Dagiti Siudad a Pagkamangan—Naasi a Probision ti Dios
“Agserbinto dagitoy innem a siudad kas pagkamangan, maipaay iti asinoman a makapapatay iti maysa a kararua a dina ginagara.”—NUMEROS 35:15.
1. Aniat’ panangmatmat ti Dios iti biag ken panangibukbok iti dara?
IBILANG ni Jehova a Dios ti biag ti tao a sagrado. Ket ti biag adda iti dara. (Levitico 17:11, 14) Isu a ni Cain, ti immuna a tao a nayanak ditoy daga, ket nakabasol iti dara idi pinatayna ni kabsatna nga Abel. Gapuna, kinuna ti Dios ken ni Cain: “Ti dara ni kabsatmo umas-asug kaniak manipud iti daga.” Nangipaay ti dara a nangtulaw iti daga a nakapasamakan ti pammapatay iti naulimek, ngem nalawag, a pammaneknek iti biag a siuulpit a nakettel. Umaw-awag iti Dios ti dara ni Abel maipaay iti panangibales.—Genesis 4:4-11.
2. Kasano a naipaganetget ti panagraem ni Jehova iti biag kalpasan ti Layus?
2 Naipaganetget ti panagraem ti Dios iti biag ti tao idi nakaruar ni nalinteg a Noe ken ti pamiliana iti daong kas nakalasat iti sangalubongan a Layus. Iti daydi a tiempo innayonen ni Jehova a taraon ti tao ti lasag ti animal malaksid iti dara. Imbilinna met: “Ti dara dagiti kararuayo sapulekto. Iti ima ti tunggal nabiag a parsua sapulekto; ket iti ima ti tao, iti ima ti tunggal maysa a kabsatna, sapulekto ti kararua ti tao. Ti mangibukbok iti dara ti tao, ti darana ibuyatto ti tao, ta ti Dios inaramidna ti tao a ladawanna.” (Genesis 9:5, 6) Binigbig ni Jehova ti kalintegan ti kaasitgan a kabagian ti biktima a mangpatay iti nakapapatay no masalamaanna daytoy.—Numeros 35:19.
3. Kasanot’ panangipaganetget ti Linteg Mosaiko iti kinasagrado ti biag?
3 Iti Linteg a naited iti Israel babaen ken mammadto a Moises, naulit-ulit a naipaganetget ti kinasagrado ti biag. Kas pagarigan, imbilin ti Dios: “Dika mamapatay.” (Exodo 20:13) Maanninaw met ti panagraem iti biag iti kinuna ti Linteg Mosaiko maipapan iti ipapatay a pakainaigan ti masikog a babai. Sagudayen ti Linteg a no adda dua a lallaki a nagkinnabil ket nadangranda ti babai a pakaigapuan ti pannakatayna wenno ti di pay naipasngay nga anakna, tingitingen dagiti ukom ti kasasaad ket ammuenda no ginagara wenno saan, ngem ti dusa ket mabalin a “kararua iti kararua,” wenno biag iti biag. (Exodo 21:22-25) Nupay kasta, mabalin ngata a malisian ti Israelita a nakapatay dagiti bunga ti kinaranggasna?
Kamang Para Kadagiti Nakapapatay?
4. Iti ruar ti Israel, aniada a lugar ti nagserbi a kamang idi un-unana?
4 Kadagiti nasion malaksid iti Israel, adda santuario, wenno kamang, nga agpaay kadagiti nakapapatay ken dadduma pay a kriminal. Kasta idi dagiti lugar a kas iti templo ti diosa a ni Artemis iti nagkauna nga Efeso. Maipanggep kadagiti umasping a lugar, adda naipadamag: “Dagiti dadduma a templo ket nagbalin nga umok dagiti kriminal; ket masansan a kasapulan a makedngan ti bilang dagiti kamang. Idiay Atenas adda sumagmamano laeng a santuario a binigbig ti linteg kas pagkamangan (kas pagarigan, ti templo ni Theseus para kadagiti adipen); idi tiempo ni Tiberio, nagbalin a napeggad unay ti bunggoy dagiti kriminal nga adda kadagiti templo gapuna a ti kalintegan iti Kamang ket nakedngan laeng iti sumagmamano a siudad (idi tawen 22).” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Tomo II, panid 256) Idi agangay, nagbalin a kamang dagiti simbaan ti Kakristianuan, ngem inyallatiw laeng daytoy kadagiti papadi ti pannakabalin dagiti sibil nga autoridad ken nakalapped iti umiso a pannakaipakat ti hustisia. Idi agangay, nagtungpal dagiti panangabuso iti pannakawaswas daytoy nga urnos.
