Naammuak ti Kinapudno iti Biblia Idiay Romania
KAS INSALAYSAY NI GOLDIE ROMOCEAN
Idi 1970, sinarungkarak dagiti kakabagian idiay Romania iti umuna a gundaway iti gistay 50 a tawen. Agbibiag idi dagiti umili iti sidong ti nadangkok a rehimen a Komunista, ket kanayon a ballaagandak nga agannad iti panagsaok. Idi kuan, bayat a sitatakderak iti opisina ti gobierno iti purokmi, dinagdagnak ti opisial a panawak a dagus ti pagilian. Sakbay nga ilawlawagko no apay, bay-andak a mangisalaysay no kasano a naammuak ti kinapudno iti Biblia idiay Romania.
NAYANAKAK idi Marso 3, 1903, iti purok ti Ortelec idiay amianan a laud a Romania iti asideg ti ili ti Zalău. Napintas ti nagnaedanmi. Nadalus ti danum ken angin. Dakami ti nangpataud iti mismo a taraonmi ket saan a nagkurang ti material a kasapulanmi. Idi ubingak pay, natalna ti pagilian.
Relihioso unay dagiti tattao. Kinapudnona, adda tallo a nagduduma a relihion ti pamiliami. Orthodox Catholic ti maysa nga apongko a baket, Adventist ti maysa, ken Baptist dagiti nagannak kaniak. Gapu ta diak maawat ti aniaman kadagiti relihionda, kinuna dagiti kabagiak nga agbalinakto nga ateista. ‘No adda maysa a Dios,’ pinampanunotko, ‘adda koma maymaysa a relihion—saan a tallo iti maysa a pamilia.’
Dagiti nakitak iti relihion ti nangriribuk kaniak. Kas pagarigan, sumarungkar ti padi kadagiti pagtaengan tapno agsingir kadagiti pagrebbengan iti simbaan. No awan kuarta a maited dagiti tattao, alaenna ketdi ti kasayaatan a de lana nga ulesda. Iti simbaan Katoliko, buyaek ni apongko a baket nga agparintumeng nga agkararag iti sanguanan ti ladawan ni Maria. ‘Apay nga agkararag iti ladawan?’ pinampanunotko.
Nariribuk a Panawen
Napan ni Tatang idiay Estados Unidos idi 1912 tapno mangged iti pagbayad iti utang. Di nagbayag kalpasanna bimtak ti gubat, ket naawagan a makigubat dagiti lallaki iti purokmi—dagiti laeng babbai, ubbing, ken lallakay ti nagbati. Sinakup ti turay ti Hungary ti purokmi iti nabiit a tiempo, ngem idi kuan nagsubli dagiti soldado ti Romania ket inagawda manen ti purok. Pinapanawdakami a dagus. Nupay kasta, iti panagdardaras ken pannakataranta nga agikarga kadagiti alikamen ken ubbing iti karison, nabatiak. Siak ngamin ti inauna kadagiti lima nga annak.
Nagkamangak iti kaarruba, iti maysa a lakay a nagbati, ket kinunana: “Agawidkan. Tulbekam dagiti ridawyo, ket dimo ipalubos nga adda makastrek.” Tinungpalko a dagus. Idi nakankon ti kaldo a manok ken makan a nabungon iti repolio a nabati iti panagap-apura a pumanaw, nagparintumengak iti sibay ti katrek sa nagkararagak. Di nagbayag nakaturogakon.
Idi agmulagatakon, aldawen, ket kinunak: “Agyamanak, O Dios! Sibibiagak!” Natatek dagiti diding iti bala, yantangay nagpatnag ti panagpipinnaltog. Idi maammuan ni Nanang a didak naikuyog iti kabangibang a purok, imbaonna ni agtutubo a George Romocean, a nangsapul kaniak sa inkuyognak [iti ayan ti pamiliak]. Di nagbayag nakapagsublikamin iti purokmi ket nagnaedkami manen sadiay.
