“Idaydayawyo ni Jah, Dakayo a Tattao!”
“Amin nga adda angesna—idaydayawda koma ni Jehova.”—SALMO 150:6.
1, 2. (a) Agingga iti ania a kasaknap ti pudno a Kinakristiano idi umuna a siglo? (b) Aniat’ nasakbay nga impakdaar dagiti apostol? (c) Kasano a timmanor ti apostasia?
INORGANISAR ni Jesus dagiti adalanna iti kongregasion Kristiano, a rimmang-ay idi umuna a siglo. Iti laksid ti nakaro a narelihiosuan nga ibubusor, ti “naimbag a damag . . . naikaskasaba kadagiti isuamin a parsua nga adda iti baba ti langit.” (Colosas 1:23) Ngem kalpasan ti ipapatay dagiti apostol ni Jesu-Kristo, sisisikap a rinubroban ni Satanas ti apostasia.
2 Namakdaar a nasakbay dagiti apostol maipapan iti daytoy. Kas pagarigan, kinuna ni Pablo kadagiti panglakayen iti Efeso: “Asikasuenyo ti bagbagiyo ken ti isuamin nga arban, a kadakuada dinutokannakayo ti nasantuan nga espiritu kas manangaywan, tapno ipastoranyo ti kongregasion ti Dios, a ginatangna babaen ti dara ti bukodna nga Anak. Ammok a kalpasan ti ipapanawko sumrekto iti nagtetengngaanyo dagiti manangirurumen a lobo ket didanto tratuen a sidudungngo ti arban, ket manipud kadakayo a mismo tumakderto dagiti tattao ket agsaodanto kadagiti natiritir a bambanag tapno uyotanda dagiti adalan a sumurotda kadakuada.” (Aramid 20:28-30; kitaenyo met ti 2 Pedro 2:1-3; 1 Juan 2:18, 19.) Gapuna, idi maikapat a siglo, nangrugi a nakikappon ti apostata a Kinakristiano iti Imperio a Romano. Sumagmamano a siglo kalpasanna, ti Nasantuan nga Imperio a Romano, a nadekket iti papa ti Roma, nagturay iti dakkel a paset ti sangatauan. Idi agangay, immalsa ti Protestante a Repormasion maibusor kadagiti panaglablabes ti Iglesia Katolika, ngem napaay a mangisubli iti pudno a Kinakristiano.
3. (a) Kaano ken kasano a naikaskasaba ti naimbag a damag kadagiti amin a parsua? (b) Aniada a naibatay-Biblia a panginanamaan ti naaramid idi 1914?
3 Nupay kasta, idi dandanin aggibus ti maika-19 a siglo, nakumikom manen ti napasnek a grupo dagiti estudiante ti Biblia a mangasaba ken mangidanon ‘kadagiti isuamin a parsua nga adda iti baba ti langit ti namnama iti naimbag a damag.’ Maibatay iti panangadalda iti padto ti Biblia, tinukoy daytoy a grupo, nasurok a 30 a tawen sakbayna, ti tawen 1914 kas pagnguduan “ti naituding a pampanawen dagiti nasion,” maysa a periodo ti “pito a pampanawen,” wenno 2,520 a tawen, a nangrugi iti panaglangalang ti Jerusalem idi 607 K.K.P. (Lucas 21:24; Daniel 4:16) Kas kaitungpalan ti ninamnamada, napaneknekan ti 1914 kas nangrugian ti dakkel a panagbalbaliw kadagiti aramid ti tao ditoy daga. Naaramid met dagiti napateg a pasamak idiay langit. Iti daydi nga insaad ti Ari ti kinaagnanayon ti kaduana nga Ari, ni Jesu-Kristo, iti nailangitan a trono, kas panagsagana iti panangpunasna iti amin a kinadakes ditoy daga ken pannakaipasdek manen ti Paraiso.—Salmo 2:6, 8, 9; 110:1, 2, 5.