5. Aniat’ mangpaneknek a di impalubos ti Linteg ti kinaliway tapno ikalikagum ti asi no adda napapatay?
5 Kadagiti Israelita, saan a maawat iti santuario wenno kamang dagiti inggagarada ti pimmatay. Uray ti maysa a Levita a padi nga agserserbi iti altar ti Dios ket masapul a mapapatay no sililimed a nakapatay. (Exodo 21:12-14) Maysa pay, saan nga impalubos ti Linteg ti kinaliway a panggapuan iti panangipakita iti asi no adda napapatay. Kas pagarigan, masapul a mangaramid ti maysa a tao iti barandilia iti atep ti baro a balayna. Ta no saan, makabasol iti dara ti bumalay no adda matnag a tao manipud iti tuktok ti balay ket matay. (Deuteronomio 22:8) Kanayonanna, no sumasangdo ti baka ket napakdaaran ti makinkukua ngem dina impupok ti baka ket nakapatay iti tao, makabasol iti dara ti makinkukua ket mabalin a mapapatay. (Exodo 21:28-32) Maanninaw ti kanayonan a pammaneknek ti dakkel a panangipateg ti Dios iti biag iti asinoman a nakapatay iti mannanakaw ket nakabasol iti dara no napasamak daytoy iti aldaw a makita ken mailasin ti mannanakaw. (Exodo 22:2, 3) No kasta, nalawag a saan nga ilisi dagiti naan-anay ti pannakatimbengna a pagalagadan ti Dios iti dusa nga ipapatay dagiti nakapatay a ginagara.
6. Kasano a naipatungpal iti nagkauna nga Israel ti linteg a ‘biag iti biag’?
6 No adda napapatay idiay nagkauna nga Israel, masapul a maibales ti dara ti biktima. Matungpal ti linteg a ‘biag iti biag’ no ti nakapapatay ket mapatay ti “mangibales iti dara.” (Numeros 35:19) Ti kaasitgan a lalaki a kabagian ti tao a napapatay ti agibales. Ngem komusta met ngay dagiti nakapatay a di ginagara?
Naasi a Probision ni Jehova
7. Ania a probision ti inaramid ti Dios maipaay kadagidiay nakapatay a di ginagara?
7 Kadagidiay aksidente wenno di ginagara a nakapatay, siaayat a nangipaay ti Dios kadagiti siudad a pagkamangan. Maipanggep kadagitoy, naibaga ken Moises: “Ibagam kadagiti annak ti Israel, ket kunam kadakuada, ‘Ballasiwenyo ti Jordan a mapan iti daga a Canaan. Ket masapul a mangpilikayo kadagiti siudad a kumbeniente kadakayo. Agserbidanto kadakayo kas siudad a pagkamangan, ket masapul nga agkamang sadiay ti nakapatay iti maysa a kararua a di ginagara. Ket dagiti siudad agserbidanto kadakayo a pagkamangan manipud iti manangibales iti dara, tapno ti nakapatay saan a matay agingga iti di agtakder a maukom iti sango ti gimong. Ket dagiti siudad nga itedyonto, dagiti innem a siudad a pagkamangan, agserbidanto kadakayo. Itedyonto ti tallo a siudad iti daytoy a ballasiw ti Jordan, ken itedyonto ti tallo a siudad iti daga a Canaan. Agserbidanto kadakayo kas siudad a pagkamangan . . . maipaay iti asinoman nga agtaray sadiay a nakapatay iti maysa a kararua a di ginagara.’”—Numeros 35:9-15.
8. Sadinot’ pakasarakan kadagiti siudad a pagkamangan, ket kasano a matulongan dagiti nakapatay a di ginagara tapno makagtengda kadagitoy?
8 Idi nakastrek dagiti Israelita iti Naikari a Daga, sitatallugod a nangipasdekda iti innem a siudad a pagkamangan. Masarakan ti tallo kadagitoy a siudad—Cades, Siquem, ken Hebron—iti laud ti Karayan Jordan. Iti daya ti Jordan, masarakan dagiti siudad a pagkamangan iti Golan, Ramot, ken Beser. Kumbeniente a masarakan dagiti innem a siudad a pagkamangan kadagiti kalsada a nasayaat ti pannakatarimaanna. Kadagiti mayanatup a lugar kadagitoy a kalsada, adda dagiti karatula a nakaisuratan ti sao a “pagkamangan.” Ipakita dagitoy a karatula ti direksion ti siudad a pagkamangan, ket agtaray ti nakapatay a di ginagara iti kaasitgan tapno mailisi ti biagna. Masalakniban sadiay manipud iti manangibales iti dara.—Josue 20:2-9.