Ti Tarigagayko iti Kinapudno ti Biblia
Kayat ni nanang a mabuniaganak a Baptist, ngem diak kinayat dayta gapu ta diak patien a ti naayat a Dios puoranna dagiti tattao iti agnanayon idiay impierno. Iti panangikagumaanna a mangilawlawag, kinuna ni Nanang: “Bueno, no dakesda.” Ngem insungbatko: “No dakesda, patayenna ida, ngem dina tutuoken. Diak pay maitured a parigaten ti maysa nga aso wenno pusa.”
Malaglagipko nga iti maysa a naariwanas nga aldaw ti primavera, idi agtawenak iti 14, imbaonnak ni Nanang nga agipaarab kadagiti baka. Bayat a nagiddaak iti karuotan iti igid ti karayan, nga adda kabakiran iti likudan, timmangadak iti tangatang ket kinunak: “Diosko, ammok nga addaka dita; ngem awan kayatko kadagitoy a relihion. Addaanka la ketdi iti maysa a nasayaat [a relihion].”
Patiek a dinengngeg ti Dios ti kararagko gapu ta iti dayta met laeng a kalgaw ti 1917, immay iti purokmi ti dua nga Estudiante ti Biblia (kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova). Colporteur dagitoy, wenno amin-tiempo a ministro, ket immayda iti kapilia ti Baptist kabayatan ti misa.
Nagsaknap ti Kinapudno iti Biblia Idiay Romania
Sumagmamano a tawen sakbayna, idi 1911, da Carol Szabo ken Josif Kiss, a nagbalin nga Estudiante ti Biblia idiay Estados Unidos, nagsublida idiay Romania tapno iyam-ammoda ti kinapudno iti Biblia sadiay. Nagnaedda idiay Tîrgu-Mureş, nakurang a sangagasut a milia iti abagatan a daya ti purokmi. Iti sumagmamano a tawen, literal a ginasut a tattao ti nangipangag iti mensahe ti Pagarian ken nakiraman iti Nakristianuan a ministerio.—Mateo 24:14.
Bueno, idi immay iti kapilia ti Baptist ti dua nga agtutubo nga Estudiante ti Biblia iti purokmi nga Ortelec, mangidadaulo idi ni George Romocean iti serbisio ti kapilia, nupay agtawen laeng iti 18, ken ikagkagumaanna idi nga ilawlawag ti kababagas ti Roma 12:1. Idi agangay, maysa kadagiti agtutubo a colporteur ti timmakder ket kinunana: “Kakabsat, gagayyem, ania ti kayat nga ibaga ni apostol Pablo kadatayo ditoy?”
Idi nangngegko dayta, naragsakanak unay! Nakunak, ‘Ammo la ketdi dagitoy a tattao nga ilawlawag ti Biblia.’ Ngem impukkaw ti kaaduan kadagiti timmabuno: “Ulbod a mammadto! Am-ammodakayo!” Simmaruno ti panagderraaw. Ngem idi kuan timmakder ti ama ni George ket kinunana: “Agtalnakayo amin! Ania daytoy a kababalin—kababalin ti nabartek? No adda ibaga kadatayo dagitoy a lallaki ket diyo kayat ti agimdeng, awisek ida idiay pagtaengak. Maawat amin a mayat nga umay.”
Nagtartarayak a nagawid a sigagagar ket imbagak ken Nanang ti napasamak. Maysaak kadagidiay immanamong a mapan iti pagtaengan dagiti Romocean. Anian a ragsakko iti dayta a rabii a makaammo manipud iti Biblia nga awan sumsumged nga impierno ken makakita iti nagan ti Dios, a Jehova, iti mismo a Romaniano a Bibliak! Inyurnos dagiti colporteur ti isasarungkar ti maysa nga Estudiante ti Biblia iti pagtaengan dagiti Romocean iti kada Domingo a mangisuro kadakami. Iti simmaganad a kalgaw, iti edad a 15, nabautisaranak kas simbolo ti dedikasionko ken Jehova.
