason iti panangawat iti daytoy a panangbigbig, ket inawat dayta dagiti adu a managpanunot a tattao. Naisangsangayan a mismo ti kinapudno a ti panagtarigagay dagiti nangisurat iti Biblia a mangibatad a ti insuratda ket saanda a kabukbukodan. Makitatayo a nagaramat dagiti mammadto ti Biblia iti nasurok a 300 a daras, kadagiti sasao a kas iti, “Kastoy ti kuna ni Jehova.” (Isaias 37:33; Jeremias 2:2; Nahum 1:12) Pagaammoyo a dagiti lallaki ken babbai a nangisurat kadagiti libro wenno artikulo ket masansan a maseknanda iti panangpirma iti aramidda. Kaskasdi, dagidiay nagsurat iti Biblia saanda nga inlatak ti bagbagida; iti dadduma a kaso, narigat a masinunuo no siasino ti nagsurat iti dadduma a paset ti Biblia.
Ti sabali pay a banag iti Biblia a matakuatanyo a napateg isut’ panagtutunos dagiti linaonna. Pudno a naisangsangayan daytoy no panunotenyo a naisurat dagiti 66 a libro ti Biblia iti las-ud ti 1,600 a tawen. Ipapanyon a napankayo iti maysa a publiko a libraria ket mangpilikayo iti 66 a narelihiusuan a libro a naisurat iti las-ud ti 16 a siglo. Kalpasanna, pagtitiponenyo dagitoy a libro iti maymaysa a tomo. Manamnamayo aya ti kaadda dayta a tomo iti maymaysa a tema ken agtutunos a mensahe? Pulos a saan. Kalikaguman dayta ti maysa a milagro. Usigenyo daytoy: Addaan dagiti libro ti Biblia iti kasta a maymaysa a tema, ken patalgedan dagitoy ti tunggal maysa. Ipakita daytoy nga adda la ketdi maysa a makinnakem, wenno autor, a nangibilin no aniat’ insurat dagiti mannurat iti Biblia.
Nupay kasta, makasarakkayto iti nagpateg a banag nga ad-adda pay a mangpasingked iti nadiosan a namunganayan ti Biblia. Dagiti padto—impormasion a naisurat a nasaksakbay maipapan iti sierto a mapasamak iti masanguanan. Dagiti sasao a kas iti, “Maaramidto iti dayta nga aldaw” ken, “Maaramidto kadagiti maud-udi nga al-aldaw” ket naisangsangayan iti Biblia. (Isaias 2:2; 11:10, 11; 23:15; Ezequiel 38:18; Oseas 2:21-23; Zacarias 13:2-4) Ginasgasut a tawen sakbay ti panagparang ni Jesu-Kristo ditoy daga, nangipaay dagiti padto iti Hebreo a Kasuratan kadagiti detalye maipapan iti panagbiagna—manipud iti pannakayanak agingga iti ipapatayna. Awanen ti sabali pay a nainkalintegan a konklusion a pakagtengantayo malaksid iti panangikuna a ti Biblia isut’ gubuayan ti kinapudno maipapan iti biag. Pasingkedan ni Jesus a mismo daytoy kadagiti sasao a: “Ti saom ket kinapudno.”—Juan 17:17.
Ti Relihion ken ti Kinapudno
Uray dagiti adu nga agkuna nga addaan pammati iti Biblia mamatida a ti naan-anay a kinapudno ket saan a maragpat. Kinuna ti maysa a klero idiay E.U. a ni John S. Spong: “Kasapulantayo . . . a balbaliwan ti panangpampanunot nga adda kadatayo ti kinapudno ket kasapulan a bigbigen dagiti dadduma ti panangmatmattayo iti panangbigbig a ti naan-anay a kinapudno ket saan a maragpat ti uray siasinoman kadatayo.” Ni Christopher Derrick, maysa nga autor a Romano Katoliko, mangipaay iti maysa a rason kadagita a negatibo a panangmatmat maipapan iti panangbirok iti kinapudno: “Aniaman a panangdakamat iti narelihiusuan a ‘kinapudno’ ipasimudaagna ti maysa a kita ti panangbigbig nga ammo . . . Ipasimudaagmo a mabalin a nagbiddut ti maysa; ket pulos a saan a maawat dayta.”
Nupay kasta, kas maysa a managpanunot a tao, makagunggona no usigenyo ti sumagmamano a napapateg a saludsod. No saan a maragpat ti kinapudno, apay a naikuna ni Jesu-Kristo: “Maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno wayawayaannakayto”? Ket apay a nakuna ti maysa kadagiti apostol ni Jesus a pagayatan ti Dios a “maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno”? Apay a nagparang ti sao a “kinapudno” iti nasurok a sangagasut a daras iti Kristiano a Griego a Kasuratan mainaig iti pammati? Wen, apay, no ti kinapudno ket saan a maragpat?—Juan 8:32; 1 Timoteo 2:3, 4.
