No Agsupadi ti Tradision ken ti Kinapudno

PAKDAAR​—SAAN A MABALIN NGA INUMEN TI DANUM. Mabalin a makakitkitatay kadagiti kasta a pakdaar. Iti adu a lugar, naannad dagiti tattao no aniat’ inumenda gapu ta ammoda a nasabidongan ti dadduma a danum babaen ti makuna a sabidong nga “inanger ti mangkukulam.” Kas resulta daytoy a polusion, kuna ti maysa a panagsirarak, imbes nga agbalin daytoy kas “manangtaginayon ken manangsaluad iti biag,” ti danum ket agbalin a “manangyallatiw kadagiti organismo ti sakit ken . . . manangrugit iti kemikal.”​—Water Pollution.

Panangmulit Kadagiti Danum ti Kinapudno

Dagiti tradision a maisupadi iti kinapudno ket kas iti narugitan a danum. Mabalin a salsalimetmetantay dagiti tradision​—impormasion, kapanunotan, pammati, wenno kustombre a nagiinnallawatan ti kada kaputotan​—nga iti kinapudnona, ditay ammo a tinulawan ti “inanger ti mangkukulam” nga ulbod, makatikaw a kapanunotan ken pilosopia. Kas iti narugitan a danum, mabalin a mangibunga dagitoy iti nakaro a pannakadangran​—naespirituan a pannakadangran.

Uray pay no mariknatayo a naibatay iti Biblia dagiti nabayagen a narelihiosuan a pammatitayo, amintayo ti rumbeng a mangsukimat a siaannad kadagitoy. Laglagipenyo, idi pinati ni Martin Luther ti tradisional a pammati idi kaaldawanna ken binabalawna ni Copernicus, patienna a sumuporta kenkuana ti Biblia. Ngem, saan a sinurot ni Luther ti nasayaat nga ulidan dagiti nagkauna a taga-Berea a ‘natakneng ti panagpampanunotda iti siaannad a panangsukimatda iti Kasuratan no agpayso dagitoy a bambanag.’​—Aramid 17:10, 11.

Panunotenyo ti pagdaksan nga imbunga dagiti tradisional a pammati kadagiti sumagmamano a Judio idi kaaldawan ni Jesus. Sipapasnek a pinatida a pudno dagiti tradisionda. Idi inreklamoda a saan a sursuroten dagiti adalan ni Jesus dagiti tradision, kinarit ida ni Jesus iti saludsod nga: “Apay a dakayo met salungasingenyo ti bilin ti Dios gapu iti tradisionyo?” (Mateo 15:1-3) Aniat’ di umiso? Impabigbig ni Jesus ti parikut idi inadawna ti sasao ni mammadto nga Isaias: “Agtultuloyda nga agdaydayaw [iti Dios] iti kinaubbaw, agsipud ta isuroda ti bilbilin dagiti tattao a kas doktrina.”​—Mateo 15:9; Isaias 29:13.

Wen, sinukatanda dagiti kinapudno a namunganay iti Dios babaen kadagiti kapanunotan a namunganay kadagiti tattao wenno, dakdakes pay, dagidiay namunganay kadagiti sairo. Kas pagarigan, ilawlawag ti Insight on the Scriptures, Tomo 1, panid 506: “Insuro dagiti Fariseo iti dayta a tiempo nga iti kanito nga indeklara ti maysa a tao dagiti sanikuana kas ‘corban,’ wenno sagut a naidedikar iti Dios, saanna a maaramat dagitoy a pangtulong kadagiti nagannak kenkuana, nupay kasanot’ kinapanglawda, ngem mabalinna nga aramaten dagita a sanikua agingga iti mismo nga ipapatayna no isu ti kayatna.” Ti natauan a sirib a nangmulit kadagiti danum ti kinapudno ket naaddaan iti dakes nga epekto kadagiti Judio iti naespirituan. Uray la linaksid ti kaaduan ti nabayagen nga ur-urayenda a Mesias.