Idi agangay, gistay intero a pamilia a Prodan ken ti pamilia Romocean ti immawat iti kinapudno ti Biblia ken indedikarda ti biagda ken Jehova. Adu pay iti purokmi ti nangaramid met iti kasta, a pakairamanan ti agkabannuag a pagassawaan a dati a kapilia ti Baptist ti pagtaenganda. Kalpasanna pinagbalinda dayta a pagtataripnongan dagiti Estudiante ti Biblia maipaay iti panagadal. Napartak ti pannakaisaknap ti Nainkasuratan a kinapudno kadagiti kabangibang a purok, ket idi 1920 addan agarup 1,800 nga agibumbunannag iti Pagarian idiay Romania!
Nagpa-Estados Unidos
Magagarankami idin a mangiburay kadagiti naammuanmi ken ni tatang, a ni Peter Prodan. Ngem nakaskasdaaw, sakbay a nakapagsuratkami, naawatmi ti suratna a mangibagbaga kadakami a nabautisaranen nga adipen ni Jehova. Nakipagadal kadagiti Estudiante ti Biblia idiay Akron, Ohio, ket kayatna nga agkakaduakami amin idiay Estados Unidos. Ngem di kayat ni Nanang ti pumanaw idiay Romania. Gapuna, idi 1921, inusarko ti kuarta nga impatulod ni Tatang, nakikaduaak kenkuana idiay Akron. Immakaren da George Romocean ken ni manongna idiay Estados Unidos makatawen sakbayna.
Idi nakagtengak babaen ti barko idiay Ellis Island, New York, di maipatarus ti opisial iti imigrasion ti naganko, nga Aurelia, iti Ingles, isu a kinunana: “Sika ni Goldie.” Daytan ti naganko sipud idi. Di nagbayag kalpasanna, idi Mayo 1, 1921, nagkallaysakami ken George Romocean. Agarup makatawen kalpasanna, nagsubli ni Tatang idiay Romania ket idi 1925 inkuyogna idiay Akron ti adingko a babai, a ni Mary. Kalpasanna nagsubli ni Tatang idiay Romania tapno makitipon ken Nanang ken iti dadduma pay iti pamilia.
Ti Damo a Ministeriomi Idiay Estados Unidos
Nakasungsungdo, napasnek ni George nga adipen ni Jehova. Manipud 1922 agingga idi 1932, naparaburankami iti uppat a nakaay-ayat nga annak a babbai—da Esther, Anne, Goldie Elizabeth, ken Irene. Nairugi ti Romaniano a kongregasion idiay Akron, ket idi damo naangay dagiti gimong iti pagtaenganmi. Idi agangay, kada innem a bulan bumisita iti kongregasionmi ken makipagtaeng kadakami ti maysa a pannakabagi ti sangalubongan a hedkuarter dagiti Estudiante ti Biblia idiay Brooklyn, New York.
Adu a Domingo nga agmalmalemkami a mangasaba. Isaganami dagiti bagmi a pagikargaan kadagiti libro ken balon a pangaldaw, iluganmi dagiti ubbing iti Model T Ford, ket agmalmalemkami a mangasaba iti away. Sa iti rabii, tumabunokami iti Panagadal iti Pagwanawanan. Pagay-ayat dagiti babbalasangmi ti mangasaba. Idi 1931, addaak idi idiay Columbus, Ohio, idi inawat dagiti Estudiante ti Biblia ti nagpaiduma a naganda a Saksi ni Jehova.
Ti Pannakakorehir a Kasapulak Idi
Sumagmamano a tawen kalpasanna, nakarurodak ken Joseph F. Rutherford, a presidente idi ti Watch Tower Bible and Tract Society. Impagarup ti maysa a kabbaro a Saksi a di umiso ti pannakilangen ni Kabsat Rutherford kenkuana, a di nagimdeng a naimbag. Impagarupko a di umiso ti inaramid ni Kabsat Rutherford. Bueno, iti maysa a Domingo sinarungkarandakami da adingko a Mary ken ti asawana, a ni Dan Pestrui. Kalpasan ti panangrabii kinuna ni Dan: “Agrubbuattayon a mapan iti gimong.”