Kitaenyo ti Mesianiko nga Ari!
4. Kasano a nagbiag ni Jesus mayanatup iti kaipapanan ti naganna a Miguel?
4 Idi 1914 nagtignayen daytoy a Mesianiko nga Ari, ni Jesus. Iti Biblia, managanan met iti Miguel, a kaipapananna “Siasino ti Umasping iti Dios?,” gapu ta napinget a mangalangon iti kinasoberano ni Jehova. Kas nailanad iti Apocalipsis 12:7-12, inladawan ni apostol Juan iti sirmata no anianto ti mapasamak: “Bimtak ti gubat sadi langit: Ni Miguel ken dagiti anghelna nakibakalda iti dragon, ket ti dragon ken dagiti anghelna nakibakalda ngem saan a nangabak, awan met nasarakanen a lugarda idiay langit. Gapuna naitappuak ti dakkel a dragon, ti kadaanan a serpiente, daydiay naawagan iti Diablo ken Satanas, a mangiyaw-awan iti intero a mapagnaedan a daga; isu naitappuak iti daga, ket dagiti anghelna naitappuakda a naikanunong kenkuana.” Pudno a nakaro a pannakaabak!
5, 6. (a) Kalpasan ti 1914, ania a makaparagsak a pakaammo ti naaramid idiay langit? (b) Kasano a mainaig iti daytoy ti Mateo 24:3-13?
5 Kalpasanna impakaammo ti nakapigpigsa a timek idiay langit: “Ita napasamaken ti pannakaisalakan ken ti pannakabalin ken ti pagarian ti Diostayo ken ti kinaturay ni Kristona, agsipud ta ti manangidarum kadagiti kakabsattayo naitappuaken, isu a mangidardarum kadakuada iti aldaw ken rabii iti sanguanan ti Diostayo! Ket isu pinarmek [dagiti matalek a Kristiano] gapu iti dara ti Kordero [ni Kristo Jesus] ken gapu iti sao ti panangsaksida, ket dida inayat dagiti kararuada uray pay iti sango ni patay.” Daytoy kaipapananna ti pannakaisalakan dagiti natarnaw, a nangalagad iti pammati iti napateg a daton a subbot ni Jesus.—Proverbio 10:2; 2 Pedro 2:9.
6 Intuloy nga impakaammo ti napigsa a timek idiay langit: “Gapu itoy agragsakkayo, dakayo a langlangit ken dakayo nga agnaed kadakuada! Ay-ay pay ti daga ken ti baybay, agsipud ta ti Diablo immulog kadakayo, nga addaan iti dakkel nga unget, yantangay ammona nga ababan ti periodo ti tiempona.” No kasta, ti ‘ay-ay’ a naipadto iti daga ti naiparangarang kadagiti sangalubongan a gubat, bisin, angol, ginggined, ken kinadakes a nangsaplit iti daga iti daytoy a siglo. Kas salaysayen ti Mateo 24:3-13, impadto ni Jesus a paset dagitoy ‘ti pagilasinan ti panungpalan ti sistema ti bambanag.’ Kas naipadto, sipud idi 1914 napasaran ti sangatauan ti rigat ditoy daga nga awan pay kapadana iti napalabas a pakasaritaan ti tao.
