Kasanokay a Makalasat iti Napeggad a Sangakaarrubaan?
“KANAYON a madandanaganak. Mabutengak no addaak iti elevator. Mabutengak no addaak iti kotsek. Mabutengak no addaak iti apartment-ko. Adda krimen iti uray sadinoman. Kanayon a matakawan dagiti tattao,” kuna ni Maria. Mariknayo kadi ti marikna daytoy a babai a taga-Brazil, a mabutengkayo iti sangakaarrubaanyo, nangnangruna iti kasipngetan ti rabii?
Mabalin a makapagagar ti panagbasa kadagiti estoria maipapan iti detektib, ngem iti pudpudno a biag masansan a di naragsak ti tungpalna. Mabalin a di marisut ti krimen. Wenno kadagiti kaso ti pammapatay, agbiag ti maysa nga awanan iti asawa a lalaki, ama, wenno anak a lalaki, awanan iti asawa a babai, ina wenno anak a babai. Kumarkaro kadi ti kinaranggas iti lugaryo? Tartarigagayanyo kadi ti maysa a naulimek a lugar a sadiay natalged ti pamiliayo? Wenno, no kapilitan a padakkelenyo dagiti annakyo iti maysa a lugar a nasaknap ti krimen, aniat’ maaramidanyo tapno makalasat?
Agpayso, adda pay laeng dagiti siudad a sadiay sumagmamano la a krimen ti mairepreport. Iti adu a daga, agbibiag pay laeng dagiti tao kadagiti naulimek nga aw-away wenno kadagiti natalged a purpurok. Ngem napardas ti panagbaliwbaliw dagiti bambanag uray kadagiti lugar a dati a maikuna nga awan ti krimen. Kas pagarigan, idiay Brazil 50 a tawenen ti napalabas, 70 porsiento iti populasion ti nagnaed kadagiti away. Ita 70 porsiento ti agnanaed kadagiti siudad. Maigiddan kadagiti gundaway nga agtrabaho ti iyaadu dagiti parikut iti siudad, kas iti krimen ken kinaranggas. Agnanaedkay man iti napeggad wenno di napeggad a lugar, masapul pay laeng nga agtrabaho wenno ageskuelakayo wenno agaramid iti adu a banag iti ruar ti pagtaengan.
Iti panangbigbigna iti agraraira a “panagdandanag,” dakamaten ti maysa a hepe ti polisia idiay Rio de Janeiro ti kinaawan hustisia iti kagimongan ken ti organisado a krimen kas dagiti makagapu. Patienna met nga adda pakainaigan dagiti pagiwarnak ken telebision iti panagsaknap ti buteng, “nga upayenda dagiti tao kadagiti makapaliday a damag.” Ti pannakaadikto iti droga, pannakarakrak ti pamilia, ken dagiti ulbod a narelihiosuan a sursuro adda met pakainaiganda iti ilalanlan ti kinakillo. Ket aniat’ iyegto ti masanguanan? Ti ngata agtultuloy a panangipakita iti kinaranggas, a matagtagibassit kadagiti libro ken pelikula kas pagpalpaliwaan, pagbalinenna dagiti tao nga awanan panangisakit kadagiti sabsabali? Agbalinto met kadi a napeggad dagiti lugar a maikuna nga awan ti krimen?
Yantangay ti kinaranggas ket di makaay-ayo iti biktima, napigsa ti tarigagaytayo nga agbalin a natalged. Saan ngarud a pakasdaawan nga agkalikagum dagiti maseknan nga umili iti ad-adu pay a polis kadagiti lansangan ken nadagdagsen a sentensia wenno uray dusa a patay! Iti laksid dagiti peggad, gumatang ti dadduma kadagiti paltog tapno masalaknibanda ti bagida. Kayat met ti dadduma a paritan dagiti autoridad ti panaglako kadagiti armas. Ngem iti laksid ti dakes a damag nga agraraira ti krimen, saan a kasapulan a maawanantay iti namnama. Iti kinapudnona, adu nga agnanaed iti dadakkel a siudad a kas iti Johannesburg, Mexico City, Nueva York, Rio de Janeiro, ken São Paulo ti pulos a di pay natakawan. Sukimatentayo no kasano a nakalasat dagiti tattao iti napeggad a sangakaarrubaan.
Panangtaginayon iti Positibo a Kababalin
Maipanggep iti lugar a nasaknap ti krimen, nagkomento ti maysa a mannurat maipapan iti “kinasirib ken pinget ti rinibribu a taga-Brazil a pakakitaan ti dignidad ken kinatakneng nupay narigat ti kasasaad ti panagbiag.” Kalpasan ti 38 a tawen a panagnaedna idiay Rio de Janeiro, kuna ni Jorge: “Liklikak dagiti sumagmamano a lansangan ken lugar ken saanak nga agus-usioso. Liklikak met ti magna iti lansangan no rabii ken saanak a mangipakita iti napalaus a buteng. Nupay naannadak, matmatak dagiti tao a kas la mapagpiaranda, a kalangenko ida a sidadayaw ken siraraem.”
Wen, liklikan ti di nesesita a gulo. Dikay makibiang. Dikay tagilag-anen ti banag a ti nalaus a buteng apektaranna ti sistema nerbio, nga uray dagiti natakneng a tattao agtignayda a di nainkalintegan. Maipanggep iti panagtrabahona iti napeggad a lugar, kuna ni Odair: “Ikagumaak ti agbalin a positibo, a diak pampanunoten ti panagbuteng kadagiti dakes a bambanag a mabalin a mapasamak gapu ta mangpataud daytoy iti di nesesita a pannakariribuk ken danag. Ikagumaak a raemen ti amin a tao.” Malaksid iti panagbalin nga alisto ken iyaadayo kadagiti tao a mapagduaduaan, inayonna ti maysa pay a tulong tapno maparmek ti emosion ti maysa: “Kangrunaan iti amin, agtalekak ken Jehova a Dios, a laglagipek nga awan mailemmeng iti imatangna ken aniaman a mapasamak ket palpalubosanna.”
Ngem, awan ti siasinoman a mayat nga agbiag a kanayon a sibubuteng. Maysa pay, siasino ti mangilibak a ti napalaus a buteng ken pannakariribuk ket makadangran iti emosional ken pisikal a salun-at? Gapuna, ania a namnama ti agur-uray kadagidiay madandanagan a marautda iti aniaman a gundaway? Yantangay adu ti maam-amak a kumaro ti krimen iti masanguanan, makitatayto pay kadi ti panagpatingga ti kinaranggas? Awisendakayo a mangbasa iti sumaganad nga artikulo, “Kaanonto nga Agpatingga ti Buteng?”