“Saanmin a kayat ti makigimong,” kinunak. “Marurodkami ken Kabsat Rutherford.”
Impatallikud ni Dan a pinetpetan dagiti imana sa nagpagnapagna, ket idi kuan kinunana: “Am-ammom kadin ni Kabsat Rutherford idi nagpabautisarka?”
“Siempre saan,” insungbatko. “Ammom a nabautisaranak idiay Romania.”
“Apay a nagpabautisarka?” insaludsodna.
“Gapu ta naammuak a ni Jehova ti pudno a Dios, ket kayatko nga idedikar ti biagko nga agserbi kenkuana,” insungbatko.
“Dimo liplipatan dayta!” insungbatna. “Kasanon no panawan ni Kabsat Rutherford ti kinapudno, suminaka kadi?”
“Saan a pulos!” kinunak. Dayta ti nangriing kaniak, ket kinunak: “Agrubbuattayo amin a mapan makigimong.” Ket saankamin a simmardeng manipud idin. Anian a panagyamanko ken Jehova iti naayat a panangkorehir ti kayongko!
Panagbiag Kabayatan ti Krisis
Kabayatan ti Krisis idi dekada ti 1930, narigat idi ti panagbiag. Maysa nga aldaw nagawid ni George a malmalday unay manipud iti trabaho, nga impadamagna kaniak a naikkat iti trabahona iti paktoria ti goma. “Dika agdanag,” kinunak, “nabaknang ti Amatayo idiay langit, ket dinatay baybay-an.”
Iti dayta met laeng nga aldaw nasabet ni George ti maysa a gayyem a nakaala iti sangalabba nga uong. Idi naammuan ni George ti nagalaan ti gayyemna, nakayawid iti sangakuribot nga uong. Kalpasanna inggatangna ti kakaisuna a tallo a doliarmi iti babassit a labba. “Kasano a maaramidmo dayta,” insaludsodko, “idinto ta kasapulan dagiti annakta ti gatas?”
“Dika agdanag,” insungbatna, “aramidem laeng ti ibagak.” Kadagiti simmaganad a lawlawas, naaddaankami iti bassit a paktoria iti balaymi, agdalus ken agbungon kadagiti uong. Ilakomi dagitoy kadagiti nasayaat a restawran ket mangyawidkami iti 30 agingga iti 40 a doliar iti inaldaw, adun a kuarta dayta kadakami idi. Ti mannalon a nangipalubos iti panaguongmi iti pastona kinunana a 25 a tawenen nga agnanaed sadiay ket di pay pulos nakakita iti nakaad-adu nga uong. Di nagbayag pinagsublida ni George nga agtrabaho iti paktoria ti goma.
Panangsalimetmet iti Pammatimi
Immakarkami idi 1943 idiay Los Angeles, California, ket uppat a tawen kalpasanna nagnaedkami idiay Elsinore. Nanglukatkami iti groseria sadiay, ket agsisinnublatkami a sangapamiliaan nga agtrabaho iti dayta. Iti daydi a tiempo, bassit laeng nga ili ti Elsinore nga addaan iti 2,000 nga agnaed, ket masapul nga agbiahekami iti 30 a kilometro a mapan iti sabali nga ili maipaay kadagiti Nakristianuan a gimong. Anian a ragsakko a makakita iti pannakabuangay ti bassit a kongregasion idiay Elsinore idi 1950! Ita addan 13 a kongregasion iti isu met laeng a lugar.
Idi 1950 nagturpos ti balasangmi a ni Goldie Elizabeth (a pagaammo ita ti kaaduan kas Beth) iti Watchtower Bible School of Gilead idiay South Lansing, New York, ken naidestino idiay Venezuela kas misionero. Idi 1955 naragsakan ti inaudi nga anakmi a ni Irene ta naawis ni lakayna nga agserbi kas agdaldaliasat a ministro iti sirkito. Kalpasanna idi 1961, kalpasan ti itatabuno iti Kingdom Ministry School idiay South Lansing, New York, naibaonda idiay Thailand. Pasaray kailiwko unay dagiti annakko ket agsangsangitak, ngem no kuan mapanunotko, ‘Dayta ti kayatko nga aramidenda.’ Gapuna alaek ti bagko ket mapanak mangasaba. Kanayon a naragsakak nga agawid.