Pinakaro ti Kakristianuan ti Polusion

Napasamak ti umasping a naespirituan a pannakadadael kalpasan ti ipapatay ni Jesus. Adu kadagiti agkunkuna idi a paspasurotna ti naallukoy iti oral a tradision kas autoridad kadagiti baro a pannursuro. Sigun iti Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, da McClintock ken Strong, patien dagiti dadduma a makuna a Kristiano a ti kasta a tradision ket “sursuro a naggapu iti ngiwat dagiti apostol nga inawat dagiti immuna a Kristiano nga iglesia, a nayallatiw manipud idi kaaldawan dagiti apostol, ken naitalimeng a nasin-aw agingga iti kaaldawanda.”​—Kukuami ti italiko.

Iti kinapudnona, adu kadagitoy a tradision ket saan a nasin-aw, di umiso a kapanunotan. Kas ilawlawag ti Cyclopedia, dagitoy a baro a pilosopia ket “saan laeng a maisupadi kadagiti dadduma a tradision, no di pay ket iti mismo a sursurat dagiti apostol nga adda idi kadakuada.” Saan idin a pagsiddaawan daytoy. Pinakdaaran ni apostol Pablo dagiti Kristiano: “Agaluadkayo: amangan no adda asinoman a mangkayawto kadakayo kas naanupanna babaen iti pilosopia ken awan kapapay-anna a panangallilaw maitunos iti tradision dagiti tattao, maitunos kadagiti pagdamdamuan a bambanag ti lubong ket saan a maitunos ken Kristo.”​—Colosas 2:8.

Kasta met itatta, adu kadagiti tradisional a pammati ti ‘maisupadi iti mismo a sursurat dagiti apostol.’ Sinabidongan ti Kakristianuan dagiti danum ti kinapudno iti nakaad-adu a kapanunotan nga impaltiing dagiti sairo, kas iti Trinidad, umap-apuy nga impierno, di ipapatay ti natauan a kararua, nasionalismo, ken idolatria.a (1 Timoteo 4:1-3) Paneknekan ti historia ti naespirituan a sakit a nangrimbaw kadagiti tattao a nabiktima kadagiti sinasairo a sursuro a nagbalin a tradisional a sursuro ti Kakristianuan.​—Idiligyo ti Isaias 1:4-7.

Kinapudnona, ti kasta a panangmulit iti kinapudno ket nagtultuloy manipud pay idi punganay ti tao. Nangrugi idiay Eden, intultuloy ni Satanas a sabidongan ti pampanunot dagiti tattao babaen kadagiti kinaulbod ken panangallilaw. (Juan 8:44; 2 Corinto 11:3) Bayat a nagsaknap ti natauan a pamilia iti intero a daga kalpasan ti Layus idi kaaldawan ni Noe, dagiti tattao iti isuamin a kultura nagbalinda a biktima ti inggagara a panangsabidong iti pannakaammo ti tao babaen kadagiti pilosopia ken kapanunotan nga impaltiing dagiti sairo.

Dagiti Epekto ti Naespirituan a Polusion

Aniat’ pagdaksan nga ibunga ti kasta a naespirituan a pannakamulit? Mabalintay nga iyarig daytoy kadagiti epekto ti narugitan a danum iti pisikal a salun-attayo. Kuna ti maysa nga autoridad: “Agarup 200 milion a tattao ti biktima ti schistosomiasis (bilharzia) [snail fever, a mangpataud iti anemia, sikor, nakaro a panagsakit, ken uray pay ipapatay], gapu iti namulitan a danum iti kudil. Lima gasut a milion a tattao ti addaan iti trachoma, maysa kadagiti kangrunaan a pakaigapuan ti panagbulsek, gapu iti narugit a danum a pagdigus. . . . Agarup dua a bilion a tattao ti awanan iti natalged a danum nga inumen.” (Our Country, the Planet) Minilion a tattao ti kimmapuy, nabulsekan, ken napapatay pay ketdi iti naespirituan gapu iti panangsurotda kadagiti tradision a nalaokan kadagiti ulbod, sinasairo a sursuro.​—1 Corinto 10:20, 21; 2 Corinto 4:3, 4.

Kas pagarigan, adu ti mariro wenno nabulsekan no maipapan iti relasion da Jesu-Kristo ken ti Amana, ni Jehova a Dios. Nagbalinen a kaugalian dagiti agkunkuna a Kristiano ti panangikkat iti sagrado a nagan ti Dios a Jehova iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Kuna ni George Howard iti Journal of Biblical Literature: “Daytoy a panangikkat iti Tetragram[maton], iti panagkunami, nangpataud iti pannakariro kadagiti immuna a Kristiano a Gentil maipapan iti relasion ti ‘Apo Dios’ ken ti ‘Apo a Kristo.’”