9. Apay nga impaay ni Jehova dagiti siudad a pagkamangan, ket siasinot’ nagunggonaan iti daytoy?
9 Apay a nangipaay ti Dios kadagiti siudad a pagkamangan? Naipaay dagitoy tapno saan a matulawan ti daga iti awan basolna a dara ken saan a makabasol dagiti tattao iti dara. (Deuteronomio 19:10) Siasino ti magunggonaan kadagiti siudad a pagkamangan? Kinuna ti Linteg: “Kadagiti annak ti Israel ken iti ganggannaet nga agnaed ken iti makipagnanaed iti tengngada, agserbi dagitoy innem a siudad a pagkamangan, maipaay iti asinoman nga agtaray sadiay a nakapatay iti maysa a kararua a di ginagara.” (Numeros 35:15) Gapuna, tapno nainkalintegan ken maitandudo ti hustisia bayat a maipalubos ti asi, binilin ni Jehova dagiti Israelita a mangilasinda kadagiti siudad a pagkamangan maipaay kadagiti nakapatay a di ginagara a (1) túbo nga Israelita, (2) ganggannaet nga agnanaed iti Israel, wenno (3) makipagili a naggapu iti sabali a pagilian nga agnanaed iti daga.
10. Apay a maikuna a dagiti siudad a pagkamangan ket naasi a probision ti Dios?
10 Nakadidillaw ta uray no ti maysa a tao ket nakapatay a di ginagara, imbilin ti Dios a masapul a mapapatay: “Siasinoman a mangibukbok iti dara ti tao, ti darana ibuyatto ti tao.” Gapuna, babaen laeng iti naasi a probision ni Jehova a Dios a ti maysa a tao a nakapatay a di ginagara mabalinna ti agtaray iti maysa kadagiti siudad a pagkamangan. Nalawag, naasian ti kaaduan kadagiti umili iti asinoman nga aglisi iti manangibales iti dara, ta pagaammoda amin a mabalin a makaaramidda met iti umasping a basol a di ginagara ken kasapulanda ti pagkamangan ken asi.
Panagkamang
11. Iti nagkauna nga Israel, aniat’ mabalin nga aramiden ti maysa a tao no di ginagara a napatayna ti katrabahuanna?
11 Mabalin a parayrayen ti maysa nga ilustrasion ti apresasionyo iti naasi nga urnos ti Dios maipaay iti pagkamangan. Ipapantayon nga agbalbalsigkayo iti kayo idi nagkauna nga Israel. Kas pagarigan ta kellaat a nasukto ti ulo ti wasay ket natiruan ti katrabahuanyo nga isut’ impatáyna. Ania ngay ti aramidenyo? Bueno, masaklaw ti Linteg daytoy a kasasaad. Awan duadua a gundawayanyo daytoy a probision ti Dios: “Daytoy ti kasasaad ti makapatay nga agkamang [iti siudad a pagkamangan] ket agbiag: No makabilna ti padana a tao a di napuotan ken di ginurgura idi; wenno no kimmuyog iti padana a tao a napan iti bakir tapno agpukan iti kayo, ket ti imana inlayatna ti wasay tapno pukanenna ti kayo, ket ti landok nasukto iti putan a kayo, ket nagdisso iti kaduana ket natay, isu a mismo masapul nga agkamang iti maysa kadagitoy a siudad ket agbiag.” (Deuteronomio 19:4, 5) Ngem, uray no nakagtengkayo iti siudad a pagkamangan, saan a naan-anay nga awan sungsungbatanyo iti napasamak.
12. Ania a wagas ti masurot apaman a makagteng iti siudad a pagkamangan ti maysa a tao a nakapatay a di ginagara?
12 Nupay padanonendakayo, masapul nga idatagyo ti napasamak kadagiti panglakayen iti ruangan ti siudad a pagkamangan. No nakastrekkayon iti siudad, pasubliendakayo tapno mausig iti sango dagiti panglakayen a mangibagi iti kongregasion ti Israel kadagiti ruangan ti siudad a makinsakup iti lugar a nakapasamakan ti pammapatay. Sadiay a maikkankay iti gundaway a mangpaneknek nga awan basolyo.