Idi 1966 naatake ti patpatgek nga asawa, a ni George. Timmulong a nangasikaso kenkuana ni Beth, a nagawid manipud Venezuela gapu kadagiti parikut iti salun-at. Natay ni George iti simmaganad a tawen, ket naliwliwaak gapu ta nagtalinaed a matalek ken Jehova ken inawatna ti nailangitan a gunggonana. Kalpasanna napan ni Beth idiay España tapno agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan kadagiti manangaskasaba iti Pagarian. Ti inauna a balasangko a ni Esther, naaddaan iti kanser ken natay idi 1977, ket idi 1984, natay ni Anne iti leukemia. Agpadada a matalek nga adipen ni Jehova iti intero a panagbiagda.
Idi natay ni Anne, nagawid da Beth ken Irene manipud kadagiti pagilian a nakaidestinuanda a pangasabaan. Timmulongda a nangasikaso kadagiti kakabsatda, ket napalalo ti panagladingitmi amin. Kalpasan ti sumagmamano a tiempo kinunak kadagiti annakko: “Sige, umdasen dayta! Liniwliwatayo dagiti sabsabali babaen kadagiti napateg a kari iti Biblia. Ita masapul a liwliwaentay ti bagbagitayo. Kayat ni Satanas a pukawen ti rag-otayo nga agserbi ken Jehova, ngem ditay itulok.”
Ti Matalek a Pamiliami Idiay Romania
Nakallalagip daydi nga isasarungkarmi ken ni adingko a Mary kadagiti kabagianmi idiay Romania idi 1970. Natayen ti maysa kadagiti kabsatmi, ngem nasarungkaranmi ti adingmi a lalaki a ni John ken ti adingmi a babai a ni Lodovica, nga agnanaed pay laeng iti purok ti Ortelec. Iti daydi isasarungkarmi, natayen da Tatang ken Nanang, a nagtalinaed a matalek ken Jehova. Adu ti nangibaga kadakami a nagbalin ni Tatang nga adigi iti kongregasion. Saksi metten uray dagiti dadduma nga appokona iti tumeng idiay Romania. Sinarungkaranmi met ti adu a kakabagian ni lakayko a nagtalinaed a di maisin iti kinapudno ti Biblia.
Idi 1970, ti Romania ket sinakup ti nadangkok a Komunista a rehimen ni Nicolae Ceauşescu, ket nakaro unay ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova. Ti anak ni kabsatko a John, a ni Flore, agraman ti dadduma pay a kakabagiak, naipisokda iti adu a tawen kadagiti kampo konsentrasion gapu iti Nakristianuan a pammatida, kasta met ti kasinsin ni lakayko, a ni Gabor Romocean. Di ngad pakasdaawan nga idi agipatulodda kadakami kadagiti surat a maipan iti hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay New York, kinuna dagiti Romaniano a kakabsatmi a dida makaidna agingga a nadamagda a nakaruarkamin a sitatalged iti pagilian!
Idi maammuanmi a nagpason dagiti visa-mi, napankami iti opisina ti gobierno idiay Ortelec. Malem idi ti Biernes, ket maymaysa laeng ti agtartrabaho nga opisial. Idi naammuanna no siasino dagiti bisbisitaenmi ken naammuanna nga adda iti kampo konsentrasion ti kaanakanmi, kinunana: “Pumanawkayon a dagus!”
“Ngem awan ti tren a pumanaw ita,” insungbat ti kabsatko.
“Saan a nasken dayta,” kinunana a sigaganetget. “Agbuskayo. Aglugankayo iti tren. Agtaksikayo. Magnakayo. Basta ikagumaanyo ti pumanaw a dagus ditoy!”