7. Apay a mangasaba dagiti Saksi ni Jehova buyogen ti kinaganat?
7 Iti daytoy a panawen ti nakaam-amak a rigat, makasarak ngata ti sangatauan iti namnama para iti masanguanan? Wen, ta kuna ti Mateo 12:21 maipapan ken Jesus: “Pudno unay, nga iti naganna manginanamanto dagiti nasion”! Dagiti makariribuk a kasasaad kadagiti nasion markaanna saan laeng a ‘ti pagilasinan ti panungpalan ti sistema ti bambanag’ no di pay ket ‘ti pagilasinan ti kaadda ni Jesus’ kas nailangitan nga Ari ti Mesianiko a Pagarian. Maipanggep iti dayta a Pagarian, kuna pay ni Jesus: “Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti isuamin a mapagnaedan a daga a maipaay a pangsaksi kadagiti isuamin a nasnasion; ket iti kasta umayton ti panungpalan.” (Mateo 24:14) Ania nga ili ditoy daga ita ti mangikaskasaba iti naindaklan a namnama iti turay ti Pagarian ti Dios? Dagiti Saksi ni Jehova! Sigaganat nga iwarwaragawagda iti publiko ken iti binalaybalay a ti Pagarian ti Dios iti kinalinteg ken kappia dandaninan tenglen dagiti pasamak ditoy daga. Makiramramankay kadi iti daytoy a ministerio? Dayta la ketdi ti kadaklan a pribilehioyo!—2 Timoteo 4:2, 5.
Kasano a Dumteng “ti Panungpalan”?
8, 9. (a) Kasano a nangrugi ti panangukom “iti balay ti Dios”? (b) Kasano a sinalungasing ti Kakristianuan ti Sao ti Dios?
8 Simrek ti sangatauan iti panawen ti panangukom. Naibaga kadatayo iti 1 Pedro 4:17 a nangrugi ti panangukom “iti balay ti Dios”—pannakaukom dagiti agkunkuna a Kristiano nga organisasion a nabataden sipud pay idi dimteng ti “maudi nga al-aldaw” buyogen ti panangpapatay ti Gubat Sangalubongan I kabayatan ti 1914-18. Komusta ngay ti Kakristianuan iti daytoy a panangukom? Bueno, usigenyo ti takder dagiti iglesia iti panangsuporta kadagiti gubat sipud pay idi 1914. Saan kadi a namansaan dagiti klero iti “dara dagiti nasingpet a napanglaw a kararua” nga inturongda kadagiti paggugubatan?—Jeremias 2:34.
9 Sigun iti Mateo 26:52, kinuna ni Jesus: “Amin dagidiay mangaramat iti kampilan mataydanto iti kampilan.” Anian a kinapudno daytoy kadagiti gubat iti daytoy a siglo! Pinaregta dagiti klero dagiti agtutubo a lallaki a patayenda dagiti sabsabali nga agtutubo a lallaki, uray dagidiay mismo a karelihionanda—ti Katoliko patayenna ti Katoliko ket ti Protestante patayenna ti Protestante. Ad-adda a naitan-ok ti nasionalismo ngem iti Dios ken ni Kristo. Iti nabiit pay, iti dadduma a nasion ti Africa, ad-adda a naipangpangruna dagiti singgalut ti pulí ngem kadagiti prinsipio ti Biblia. Idiay Rwanda, a Katoliko ti kaaduan a tattao, agarup kagudua a milion ti napapatay iti etniko a kinaranggas. Inamin ti papa iti warnakan ti Vaticano a L’Osservatore Romano: “Nalabes daytoy a panagpapatay iti kaputotan, nga uray dagiti Katoliko adda sungsungbatanda iti daytoy.”—Idiligyo ti Isaias 59:2, 3; Mikias 4:3, 5.
10. Ania a panangukom ti iwayat ni Jehova iti palso a relihion?
10 Kasanot’ panangmatmat ti Ari ti kinaagnanayon kadagiti relihion a mangparegta kadagiti tattao nga agpipinnatay wenno nakamattider laeng bayat nga agpipinnatay dagiti kameng ti arbanda? Maipanggep iti Babilonia a Dakkel, ti sangalubongan a sistema ti ulbod a relihion, kuna kadatayo ti Apocalipsis 18:21, 24: “Maysa a napigsa nga anghel binagkatna ti maysa a bato a kas iti dakkel a gilingan a bato ket intappuakna idiay baybay, a kunkunana: ‘Babaen iti kasta a napardas a panangipurruak maitappuakto ti Babilonia a dakkel a siudad, ket saanto a pulos masarakanen. Wen, nasarakan kenkuana ti dara dagiti mammadto ken dagiti sasanto ken amin dagidiay napapatay ditoy daga.’”
11. Ania a nakaap-aprang a banag ti mapaspasamak iti Kakristianuan?
11 Iti kaitungpalan ti padto ti Biblia, nakaap-aprang a bambanag ti mapaspasamak iti Kakristianuan. (Idiligyo ti Jeremias 5:30, 31; 23:14.) Kangrunaanna gapu iti kinamanangpanuynoy dagiti klero, naigamer dagiti arbanda iti imoralidad. Idiay Estados Unidos, a maibilang a Kristiano a nasion, agarup kagudua kadagiti amin a panagasawa ti agpatingga iti diborsio. Nakaad-adu dagiti tin-edyer nga agsiksikog ken homoseksualidad kadagiti kameng ti iglesia. Masansan ti seksual a panangabuso dagiti papadi kadagiti ubbing. Naikuna nga aggasto ti Iglesia Katolika idiay Estados Unidos iti sangabilion a doliar iti las-ud ti maysa a dekada gapu iti panangrisut kadagitoy a kaso iti korte. Di inkaskaso ti Kakristianuan ti ballaag ni apostol Pablo a masarakan iti 1 Corinto 6:9, 10: “Ania! Dikay aya ammo a dagiti nakillo a tattao didanto tawiden ti pagarian ti Dios? Dikay paiyaw-awan. Uray dagiti mannakiabig, wenno dagiti managrukbab iti didiosen, wenno dagiti mannakikamalala, wenno dagiti lallaki a maipaay kadagiti di nainkasigudan a panggep, wenno dagiti lallaki a makikaidda kadagiti lallaki, wenno dagiti mannanakaw, wenno dagiti naagum a tattao, wenno dagiti managbarbartek, wenno dagiti manangrabngis, wenno dagiti manangkikil didanto tawiden ti pagarian ti Dios.”
12. (a) Kasanonto nga agtignay ti Ari ti kinaagnanayon maibusor iti Babilonia a Dakkel? (b) Maisupadi iti Kakristianuan, agpaay iti ania a rason nga agkanta ti ili ti Dios kadagiti koro a “Hallelujah”?
12 Din agbayag, ti Ari ti kinaagnanayon, ni Jehova, nga agtigtignay baeten ti nailangitan a Mannakigubatna, ni Kristo Jesus, ibulosnanto ti dakkel a rigat. Umuna, sagrapento ti Kakristianuan ken amin a sabsabali pay a sanga ti Babilonia a Dakkel ti pannakaiwayat ti panangukom ni Jehova. (Apocalipsis 17:16, 17) Impakitada a dida maikari iti pannakaisalakan nga impaay ni Jehova babaen ti daton a subbot ni Jesus. Inumsida ti nasantuan a nagan ti Dios. (Idiligyo ti Ezequiel 39:7.) Anian a pananglais ta kantaenda dagiti koro a “Hallelujah” kadagiti naranga a simbaanda! Inikkatda ti napateg a nagan ni Jehova kadagiti patarusda iti Biblia ngem kasla dida ammo ti kinapudno a ti “Hallelujah” kaipapananna “Idaydayawyo ni Jah”—a ti “Jah” isut’ napaababa a porma ti “Jehova.” Maikanatad, ilanad ti Apocalipsis 19:1-6 dagiti koro a “Hallelujah” a dandanin maikanta kas panangrambak iti panangukom ti Dios iti Babilonia a Dakkel.
13, 14. (a) Ania dagiti napateg a pasamak a sumaganad a maaramid? (b) Aniat’ naragsak a pagbanagan dagiti managbuteng-Dios a tattao?