Pannakausig Dagiti Nakapatay
13, 14. Ania dagiti sumagmamano a banag a kayat a maammuan dagiti panglakayen bayat ti pannakausig ti nakapatay?
13 Bayat ti pannakausigyo iti sanguanan dagiti panglakayen iti ruangan ti siudad a makasakup, awan duadua nga agyamankayo ta matingiting a naimbag ti napalabas a tignayyo. Tingitingen a nalaing dagiti panglakayen ti relasionyo iti biktima. Kinagurayo kadi daydi a tao, a tinambangyo, sayo ginagara a kinabil agingga a natay? No kasta, masapul nga iyawatdakayo dagiti panglakayen iti manangibales iti dara, ket di bumurong a mataykayo. Pagaammo dagitoy responsable a lallaki ti annuroten ti Linteg a ‘maikkat iti Israel ti basol iti awan basolna a dara.’ (Deuteronomio 19:11-13) Umasping iti dayta, iti panangipakat ti hustisia itatta, kasapulan a kabesado dagiti Kristiano a panglakayen ti Kasuratan, nga agtignayda a maitunos kadagitoy bayat a tingitingenda ti napalabas a kababalin ken tigtignay ti nakabasol.
14 Bayat a siaasi nga usisaendakayo, kayat a maammuan dagiti panglakayen iti siudad no tinambangyo ti biktima. (Exodo 21:12, 13) Dinarupyo kadi iti nalmeng a lugar? (Deuteronomio 27:24) Kapungtotyo kadi unay daydi a tao nga uray la nga insikatyo a patayen? No kasta, maikarikayo a mapapatay. (Exodo 21:14) Nangnangruna a nasken a maammuan dagiti panglakayen no nagginnura wenno nagririkayo iti biktima. (Deuteronomio 19:4, 6, 7; Josue 20:5) Ibagatayon a napaneknekan dagiti panglakayen nga awan basolyo ket insublidakayo iti siudad a pagkamangan. Anian a yamanyo iti asi a naipakita kadakayo!
Ti Biag iti Siudad a Pagkamangan
15. Ania dagiti maipaannurot iti maysa a nakapatay a di ginagara?
15 Masapul nga agtalinaed ti nakapatay a di ginagara iti siudad a pagkamangan wenno iti las-ud ti 1,000 a kasiko (ag-1,450 a pie) iti ruar ti bakud daytoy. (Numeros 35:2-4) No lumbes iti dayta a pagbeddengan, mabalin a masarakanna ti manangibales iti dara. Kadagita a kasasaad, saan a madusa ti manangibales no mapatayna ti mammapatay. Ngem saan a makawaran wenno maibalud ti nakapatay. Kas agnaed iti siudad a pagkamangan, masapul nga agsursuro iti pagsapulan, agtrabaho, ken agserbi kas maysa a makagunggona a kameng ti kagimongan.
16. (a) Kasanot’ kapaut nga agtalinaed ti nakapatay a di ginagara iti siudad a pagkamangan? (b) Apay a no natayen ti kangatuan a padi ket mabalinen a panawan ti nakapatay ti siudad a pagkamangan?
16 Kasano kapaut nga agtalinaed ti nakapatay a di ginagara iti siudad a pagkamangan? Nalabit aginggat’ tungpal biagna. Iti aniaman a kasasaad, kinuna ti Linteg: “Rumbeng nga agnaed iti siudad a pagkamanganna agingga iti ipapatay ti kangatuan a padi, ket kalpasan ti ipapatay ti kangatuan a padi, ti nakapapatay mabalinnanto ti agsubli iti daga a pagtagikuaanna.” (Numeros 35:26-28) Apay a ti nakapatay a di ginagara mabalinnan a panawan ti siudad a pagkamangan no natayen ti kangatuan a padi? Bueno, ti kangatuan a padi ti maysa kadagiti katan-okan a tao iti nasion. Gapuna a kasta la unay ti kinapateg ti ipapatayna ta agdinamag iti amin a tribu ti Israel. Iti kasta, amin dagiti nagkamang kadagiti siudad a pagkamangan mabalindan ti agawid a saanen nga agpeggad iti ima dagiti manangibales iti dara. Apay? Agsipud ta inkeddeng ti Linteg ti Dios nga agpatingga ti gundaway ti manangibales a mangpatay iti nakapatay no natayen ti kangatuan a padi, ket ammo ti amin daytoy. No ibales ti sumaruno a kabagian ti ipapatay kalpasan dayta, isu ket maysa a mammapatay ken ikarona ti dusa gapu iti panangpapatayna.
