Dagiti Nadiosan a Pamilia iti Napalabas​—Maysa a Pagtuladan iti Kaaldawantayo

TI PAMILIA​—inkagumaan ti Naciones Unidas nga iturong iti daytoy ti atension ti lubong. Kasano? Babaen ti panangideklara iti 1994 a kas “Internasional a Tawen ti Pamilia.” Nupay alisto dagiti pangulo iti lubong, sosiologo, ken mammagbaga iti pamilia iti panangireklamo kadagiti bambanag a kas iti iyaadu dagiti bastardo nga anak ken iyaadu ti bilang dagiti diborsio, nabannayatda no maipapan iti panangbukel iti praktikal, realistiko a solusion iti kakasta a parikut.

Mabalin ngata nga addaan solusion ti Biblia kadagiti parikut ti pamilia? Iti dadduma agparang a saan a realistiko ti panangisingasing a makatulong ti Biblia kadagiti pamilia ita. Ngamin, naisurat daytoy sinigsiglon ti napalabas iti kasasaad ken kultura ti Makintengnga a Daya. Iti kaaduan a paset ti lubong, dakkel ti nagbalbaliwan ti panagbiag nanipud idi tiempo ti Biblia. Nupay kasta, ti Biblia ket impaltiing ni Jehova a Dios, daydiay nakautangan ti tunggal pamilia iti naganna. (Efeso 3:14, 15; 2 Timoteo 3:16) Aniat’ kunaen ti Biblia maipapan kadagiti parikut ti pamilia?

Ammo ni Jehova no ania a talaga ti kasapulan tapno agbalin a makaparagsak ken makapnek ti biag ti pamilia. Ngarud, ti Saona, ti Biblia, adut’ sawenna maipapan iti biag ti pamilia, a ti dadduma ket iti pamay-an a panangbalakad. Naglaon met ti Biblia kadagiti ehemplo dagiti pamilia a nangipakat kadagiti nadiosan a prinsipio. Kas banagna, pudno a nagbalinda a nadekket ken kontento. Usigentayo ti biag ti pamilia idi tiempo ti Biblia ken kitaentayo no aniat’ masursurotayo.

Kinaulo​—Narigat Kadi?

Alaentay a pagarigan ti maipapan iti kinaulo iti pamilia. Idi tiempo dagiti patriarka, dagiti lallaki a kas kada Abraham, Isaac, ken Jacob ti di mailibak nga “ulo ti pamilia.” (Aramid 7:8, 9; Hebreo 7:4) Kuna ni Ralph Gower, iti The New Manners and Customs of Bible Times: “Ti pamilia ket . . . maysa a ‘bassit a pagarian’ nga iturayan ti ama. Iturayanna ti asawa a babai, annak, appoko, ken tagabo​—tunggal maysa iti sangakabbalayan.” Kinapudnona, masansan nga addaan met autoridad dagiti patriarka kadagiti pamilia dagiti annakda.​—Idiligyo iti Genesis 42:37.

Daytoy kadi ti nangipaay kadagiti lallaki iti karbengan a mangirurumen kadagiti assawa ken annakda? Saan a pulos. Agpayso, imbaga ti Dios iti immuna a babai, ni Eva: “Ti asawam isunto ti kalikagumam, ket iturayannakanto.” (Genesis 3:16) Impakita dagitoy a sasao no kasano a matrato dagiti naasawaan a babbai iti pangkaaduan, ngem saanda nga inladawan no ania ti kasasaad dagiti pudno a managdaydayaw ti Dios. Kasapulan a laglagipen dagiti managbuteng-Dios nga assawa a lallaki ti orihinal a panggep ni Jehova. Inaramid ni Jehova ti babai a “katulongan [ti lalaki] a kas maysa a komplementona,” saanna a tagabo. (Genesis 2:20) Gapu ta binigbig dagiti nadiosan a lallaki idi nagkauna a tiempo ti panagpasakup ken sungsungbatanda a mismo iti Dios, saanda nga inabuso ti autoridadda. Saanda a trinato a kas tagabo dagiti assawa ken annakda, no di ket impakita dagiti managbuteng-Dios a patriarka kadakuada ti pudpudno nga ayat ken panangipateg.