Kinapudnona, saan laeng nga impamatmat ni Jesus kadatayo a ti kinapudno ket maragpat no di ket impakitana a ti panangbirok iti dayta ket kasapulan tapno anamongan ti Dios ti panagdaydayawtayo. Idi nagsaludsod ti maysa a Samaritana no aniat’ makuna a pudno a kita ti panagdayaw—ti panagdayaw nga inannurot dagiti Judio idiay Jerusalem wenno daydiay inannurot dagiti Samaritano idiay Bantay Gerizim—saan a simmungbat ni Jesus babaen ti panangikunana a ti kinapudno ket di maragpat. Imbes ketdi, kinunana: “Dagiti pudno a managdaydayaw agdaydayawdanton iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno, ta, pudno unay, ti Ama sapsapulenna dagiti kakasta nga agdaydayaw kenkuana. Ti Dios maysa nga Espiritu, ket dagidiay agdaydayaw kenkuana masapul nga agdaydayawda a buyogen ti espiritu ken kinapudno.”—Juan 4:23, 24.
Kuna ti adu a tattao, ‘Ti Biblia mabalin nga ilawlawag iti nagduduma a pamay-an, isu a posible a saan a masierto ti maysa no aniat’ kinapudno.’ Ngem pudno kadi a naisurat ti Biblia iti nalidem a pamay-an a saanyo a masierto no kasano a tarusan daytoy? Agpayso a ti sumagmamano a naimpadtuan ken simboliko a sasao ket mabalin a narigat a tarusan. Kas pagarigan, kinuna ti Dios ken ni mammadto a Daniel a ti librona, a naglaon iti adu a naimpadtuan a sasao, ket saanto a naan-anay a matarusan agingga “iti panawen ti panungpalan.” (Daniel 12:9) Ket nabatad a kasapulan nga ipatarus ti sumagmamano a pangngarig ken tanda.
Nupay kasta, nalawag a no maipapan kadagiti kangrunaan a Nakristianuan a sursuro ken moral a pagalagadan a nasken iti panagdaydayaw iti Dios iti kinapudno, nakabatbatad unay ti Biblia. Saanna a palubosan dagiti agsisimparat a panangipaulog. Iti surat kadagiti taga-Efeso, nadakamat ti Nakristianuan a pammati kas “maysa,” a mangipakita nga awan ti adu a pammati. (Efeso 4:4-6) Mabalin a maisaludsodyo, ‘No saan a siuumiso ti pannakaipatarus ti Biblia iti adu a nagduduma a pamay-an, apay a nakaad-adu ti nagduduma a “Nakristianuan” a denominasion?’ Masarakantayo ti sungbat no subliantayo ti panawen kalpasan la unay ti ipapatay dagiti apostol ni Jesus ken timmaud ti panagtallikud manipud iti pudno a Nakristianuan a pammati.
‘Dagiti Trigo ken Dagiti Dakes a Ruot’
Impadto ni Jesus daytoy a panagtallikud iti pangngarigna maipapan kadagiti trigo ken dagiti dakes a ruot. Inlawlawag a mismo ni Jesus a “dagiti trigo” iladawanna dagiti pudno a Kristiano; “dagiti dakes a ruot” iladawanna dagiti ulbod, wenno apostata, a Kristiano. “Bayat a matmaturog dagiti tattao,” kinuna ni Jesus, ti ‘kabusor’ mangimula kadagiti dakes a ruot iti nakaimulaan dagiti trigo. Nangrugi daytoy a panagmula kalpasan ti ipapatay dagiti apostol. Ipakita ti pangngarig a daytoy a panaggampor dagiti pudno a Kristiano kadagiti ulbod ket agtultuloy agingga iti “panungpalan ti sistema ti bambanag.” Gapuna, iti sinigsiglo, saan a nalawag ti kinasiasino dagiti pudno a Kristiano gapu ta ti narelihiusuan a tay-ak ket dinominaran dagiti agkunkuna a Kristiano. Nupay kasta, iti “panungpalan ti sistema ti bambanag,” mapasamak ti panagbalbaliw. “Ti Anak ti tao” ibaonna “dagiti anghelna” tapno ilasin[da] dagiti ulbod a Kristiano manipud kadagiti pudno a Kristiano. Kaipapanan daytoy a ti kongregasion Kristiano ket nalakan a mailasin, nga addaan iti pakabigbigan a kas idi panawen dagiti apostol.—Mateo 13:24-30, 36-43.