Dagiti Manayon nga Epekto
17. Ania dagiti posible nga epekto dagiti panangipawil a naipataw iti nakapatay a di ginagara?
17 Ania dagiti posible nga epekto dagiti panangipawil a naipataw iti nakapatay a di ginagara? Dagitoy ket palagip nga isut’ nakaigapuan ti pannakatay ti maysa a tao. Kasta met, kanayon a matmatannanto a sagrado ti biag ti tao. Maysa pay, mabalin a pulos a dinanto malipatan ti naasi a pannakatratona. Gapu ta naipakitaan iti asi, sigurado a kayatna ti agbalin a naasi kadagiti dadduma. Ti urnos maipapan kadagiti siudad a pagkamangan agraman dagiti panangipawil ginunggonaanna met dagiti amin nga umili. Kasano? Impaganetgetna la ketdi kadakuada a rumbeng a naannadda ken saanda nga iyaleng-aleng ti biag ti tao. Iti kasta, mapalagipan dagiti Kristiano a masapul a naannadda tapno malapdan ti aksidente a pakaigapuan ti ipapatay. Kasta met, ti naasi nga urnos ti Dios maipapan kadagiti siudad a pagkamangan tignayennatay koma a mangipakita iti asi no kasapulan.—Santiago 2:13.
18. Kadagiti ania a pamay-an a makagunggona ti urnos ti Dios maipapan kadagiti siudad a pagkamangan?
18 Dagiti impaay ni Jehova a Dios a siudad a pagkamangan ket makagunggona met iti dadduma pay a pamay-an. Saan a nangbuangay dagiti tattao kadagiti grupo ti managbantay a manganup iti nakapatay a mainap a nakabasol sakbay ti pannakausigna. Imbes ketdi, isut’ ibilangda nga awan basolna, a dina ginagara ti pimmatay, ket tulonganda pay ketdi tapno makalisi. Maysa pay, ti probision maipapan kadagiti siudad a pagkamangan isut’ mismo a kasupadi ti agdama-aldaw nga urnos iti panangibalud kadagiti nakapapatay, a sadiay supsuportaran ida ti publiko iti pinansial ken masansan nga agbalinda a dakdakes pay a kriminal gapu iti pannakipulapolda kadagiti dadduma a managdakdakes. Iti urnos maipapan kadagiti siudad a pagkamangan, saan a masapul ti agbangon, mangmantener, ken mangguardia iti nangina a napaderan, narehasan a pagbaludan a masansan a paglibasan dagiti balud. Kinapudnona, sapulen ti nakapatay ti “pagbaludan” ken agtalinaed sadiay iti las-ud ti naituding a tiempo. Nasken met nga agtrabaho tapno makaaramid iti pakagunggonaan dagiti padana a tao.
19. Ania dagiti saludsod a tumaud maipanggep kadagiti siudad a pagkamangan?
19 Pudno unay a naasi ti urnos ni Jehova maipapan kadagiti siudad a pagkamangan iti Israel a pakasalakniban dagiti nakapatay a di ginagara. Awan duadua nga intandudo daytoy a probision ti panagraem iti biag. Nupay kasta, adda kadi kaipapanan dagiti nagkauna a siudad a pagkamangan para kadagiti tattao nga agbibiag iti maika-20 a siglo? Mabalin ngata a nakabasoltay iti dara iti sanguanan ni Jehova a Dios ket saantay a mabigbig a kasapulantay ti asina? Adda kadi kaipapananna kadatayo itatta dagiti siudad a pagkamangan idiay Israel?
Kasanoyo a Sungbatan?
◻ Kasanot’ panangmatmat ni Jehova iti biag ti tao?
◻ Ania a naasi a probision ti inaramid ti Dios maipaay kadagiti nakapatay a di ginagara?
◻ Kasano a makastrek ti maysa a nakapatay iti siudad a pagkamangan, ken kasano kapaut nga agtalinaed sadiay?
◻ Ania dagiti posible nga epekto dagiti panangipawil a naipataw iti nakapatay a di ginagara?
[Mapa iti panid 12]
Nalaka a madanon dagiti siudad a pagkamangan iti Israel
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
CADES Karayan Jordan GOLAN
SIQUEM RAMOT
HEBRON BESER