Maanninaw iti Genesis 50:23 ti panangipateg a gagangay a tinagiragsak dagiti annak. Salsalaysayenna sadiay ti maipapan kadagiti appoko iti tumeng ni Jose: “Nayanakda kadagiti tumtumeng ni Jose.” Nupay mabalin a kaipapanan laeng daytoy a binigbig ni Jose dagiti annak kas kaputotanna, mabalin nga ipakpakita met daytoy nga isut’ siaayat a nakipagay-ayam kadagiti annakna, a sinaksaklotna pay ida. Nasayaat para kadagiti amma ita nga ipakitada kadagiti annakda ti kasta met laeng a panangipateg.

Kas ulo ti pamilia, inasikaso met dagiti managbuteng-Dios a patriarka ti naespirituan a kasapulan ti pamiliada. Idi rimmuarda iti daong kalpasan ti sangalubongan a Layus, “nangbangon ni Noe ti maysa nga altar ken Jehova . . . ken impaayna ti daton a mapuoran iti rabaw ti altar.” (Genesis 8:20; idiligyo ti Job 1:5.) Nangipakita iti nasayaat nga ulidan ti matalek a patriarka a ni Abraham babaen ti panangipaay iti personal nga instruksion kadagiti kameng ti pamiliana. ‘Binilinna dagiti annakna ken ti sangakabbalayanna iti kalpasanna tapno surotenda ti dalan ni Jehova nga aramidenda ti kinalinteg ken panangukom.’ (Genesis 18:19) No kasta ti naayat a panangidaulo ket nakatulong iti emosional ken naespirituan a salun-at dagiti pamilia.

Sursuroten dagiti Kristiano a lallaki itatta daytoy a pagtuladan. Mangidauloda iti panagdaydayaw babaen ti panangtulongda kadagiti pamiliada a mangsurot kadagiti pagannurotan ti Dios ken babaen ti panangipakitada a mismo iti nasayaat nga ulidan. (Mateo 28:19, 20; Hebreo 10:24, 25) Kas kadagiti patriarka, iwayaan met dagiti Kristiano nga assawa a lallaki ken amma a sursuruan dagiti kameng ti pamiliada.

Madagdagus a Panagtignay

Idi nabayadanna kamaudiananna ti dakkel nga utangna iti katuganganna a lalaki, sinaludsod ni patriarka a Jacob: “Inton-ano ti panagbannogko iti maipaay iti balayko?” (Genesis 30:30) Kas iti amin nga amma, narikna ti Jacob ti dagsen ti responsabilidad a mangipaay iti material a kasapulan ti pamiliana, ket inggaedna ti nagtrabaho tapno maaramidna daytoy. Kunaen ti Genesis 30:43: “Ti lalaki dimmakkel iti kasta unay, ket aduda idi dagiti karkarnerona ken adipenna a babbai ken adipenna a lallaki ken kamelio ken asno.”

Nupay kasta, sumagmamano a tawen ti napalabas, kalpasan nga immakar ni Jacob idiay daga ti Canaan, nalawag a saanna nga ammo a ti balasangna a ni Dina ket naaddaan iti napeggad nga ugali a makikadkadua kadagiti pagano a Canaanita.a (Genesis 34:1) Saan met a nagtignay idi naammuanna nga adda dagiti pinapagano a narelihiosuan a bambanag iti sangakabbalayanna. Nupay kasta, kalpasan ti nakalkaldaang a panangrames ti maysa a Canaanita ken ni Dina, dagus a nagtignay ni Jacob. Imbilinna: “Iwagsakyo dagiti didiosen a sabsabali kadakayo ket agdaluskayo.”​—Genesis 35:2-4.

Masapul nga agbalin a naalibtak dagiti Kristiano nga amma no maipanggep iti espiritualidad ti pamiliada. No adda dagiti nakaro a peggad iti naespirituan a kasasaad ti pamilia, kas ti imoral a literatura wenno naalas a musika iti pagtaengan, masapul a dagus nga agtignayda.

Makapainteres, naaddaan met iti nasayaat nga impluensia iti pamilia dagiti addaan pammati a babbai a kas kada Sara, Rebecca, ken Raquel. Nupay managpasakupda kadagiti assawada, saanda a namedmedan nga agtignay nga umuna no maitutop ken kasapulan. Kas pagarigan, ibaga kadatayo ti Exodo 4:24-26 nga idi agturong ni Moises ken ti pamiliana idiay Egipto, “isut’ sinarak ni Jehova [“anghel ni Jehova,” Septuagint] ken nagtultuloy a nagbirok iti pamay-an a mangpapatay kenkuana [ti anak a lalaki ni Moises].” Nalawag, nagpeggad a mapapatay ti anak a lalaki ni Moises gapu ta saan a kinugit ni Moises. Dagus a nagtignay ni Zifora ket kinugitna ti anakna. Iti kasta isut’ di siningsinga ti anghel. Dagiti Kristiano nga assawa a babbai itatta makapagtignayda met nga umun-una no kalikaguman daytoy ti kasasaad.