Agpadpada nga impakpakauna dagiti padto da Isaias ken Mikias ti kasta a pannakaurnong manen dagiti pudno a managdaydayaw “kadagiti maud-udi nga al-aldaw.” Kuna ni Isaias: “Maaramidto kadagiti maud-udi nga al-aldaw, a ti bantay ti balay ni Jehova mabangonto iti rabaw dagiti bambantay, ket maibayogto a nangnangruna ngem kadagiti turturod; ket isuamin a nasion agayusdanto agingga kenkuana. Ket adu dagiti inilin-ili a mapanto ken agkuna: ‘Umaykayo, ket sumang-attayo iti bantay ni Jehova, iti balay ti Dios ni Jacob; ket isuronatayonto kadagiti dalanna, ket magnatayonto kadagiti danana.’” Ti nabatad a panangmatmat kadagiti kinapudno ipakitana a matungtungpal ti padto ni Isaias iti panawentayo.—Isaias 2:2, 3; Mikias 4:1-3.
Nupay kasta, ti irarang-ay ti kongregasion Kristiano ket saan a mapaspasamak babaen ti panagregget dagiti tao. Impakpakauna ni Jesus nga ‘ibaonna dagiti anghelna’ a mangaramid iti panagurnong a trabaho. Dinakamatna met ti naisangsangayan unay a panggep a maipaay iti dayta: “Iti dayta a tiempo dagiti nalinteg agsilnagdanto a siraraniag a kas iti init iti pagarian ni Amada.” (Mateo 13:43) Ipakita daytoy a ti makailawlawag, wenno makaisuro, a trabaho maaramidto iti sangalubongan babaen ti kongregasion Kristiano.
Makita dagiti Saksi ni Jehova ti kaitungpalan dagitoy a padto iti trabaho a panangisuro nga ar-aramidenda iti 232 a nasion itatta. Babaen ti panangidilig iti Biblia kadagiti patpatien, kababalin, ken organisasion dagiti Saksi, sibabatad a makita dagiti awan-dasdasiganna a tattao a maitunos dagitoy kadagidiay umuna-siglo a kongregasion Kristiano. Agsao dagiti Saksi maipapan iti pammatida kas “ti kinapudno” ngem saan a maigapu iti panangitangsit iti personal a kinatan-ok. Imbes ketdi, aramidenda dayta agsipud ta sigaganetget nga inadalda ti Sao ti Dios, ti Biblia, ken sursurotenda dayta kas ti kakaisuna a pagalagadan a siuumiso a pakarukodan ti relihion.
Tinukoy dagiti immuna a Kristiano ti pammatida kas “ti kinapudno.” (1 Timoteo 3:15; 2 Pedro 2:2; 2 Juan 1) Ti kinapudno kadakuada idi masapul a kinapudno met kadatayo itatta. Aw-awisen dagiti Saksi ni Jehova ti amin tapno siguraduenda a mismo iti bagbagida dayta babaen ti panagadalda iti Biblia. Manginanamakami a babaen ti panangaramidyo iti dayta, maaddaankayto met ti rag-o nga agtaud saan laeng nga iti pannakasarak iti relihion a mangrimbaw kadagiti sabsabali no di ket iti pannakasarak iti kinapudno!
[Kahon iti panid 5]
SUMAGMAMANO A PILOSOPIA KONTRA ITI KINAPUDNO
POSITIVISM: Ti panangmatmat nga amin a kita ti narelihiusuan a kapanunotan ket di mapatalgedan ken awan serserbina ket ti panggep ti pilosopia isut’ panamagkaykaysa kadagiti positibo a siensia tapno makaibangon iti naan-anay.
EXISTENTIALISM: Naimpluensiaan unay dagiti manangitantandudo iti daytoy kadagiti pammutbuteng ti Gubat Sangalubongan II isut’ gapuna a naaddaanda iti nalidem a panangmatmat iti biag. Ipaganetgetna ti panangsukimat iti panagrigat ti tao iti sango ni patay ken ti kinakawaw ti biag. Ti autor nga existentialist a ni Jean-Paul Sartre kinunana a yantangay awan ti Dios, nabaybay-an ti tao ken agbibiag iti maysa nga uniberso a naan-anay nga awanan panangisakit.
SKEPTICISM: Kunaenna nga imposible ti mangragpat iti aniaman a kalat, sapasap a pannakaammo—aniaman a kinapudno—maipapan iti kaadda dagiti bambanag, babaen ti panagpaliiw ken panangikalintegan.
PRAGMATISM: Pattapattaenna ti pudno a pateg dagiti kumbiksiontayo babaen laeng ti praktikal a pannakainaig dagitoy kadagiti paginteresan ti tao, kas ti panangpabaro iti edukasion, moral, ken politika. Saanna nga ibilang a ti kinapudno ket addaan aniaman a pateg.
[Picture Credit Line iti panid 2]
Page 3: Second from left: Courtesy of The British Museum; Right: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea