Masapul nga Agtagtagaineptayo
ADDADA kadi tagtagainepmo? Maikunatayo nga adda, tangay amintayo ti agtagtagainep bayat a matmaturog, uray kunatayo a saan. Napattapatta a nasurok a 95 porsiento iti amin a tagtagainep ti saan a malagip. Ania kadagitoy ti malagipmo? Kinapudnona, dagidiay kaudian a tagtagaineptayo sakbay a makariingtayo isu ti gagangay a malagiptayo.
Naammuan dagiti managimbestigar iti tagtagainep a ti turog ket maysa nga in-inut a wagas a nauneg unay iti damo a sumagmamano nga oras sa kalpasanna agbalin a narabrabaw inton agangay. Mapasamak ti panagtagtagainep nangnangruna kabayatan ti napartak a panaggaraw ti mata, a naawagan REM a pannaturog. Makisinnublat daytoy iti non-REM a pannaturog. Agpaut iti agarup 90 minuto ti tunggal panagrikus ti non-REM/REM a pannaturog, ket maulit dagitoy a panagrikus iti lima wenno innem a daras iti rabii, a ti kaudian maaramid sakbay la unay a makariingtayo.
Biddut nga ipagarup a ti utekmo ket saan unay nga aktibo kabayatan ti pannaturog. Natakuatan a ti utek ad-adda nga aktibo kadagiti panagtagtagainep ngem iti sumagmamano a kasasaad kabayatan a siririing, malaksid kadagiti sumagmamano a neuron iti brain stem, a mainaig iti atension ken memoria. Agparang nga aginana dagitoy kabayatan ti REM a pannaturog. Ngem iti pakabuklan dagiti selula ti nerbio iti utek agtultuloy ti komunikasionda.
Ti utektayo ket maysa a nakaskasdaaw a komplikado a paset ti bagi nga addaan riniwriw nga elemento a mangpataud kadagiti senias iti agarup sangagasut agingga iti dua wenno tallo gasut kada segundo. Ad-adu ti elemento iti utek ti maysa a tao ngem kadagiti tattao ditoy daga. Pattapattaen ti sumagmamano a managsirarak a naglaon dayta iti 20 bilion agingga iti nasurok a 50 bilion nga elemento. Patalgedan ti kinakomplikadona ti kinuna ti mannurat iti Biblia a ni David maipapan iti bagi ti tao: “Agyamanakto kenka ta nakaam-amak ken nakaskasdaaw ti pannakaaramidko. Nakaskasdaaw dagiti ar-aramidmo.”—Salmo 139:14.
Ti Lubong Dagiti Tagtagainep
Kadagiti oras a siririingtayo, awan sarday a mangyal-allatiw iti impormasion ken kadagiti ladawan iti utek ti lima a sentidotayo, ngem saan a kastoy ti mapasamak kabayatan ti pannaturog. Mangpataud ti utek kadagiti ladawan a bukbukodna nga awan aniaman a sentido a tumulong. Gapuna, dagiti makitatayo iti tagtagainep ken dagiti tignay a mapasarantayo kadagitoy ket no dadduma kas kadagiti panagam-ammangaw. Daytoy ti mamagbalin a kasla posible kadatayo a mangaramid kadagiti banag a maisalungasing iti linteg ti nakaparsuaan, kas ti panagtayab a kasla ken ni Peter Pan wenno pannakatnag iti rangkis nga awanan sugat. Mabalin a mabaliktad ti panawen tapno ti napalabas makita a kasla ketdin dayta ti agdama. Wenno no ikagumaantayo ti agtaray nga umadayo, kasla ditay makagunay—di makaaddang dagiti sakatayo. Siempre, dagiti nakaro nga impresion ken kapadasantayo kadagiti oras a siririingtayo apektaranda dagiti tagtagaineptayo. Dagiti adu a nakapasar kadagiti nakaal-alingget a kinadawel ti gubat marigatanda a manglipat kadagitoy, ket di met malipatan ti dadduma ti rikna a rarauten ti maysa a kriminal. Ti kakasta a makariribuk a kapadasan bayat a siririingtayo mabalin nga agparang kadagiti tagtagaineptayo, a pakaigapuan ti pannakabangungot. Dagiti gagangay a banag nga adda iti panunottayo no mapantay maturog mabalin nga agparang kadagiti tagtagaineptayo.
No dadduma no ikagkagumaantay a risuten ti maysa a parikut, dumteng kadatayo ti solusion kabayatan a matmaturogtayo. Mabalin nga ipakita daytoy a saan nga amin a pannaturog buklen ti panagtagtagainep. Panagpampanunot ti maysa a pasetna.
Kuna ti maysa a libro maipapan kadagiti tagtagainep ken iti utektayo: “Ti gagangay unay a kita ti trabaho ti isip kabayatan ti pannaturog saan a panagtagtagainep no di ket panagpampanunot. Ti panagpampanunot kabayatan ti pannaturog saan a mapakuyogan kadagiti panagam-ammangaw ti rikna ken di karkarna. Nalabit gagangay dayta, a masansan a maseknan kadagiti pudpudno a pasamak iti biag iti napalabas wenno iti masanguanan, ken masansan a gagangay, saan a parparbo, ken maulit-ulit.”
Ipagarup ti dadduma a tattao a dagiti tagtagainepda addaan naisangsangayan a mensahe kadakuada. Tapno maipatarus dagiti tagtagainep, mangisaganada iti papel a pagsuratan iti abay ti katreda tapno maisuratda ida inton makariingda. Maipanggep iti pagimbagan dagiti libro a mangikagumaan a mangipaay iti kaipapanan dagiti simbolo ti tagtagainep, kuna ti The Dream Game, ni Ann Faraday: “Awan serserbi dagiti libro maipapan iti tagtagainep a pangkitaanyo kadagiti kaipapanan dagiti tema ken simbolo ti tagtagainep, nakaiyugalian man dagitoy wenno naibatay iti sumagmamano a moderno a teoria ti sikolohia.”
Tangay agparang a dagiti tagtagainep kangrunaan nga agtaud iti kaunggan ti utek, di nainkalintegan a panunoten nga addaan dagitoy kadagiti naisangsangayan a mensahe kadatayo. Rumbeng a matmatantayo dagitoy kas normal a panagandar ti utek a tumulong tapno agtalinaed a nasalun-at ti kasasaadna.
Ngem komusta met dagidiay agkuna a natagtagainepda ti ipapatay ti maysa a kabagian wenno gayyem ket naammuanda kabigatanna a natay dayta a tao? Dina kadi ipasimudaag a dagiti tagtagainep maibagada ti masanguanan? Iti sumaganad nga artikulo, usigentayo no aniat’ adda iti likudan dagiti naimpadtuan a tagtagainep.