Naamaan a Panangisuro iti Sidong ti Linteg Mosaiko

Idi 1513 K.K.P., nagpatingga ti kinapatriarka idi nagbalin ti Israel a maysa a nasion. (Exodo 24:3-8) Nagtultuloy dagiti amma a nagserbi kas ulo ti pamilia. Nupay kasta, naipasakup ti linteg iti pamilia iti nasional a Linteg nga inted ti Dios ken Moises ken impatungpal dagiti nadutokan nga ukom. (Exodo 18:13-26) Inaywanan ti Levitico a kinapadi ti panagidaton a paset ti panagdaydayaw. Nupay kasta, nagtultuloy ti ama nga addaan napateg nga akem. Imbalakad ni Moises: “Dagitoy a sasao nga imbilinko kenka iti daytoy nga aldaw, agyandanto ita pusom; ket isuromto a siaagawa dagitoy kadagiti annakmo, ket dagitoy ti sasawem kadakuada no situtugawka iti balaymo, ken no magmagnaka iti dalan, ken no agiddaka, ken no bumangonka.”​—Deuteronomio 6:6, 7.

Nangipaay ti Linteg kadagiti gundaway, kas ti Paskua, a kabayatan dagitoy mangipaay ti pannursuro agpadpada iti pormal ken impormal a pamay-an. Bayat nga umasideg ti petsa ti Paskua, Nisan 14, mangrugin nga agsagana dagiti pamilia a Judio para iti nakayugalianda a panagdaliasat nga agturong idiay Jerusalem. (Deuteronomio 16:16; idiligyo ti Lucas 2:41.) Siasino nga ubing ti di magagaran iti kasta a panagsagana? Makaparagsak ti mismo a panagdaliasat. Kadayta a tiempo nagpatinggan ti nepnep, ken mangrugin a daegan ti init iti primavera ti lamiis iti kinalam-ek iti angin. Bayat nga agrunaw dagiti niebe iti Bantay Hermon, aglipias met dagiti igid ti Karayan Jordan.

Bayat nga addada iti dalan, masursuruan dagiti amma ti annakda saan laeng a maipapan iti geograpia ti dagada no di pay ket ti nabaknang a pakasaritaan mainaig kadagiti lugar a mabalin a malabsanda. Mairaman kadagitoy ti Bantay Ebal ken Gerizim, a sadiay a naibasa dagiti panangilunod ken pammendision ti Linteg. Mabalin a nalabsanda met ti Bethel, a sadiay ti nakasirmataan ni Jacob iti nailangitan nga agdan. Anian a makapagagar a panagsasarita ti maaramid! Bayat nga agtultuloy ti panagdaliasat ken kadua dagiti grupo ti pamilia ti sabsabali nga agdaldaliasat manipud iti dadduma a paset ti daga, tagiragsaken ti isuamin ti makaparegta a panagtitimpuyog.

Kamaudiananna sumreken ti pamilia iti Jerusalem, “ti awan pagkuranganna iti kinaimnas.” (Salmo 50:2) Kuna ni eskolar nga Alfred Edersheim: “Adu kadagitoy nga agdaldaliasat ti mabalin a nagkampamento iti ruar dagiti pader ti siudad. Siwayawaya a napastrek dagidiay adda iti uneg ti siudad.” Wen, nasursuruan a direkta dagiti agtutubo a Hebreo maipapan iti nainkabsatan nga ayat ken kinamanagpadagus. Kasta met ti panggep ti tinawen a kombension dagiti Saksi ni Jehova itatta.