Idi pumanawkamin, pinagsublidakami ket impakaammoda a dumagas iti alas 6:00 t.m. ti di nakaeskediul a tren ti militar. Anian a naintiempuan dayta! Iti regular a tren, maulit-ulit koma a masukimat dagiti papelesmi, ngem yantangay militar ti karga daytoy a tren ket duakami laeng a sibilian a nakalugan, awan nangkita kadagiti pasaportemi. Nalabit impagarupda nga apongdakami ti dadduma kadagiti opisial.
Nakagtengkami idiay Timisoara iti kabigatanna, ket babaen iti tulong ti gayyem ti maysa a kabagian, nakaalakami iti visa. Iti sumuno nga aldaw nakaruarkami iti pagilian. Inyawidmi ti adu a nakaay-ayat ken di malipatan a pakalaglagipan dagiti nasungdo a kakabsattayo a Kristiano idiay Romania.
Kadagiti tawen kalpasan ti isasarungkarmi idiay Romania, awan unay nadamdamagmi maipapan iti trabaho a panangasaba iti likudan ti Kortina a Landok. Kaskasdi, nagtalekkami nga agtalinaed a nasungdo iti Diostayo dagiti Kristiano a kakabsatmi—aniaman ti mapasamak. Ket pudno a kasta ti inaramidda! Anian a rag-o a maammuan a nabigbigen a legal dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a narelihiosuan nga organisasion idiay Romania idi Abril 1990! Iti simmaganad a kalgaw naragsakankami kadagiti report maipapan kadagiti kombension a naangay idiay Romania. Anian, nasurok a 34,000 ti timmabuno kadagiti walo a siudad, ket 2,260 ti nabautisaran! Ita addan nasurok a 35,000 ti mangaskasaba idiay Romania, ket itay napan a tawen 86,034 ti timmabuno iti Pananglaglagip iti ipapatay ni Kristo.
Napateg Pay Laeng Kaniak ti Kinapudno
Iti sumagmamano a tawen, insardengko ti makiraman kadagiti emblema iti Memorial. Napaliiwko dagiti kualipikado unay a kakabsat a di makiramraman, ket nakunak: ‘Apay a siak ti pangtedan ni Jehova iti pribilehio a makipagtawid a kadua ti Anakna idiay langit idinto ta naglalaing a pumalawag dagiti sabsabali?’ Ngem idi diak nakiraman, nariribukanak unay. Kasla ket adda banag a pagkedkedak. Kalpasan ti adu a panagadal ken panagkarkararag, rinugiak manen ti makiraman. Nagsubli ti talna ken rag-ok, ket nagtultuloyen dayta.
Nupay diakon makabasa, inaldaw nga agdengngegak kadagiti tape ti Biblia ken dagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! Kasta met a makiramramanak pay laeng iti trabaho a panangasaba. Masansan a makaipaimaak iti 60 agingga iti 100 a magasin iti kada bulan, ngem idi addaantayo iti naisangsangayan a kampania iti Agriingkayo! a magasin idi Abril, nakaipaimaak iti 323. Iti tulong dagiti annakko, mabalinak met nga iparang dagiti pasetko iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro. Maragsakanak ta maitultuloyko a paregtaen dagiti sabsabali. Gistay awagandak amin iti Lola idiay Kingdom Hall.
No taliawek ti agarup 79 a tawen a dedikado a panagserbi ken Jehova, agyamyamanak kenkuana iti inaldaw ta pinalubosannak a makaammo iti nagpateg a kinapudnona ken mangusar iti biagko nga agserbi kenkuana. Agyamanak unay ta nakitak ti kaitungpalan dagiti nakaskasdaaw a padto ti Biblia iti pannakaurnong dagiti arig-karnero a tattao ti Dios kadagitoy maudi nga al-aldaw.—Isaias 60:22; Zacarias 8:23.
[Ladawan iti panid 23]
Ni adingko a Mary ken ni Tatang a nakatakder, ken siak, ni George, ken da Esther ken Anne nga annakmi
[Ladawan iti panid 24]
Kaduak dagiti annakko a da Beth ken Irene ken ti asawa ni Irene ken dagiti dua nga annakda, nga agserserbida amin a matalek ken Jehova