Panunotenyo met ti pannakariribuk, an-anito, ken buteng a pinataud ti di nainkasuratan a tradision a ti natauan a kararua ket saan a matay. (Idiligyo ti Eclesiastes 9:5; Ezequiel 18:4.) Mano a tattao ti inadipen ti panagdaydayaw iti inapo wenno kanayon a mabutbuteng iti isusubli dagiti natay a mangdangran kadakuada? Daytoy a pammati ket pinaregtana pay dagiti tattao a mangpatay iti bagbagida ken kadagiti sabsabali.

Patien ti adu a Hapones a no matayda agtitiponto manen dagiti simmina nga espirituda iti sabali a lubong. Gapuna, impagarup ti dadduma a nagannak nga agpakamatay a nasayaat no papatayenda met dagiti annakda. Ilawlawag ti An English Dictionary of Japanese Ways of Thinking: “Idiay Japan, saan a kanayon a makondenar ti panagpakamatay, no di ket maibilang kas mayanatup a wagas ti panagpakawan gapu iti nakaro a biddut . . . Uray pay ti panagpakamatay ti pamilia ket maipadamag a buyogen ti mannakipagrikna a sasao.”

Subokenyo Dagiti Tradision

Maigapu kadagiti peggad iti basta panangsurot kadagiti tradisional a pammati ken kaugalian, aniat’ rumbeng nga aramidentayo? Idi arinunos ti umuna a siglo, inted ni apostol Juan daytoy a pammagbaga kadagiti padana a Kristiano: “Dungdunguen, dikay patien ti tunggal naipaltiing nga ebkas, no di ket subokenyo dagiti naipaltiing nga ebkas [kas iti panangsubokyo iti kinadalus ti danum] tapno makitayo no nagtaudda iti Dios, agsipud ta adu nga ulbod a mammadto ti nagwaras ditoy lubong.” (1 Juan 4:1; kitaenyo met ti 1 Tesalonica 5:21.) Kasanoyo nga ammo no ti tradision ket makadangran? Kasapulanyo ti maysa a kita ti autoridad, maysa nga estandarte ti kinadalus, a pangsubokanyo iti patpatienyo.

Ti kasta nga autoridad ket isu ti Biblia. Kinuna ni Jesu-Kristo: “Santipikarem ida babaen iti kinapudno; ti saom ket kinapudno.” (Juan 17:17) Kinunana pay: “Um-umayen ti oras, ket isu dayta itan, inton dagiti pudno a managdaydayaw agdaydayawdanton iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:23) Babaen ti panangaramat iti naipaltiing a Sao ti Dios, makagtengkayo iti nasin-aw a dandanum ti kinapudno imbes nga iti namulitan a dandanum ti natauan ken sinasairo a pilosopia.​—Juan 8:31, 32; 2 Timoteo 3:16.

Laglagipenyo, uray ti nakabasbassit a rugit ket addaan kadagiti nakaro nga epekto. No dadduma, adu a tawen ti aglabas sakbay nga agminar dagiti epektona. Kuna ni Shridath Ramphal, dati a presidente ti World Conservation Union, “Ti narugit a danum ket nagbalin a kapeggadan a mammapatay iti lubong. Agarup duapulo ket lima a ribu a tattao ti matmatay iti kada aldaw gapu iti panagusarda iti dayta.” Napegpeggad pay dagiti tradision a namulitan iti naespirituan.

Addaankay kadi iti tured a lumapsut kadagiti tradisional a pammati a mabalin nga inan-annurotyo iti adun a tawtawen no mapaneknekan a maisupadida iti kinapudno? Ipangagyo dagiti pakdaar. Saluadanyo ti bagbagiyo ken ti pamiliayo babaen ti panangsiertoyo a dagiti tradisionyo ket maitunos iti nasin-aw a Sao ti kinapudno ti Dios.​—Salmo 19:8-11; Proverbio 14:15; Aramid 17:11.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

Mayarig ti kinapudno ti Sao ti Dios iti karayan nga addaan iti nasin-aw, nadalus a danum