13 Sumaganad ti ‘isasangpet’ ni Jesus a mangyebkas ken mangiwayat iti panangukom kadagiti nasion ken tattao. Impadtona a mismo: “Inton ti Anak ti tao [ni Kristo Jesus] dumteng iti dayagna, ket amin dagiti anghel maikuyogda kenkuana, iti kasta agtugawto iti nadayag a [pangukoman a] tronona. Ket isuamin dagiti nasion [ditoy daga] maurnongdanto iti sanguananna, ket paglalasinennanto dagiti tattao iti maysa ken maysa, a kas ti maysa a pastor ilasinna dagiti karnero manipud kadagiti kalding. Ket ikabilnanto dagiti karnero iti makannawan nga imana, ngem dagiti kalding iti makannigidna. Kalpasanna ti ari kunaennanto kadagidiay adda iti makannawanna, ‘Umaykayo, dakayo a binendisionan ni Amak, tawidenyo ti pagarian a naisagana a maipaay kadakayo manipud iti pannakabangon ti lubong.’” (Mateo 25:31-34) Itultuloy nga isalaysay ti Mt 25 bersikulo 46 a ti klase kalding “agturongdanto iti agnanayon a pannakagessat, ngem dagiti nalinteg iti agnanayon a biag.”
14 Iladawan ti libro ti Biblia nga Apocalipsis no kasano a ti “Ari dagiti ar-ari ken Apo dagiti ap-appo,” ti nailangitan nga Apotayo, ni Jesu-Kristo, agsakayto iti dayta a tiempo a makigubat inton Armagedon, a mangdadael kadagiti napolitikaan ken komersial nga elemento ti sistema ni Satanas. Iti kasta, ibuyatton ni Kristo “ti kinaunget ti pungtot ti Dios a Mannakabalin-amin” iti intero a naindagaan a pagturayan ni Satanas. Bayat nga ‘aglabas [dagitoy] nga immuna a bambanag,’ dagiti managbuteng-Dios a tattao maiturongdanto idiay nadayag a baro a lubong a sadiay ti Dios “punasennanto ti amin a lua kadagiti matada.”—Apocalipsis 19:11-16; 21:3-5.
Panawen a Panangidayaw ken Jah
15, 16. (a) Apay a napateg nga ipangagtayo ti naimpadtuan a sao ni Jehova? (b) Aniat’ ipasimudaag dagiti mammadto ken apostol a masapul nga aramidentayo tapno maisalakan, ket aniat’ kaipapanan daytoy ita iti umariwekwek?
15 Addan dayta nga aldaw ti panangukom! Gapuna, nasayaat no ipangagtayo ti naimpadtuan a sao ti Ari ti kinaagnanayon. Kadagidiay naisagud pay laeng kadagiti sursuro ken kaugalian ti palso a relihion, ipakaammo ti nailangitan a timek: “Rummuarkayo kenkuana, tattaok, no dikay kayat ti makiraman kenkuana kadagiti basolna, ken no dikay kayat ti umawat iti paset dagiti saplitna.” Ngem sadino ti rumbeng a papanan dagiti pumanaw? Adda laeng maymaysa a kinapudno, gapuna a maymaysa laeng ti pudno a relihion. (Apocalipsis 18:4; Juan 8:31, 32; 14:6; 17:3) Ti pannakagun-odtayo iti biag nga agnanayon agpannuray iti panangbirok iti dayta a relihion ken panagtulnog iti Diosna. Iturongnatayo kenkuana ti Biblia idiay Salmo 83:18, a kunana: “Siksika laeng, nga agnagan JEHOVA, ti kangatuan iti intero a daga.”—King James Version.