Kamaudiananna dimtengen ti Nisan 14. Mapartin ti animal para iti Paskua ken maituno iti las-ud ti sumagmamano nga oras. Sakbay a tumengnga ti rabii, kanen ti pamilia ti kordero, di nalebaduraan a tinapay, ken napait a yerba. Sigun iti kaugalian, agsaludsod ti anak a lalaki: “Aniat’ kaipapanan kenka daytoy nga annongen?” Kalpasanna pormal a mangisuro dagiti amma, a kunada: “Daytoy isu ti daton ti paskua ni Jehova, a limmabas kadagiti balbalay dagiti annak ti Israel sadiay Egipto, idi sinaplitna dagiti Egipcios, ngem insalakanna dagiti balbalaymi.”​—Exodo 12:26, 27; 13:8.

Kinuna ni Ari Solomon ti Israel: ‘Adda panawen ti panagkatawa ken panawen ti panagsala.’ (Eclesiastes 3:4) Naipaayan dagiti ubbing nga Israelita ti panawen para iti panaglinglingay. Nalawag a binuybuya ni Jesu-Kristo dagiti ubbing nga agaayam kadagiti paglakuan. (Zacarias 8:5; Mateo 11:16) Ken gagangay kadagiti nagannak nga adda mabalinna ti mangyurnos iti makaparagsak a panagtataripnong ti pamilia a pakaangayan ti panagkakanta, panagsasala, ken panagdadayá. (Lucas 15:25) Dagiti Kristiano a nagannak itatta mabalinda met ti mangyurnos iti makagunggona a panaglinglingay ken panagtitimpuyog para kadagiti annakda.

Dagiti Inna ken Annak iti Kagimongan a Judio

Aniat’ akem dagiti inna iti sidong ti Linteg Mosaiko? Kastoy ti bilin iti Proverbio 1:8: “Anakko, denggem ti pannursuro toy amam, ket dika bay-an ti linteg ni inam.” Iti las-ud ti autoridad ni lakayna, iyaplikar ti Judio nga asawa a babai dagiti inted-Dios a pagannurotan iti biag ti pamilia. Rumbeng nga isut’ raemen dagiti annakna, uray no baketen.​—Proverbio 23:22.

Addaan met iti dakkel a paset ti ina iti panangsanay kadagiti annakna. Dandani isut’ mangay-aywan iti maladaga agingga nga addaanen iti umdas nga edad daytoy tapno mapusot, nga awan duadua a nagbanag iti nadekket a singgalut ti ina ken anak. (Isaias 49:15) Bayat nga isuro dagiti amma ti annakda a lallaki iti trabaho, isuro dagiti inna iti annakda a babbai kadagiti trabaho iti pagtaengan. Addaan met iti dakkel nga impluensia dagiti inna kadagiti annakda a lallaki. Kas pagarigan, nagunggonaan ni Lemuel nga ari iti “nadagsen a mensahe nga inted kenkuana ni nanangna iti panangilinteg.”​—Proverbio 31:1.

Tinagiragsak met ti maysa a natalunggadingan nga asawa a babai a Judio ti dakkel a wayawaya iti ‘panangimatang kadagiti daldalan ti sangakabbalayanna.’ Sigun iti Proverbio 31:10-31, mabalin nga isut’ gumatang kadagiti masapsapul ti sangakabbalayan, mangipuonan iti daga ken balay, ken mangimanehar iti bassit a negosio. Iti maysa a manangapresiar nga asawa a lalaki, ti pategna ket “nangatngato ngem kadagiti rubi”!

Maysa a Pagtuladan Itatta

Idi tiempo ti Biblia nagserbi ti urnos ti pamilia maipaay iti emosional ken naespirituan nga irarang-ay ti isuamin a kamengna. Rumbeng a siaayat nga aramaten dagiti amma ti autoridadda a maipaay iti pagimbagan ti pamiliada. Isudat’ mangidaulo iti panagdaydayaw. Maseknan nga agpadpada dagiti amma ken inna kadagiti annakda​—a sursuruan ken sanayenda ida, agdaydayawda a sangsangkamaysa, ken mangipaay iti paglinglingayanda. Napaneknekan dagiti nadiosan nga inna kas napateg a katulongan, a raemenda ti kinaulo dagiti assawada bayat a mangyussuatda iti agpaay a pagimbagan ti pamiliada. Mangyeg rag-o dagiti natulnog nga annak kadagiti nagannak kadakuada ken iti Dios a ni Jehova. Wen, ti managbuteng-Dios a pamilia idi tiempo ti Biblia ket maysa a nagsayaat a pagtuladan iti kaaldawantayo.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Ti pamiliayo ket mabalin a kas karagsak dagiti pamilia a nagdaydayaw ken Jehova idi tiempo ti Biblia