16 Nupay kasta, kasapulan nga ad-adda pay ti aramidentayo ngem ti basta panangammo iti nagan ti Ari ti kinaagnanayon. Masapul nga adalentayo ti Biblia ket ammuen dagiti naindaklan a galad ken pangpanggepna. Sa masapul nga aramidentayo ti pagayatanna iti agdama, kas naipakita iti Roma 10:9-13. Inadaw ni apostol Pablo dagiti napaltiingan a mammadto ket ingngudona: “Tunggal maysa nga umawag iti nagan ni Jehova maisalakanto.” (Joel 2:32; Sofonias 3:9) Maisalakan? Wen, ta dagiti umariwekwek ita a mangal-alagad iti pammati iti probision ni Jehova a subbot baeten ken Kristo maisalakandanto iti um-umayen a dakkel a rigat, inton maiwayaten ti panangukom iti dakes a lubong ni Satanas.—Apocalipsis 7:9, 10, 14.
17. Ania a naindaklan a namnama ti rumbeng a mangtignay kadatayo a makidanggay itan a mangikanta iti kanta ni Moises ken ti Kordero?
17 Aniat’ pagayatan ti Dios kadagidiay mangnamnama a makalasat? Isut’ pannakiramantayo uray itan iti panangikanta iti kanta ni Moises ken ti Kordero, nga idaydayawtayo ti Ari ti kinaagnanayon kas pananginanama iti panagballigina. Aramidentay daytoy babaen ti panangibaga kadagiti sabsabali maipapan kadagiti nadayag a panggepna. Bayat a rumang-ay ti pannakatarustayo iti Biblia, idedikartay ti biagtayo iti Ari ti kinaagnanayon. Daytat’ mangituggod iti panagbiagtayo nga agnanayon iti sidong ti urnos nga iladladawan dayta a mannakabalin nga Ari, kas masarakan iti Isaias 65:17, 18: “Adtoy, mamarsuaak kadagiti baro a langlangit [ti Mesianiko a Pagarian ni Jesus] ken baro a daga [nalinteg a baro a kagimongan ti sangatauan]; ket dagiti immun-una a bambanag didanto malagipen, didanto sumnek iti puso. Ngem agragsakkayo ken agrag-okayo iti agnanayon iti daydiay a parsuaek.”
18, 19. (a) Rumbeng a tignayennatayo ti sasao ni David iti Salmo 145 a mangaramid iti ania? (b) Aniat’ simamatalek a manamnamatayo iti ima ni Jehova?
18 Inladawan ni salmista a David ti Ari ti kinaagnanayon kadagitoy a sasao: “Dakkel ni Jehova, naindaklan unay ti pannakaidaydayaw, ket ti kinadakkelna saan a matukod.” (Salmo 145:3) Ti kinatan-okna di matukod a kas iti di pannakatukod iti law-ang ken kinaagnanayon! (Roma 11:33) Bayat nga itultuloytayo a gun-oden ti pannakaammo maipapan iti Namarsua kadatayo ken iti impaayna a subbot baeten ti Anakna, ni Kristo Jesus, kayattayo nga idayaw nga ad-adda pay ti agnanayon nga Aritayo. Kayattayo nga aramiden ti kas iti ibalabala ti Salmo 145:11-13: “Sasawendanto ti dayag ti panagarim, ken sarsaritaendanto ti pannakabalinmo, tapno ipakaammoda kadagiti annak dagiti tattao dagiti nabileg nga ar-aramidna, ken ti dayag ti nadaeg a pagarianna. Ti pagariam agnanayon a pagarian, ti panagturaymo mataginayon kadagiti amin a kaputotan.”
19 Sitatalek a manamnamatayo a tungpalento ti Diostayo ti karina: “Ukradem ta imam ket pennekem ti tarigagay ti isuamin a nabiag.” Sidudungngo nga idalannatay ti Ari ti kinaagnanayon agingga iti panungpalan dagitoy maudi nga al-aldaw, ta impanamnama kadatayo ni David: “Ni Jehova salaknibanna amin dagiti agayat kenkuana, ngem amin dagiti nadangkes dadaelennanto ida.”—Salmo 145:16, 20.
20. Kasanot’ panangsungbatyo iti awis ti Ari ti kinaagnanayon, a nadakamat kadagiti maudi a lima a salmo?
20 Amin dagiti lima a maudi a salmo iti Biblia mangrugi ken agserra buyogen ti awis a “Hallelujah.” Gapuna, awisennatayo ti Salmo 146: “Idaydayawyo ni Jehova! Idaydayawmo ni Jehova, O kararuak. Bayat ti panagbiagko idaydayawkonto ni Jehova. Kantaakto kadagiti panangidayaw ti Diosko bayat ti kinaaddak.” Sumungbatkayo aya iti dayta nga awis? Sigurado a kayatyo a dayawen! Sapay koma ta maysakayo kadagidiay nailadawan iti Salmo 148:12, 13: “Babbaro man ken babbalasang, lallakay ken ub-ubbing. Idaydayawda koma ti nagan ni Jehova, ta ti naganna laeng ti maitan-ok. Ti dayagna naringringbaw ngem ti daga ken dagiti langlangit.” Sapay koma ta naimpusuan nga ipangagtayo ti awis nga: “Idaydayawyo ni Jehova, dakayo a tattao!” Agkaykaysa nga idaydayawtayo ti Ari ti kinaagnanayon!
Ania ti Komentoyo?
◻ Aniat’ nasakbay nga impakdaar dagiti apostol ni Jesus?
◻ Nangrugi idi 1914, aniada a positibo a tignay ti naaramid?
◻ Ania dagiti panangukom a dandanin iwayat ni Jehova?
◻ Apay a daytoy ti kapatgan a tiempo a panangidayaw iti Ari ti kinaagnanayon?
[Kahon iti panid 19]
Daytoy Makadidigra a Panawen ti Riribuk
Nabigbig dagiti adu a nangrugin ti panawen ti riribuk idi nasapa a paset ti maika-20 a siglo. Kas pagarigan, iti pakauna ti libro a Pandaemonium, babaen ken Senador Daniel Patrick Moynihan ti E.U., a naipablaak idi 1993, mabasa ti maysa a komento iti “didigra idi 1914”: “Dimteng ti gubat ket naan-anay a nabalbaliwan ti lubong. Walo laengen dagiti estado ditoy daga nga agpapada nga addan idi 1914 ken saan a binalbaliwan ti kinaranggas ti gobiernoda manipud idi. . . . Kadagiti nabati wenno agarup 170 a kagiddanda nga estado, sumagmamano ti nakapadas iti nakaro a riribuk iti di pay unay nabayag.” Pudno, nasaksian ti panawen manipud 1914 ti agsasaruno a didigra!
Naipablaak met idi 1993 ti libro nga Out of Control—Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century. Ni Zbigniew Brzezinski ti autor, dati a pangulo ti U.S. National Security Council. Insuratna: “Napadayawan iti adu a komentario ti pangrugian ti maikaduapulo a siglo kas ti pudpudno a pangrugian ti Panawen ti Panagpanunot. . . . Maisupadi iti karina, nagbalin ti maikaduapulo a siglo a kadadaraan ken napnuan gura a siglo ti sangatauan, maysa a siglo ti napolitikaan a panagar-arapaap ken narurungsot a pammapatay. Awan kaasping ti pannakaorganisar ti kinadawel, naorganisar ti panagpapatay iti nasaknap a pamay-an. Makapakigtot ti paggidiatan ti sientipiko a manamnama a pagimbagan ken ti napolitikaan a kinadakes nga aktual a naiwayat. Awan pay napasamak a kastat’ kasaknapna a pammapatay iti historia ti lubong, awan pay kastat’ kaadu unay ti nagudas a biag, pulos a di pay napasamak ti kasta a panangtalipupos gapu iti kinakuspag ken dagiti di nainkalintegan a kalat.” Anian a kinapudno dayta!
[Ladawan iti panid 17]
Intapuak ni Miguel ni Satanas ken dagiti buyotna ditoy daga kalpasan ti pannakaipasdek ti Pagarian idi 1914