Ti Dios ti Kamang ken Bilegko

KAS INSALAYSAY NI CHARLOTTE MÜLLER

“Mapadayawanka iti siam a tawen a panagsagabam iti sidong ni Hitler,” kinuna ti hues a Komunista. “Pudno a binusormo ti gubat, ngem ita busbusorem ti talnami!”

TUKTUKOYENNA ti immun-una a panangibalud kaniak dagiti Nazi ken ti sosialismo iti German Democratic Republic. Napaumelak idi damo ngem kalpasanna insungbatko: “Saan a makidangadang ti maysa a Kristiano maipaay iti pudno a talna a kas iti ar-aramiden dagiti sabsabali a tattao. Ikagkagumaak laeng a suroten ti bilin ti Biblia a panagayat iti Dios ken iti padak a tao. Ti Sao ti Dios tultulongannak a mangtaginayon iti talna iti sao ken aramid.”

Iti dayta nga aldaw, Setiembre 4, 1951, sinentensiaandak dagiti Komunista iti walo a tawen a pannakaibalud​—nakurkurang iti makatawen no idilig iti inaramid ti rehimen a Nazi.

Idi idaddadanesdakami a Saksi ni Jehova ti National Socialists ken dagiti Komunista, naliwliwaak iti Salmo 46:1: “Ti Dios isu ti kamang ken bilegtayo, sisisibay unay a saranay iti panagdukot.” Ni Jehova laeng ti nangted kaniak iti bileg nga agibtur, ket bayat nga ad-adda nga impapusok ti Saona, ad-adda a bimmilegak.

Napabileg Maipaay iti Masanguanan

Nayanakak idi 1912 idiay Gotha-Siebleben idiay Thuringia, Alemania. Nupay Protestante idi dagiti nagannak kaniak, nagbirbirok ni tatang iti kinapudno iti Biblia ken nalinteg a gobierno. Idi nabuya dagiti dadakkelko ti “Photo-Drama of Creation,” naragsakanda.a Nabirokanen ni tatang ti sapsapulenna​—ti Pagarian ti Dios.

Naglusulos da Tatang ken Nanang, agraman kadakami nga innem nga annak, manipud iti simbaan idi Marso 2, 1923. Agnanaedkami idi idiay Chemnitz idiay Saxony, ket nakitimpuyogkami sadiay kadagiti Estudiante ti Biblia. (Tallo kadagiti kakabsatko ti nagbalin a Saksi ni Jehova.)

Kadagiti gimong dagiti Estudiante ti Biblia, natignayak unay kadagiti teksto iti Kasuratan ken kadagiti napapateg a kinapudno, ket dagitoy ti nangparagsak unay iti naganus a pusok. Kangrunaanna adda panangisuro idi iti Domingo kadakami a Kristiano nga agtutubo, a nasurokkami a 50, ket tinagiragsakmi dayta iti apagbiit ken ni Käthe a kabsatko. Karaman iti grupomi ni agtutubo a Konrad Franke, a nangyur-urnos kadagiti panagpasiar ken panagensayomi nga agkanta. Idi agangay, manipud 1955 agingga idi 1969, nagserbi ni Kabsat Franke kas manangaywan iti sanga ti Watch Tower idiay Alemania.

Nariribuk a tawtawen ti dekada ti 1920, no dadduma uray iti ili ti Dios. Dagiti dadduma, yantangay saandan nga awaten Ti Pagwanawanan kas ‘taraon iti umiso a tiempo,’ sinupiatda ti trabaho a panangasaba iti binalaybalay. (Mateo 24:45) Nangituggod daytoy iti apostasia. Ngem daytoy a mismo ti ‘taraon’ a nangted kadakami iti bileg a kasapulanmi unay iti dayta a tiempo. Kas pagarigan, adda dagidi artikulo ti Pagwanawanan a “Nagasat Dagiti Natured” (1919) ken “Siasino ti Mangidayaw ken Jehova?” (1926) Kayatko a padayawan ni Jehova babaen ti situtured a panagtrabaho, gapuna adu ti inwarasko a libro ken bokleta ni Kabsat Rutherford.

Idi Marso 1933, nabautisaranak kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Iti dayta met laeng a tawen, naiparit ti panangasabami idiay Alemania. Iti bautismo, naipaay ti Apocalipsis 2:10 kas balakad agpaay iti masanguanan: “Dika pagamkan dagiti bambanag a dandanimon sagabaen. Adtoy! Ti Diablo itultuloynanto nga ipisok ti sumagmamano kadakayo iti pagbaludan tapno naan-anay a masubokkayo, ken tapno maaddaankayo iti rigat iti sangapulo nga aldaw. Paneknekam ta bagim a matalek uray agingga ken patay, ket itedkonto kenka ti korona ti biag.” Impapusok daytoy a bersikulo, a diak nagduaduaan nga agur-uray kaniak dagiti narigat a pakasuotan. Pimmudno daytoy.

Gapu ta nagtalinaedkami a neutral iti politika, nagsuspetsa kadakami ti sumagmamano kadagiti kaarrubami. Kalpasan ti eleksion, ti delegasion dagiti nakauniporme a buyot ti Nazi nagpukkawda iti sango ti balaymi, “Agnanaed ditoy dagiti traidor!” Nangnangruna a napabilegak iti artikulo a “Dikay Pagbutngan Ida,” a nagparang iti Aleman nga edision Ti Pagwanawanan idi Disiembre 1933. Kayatko ti agtalinaed a matalek a Saksi ni Jehova uray iti sidong dagiti narikut unay a kasasaad.

Ti Sungbat Dagiti Kabusor​—Panangibalud

Posible ti agaramid a sililimed iti Pagwanawanan idiay Chemnitz agingga idi otonio ti 1935. Kalpasan dayta masapul a maipan idiay Beierfeld idiay Ore Mountains ti maar-aramat idi a mimeograph, a sadiay ti nakaaramidan dagiti literatura agingga idi Agosto 1936. Agibunongkami ken ni Käthe iti kopia kadagiti kakabsat nga inted ni Tatang ti direksionda kadakami. Naannayas idi dagiti bambanag. Ngem idi kuan sinisiimdak dagiti Gestapo, ket idi Agosto 1936 inarestardak iti pagtaengak ken imbaluddak, bayat nga ur-urayek ti pannakabista.

Idi Pebrero 1937, duapulo ket lima a kakabsat a lallaki ken duakami a kakabsat a babbai ti dimmatag iti naisangsangayan a korte idiay Saxony. Kinunada a makadadael iti gobierno ti organisasion dagiti Saksi ni Jehova. Nasentensiaan iti lima a tawen a pannakaibalud dagidi kakabsat a nagaramid iti Pagwanawanan. Nasentensiaanak iti dua a tawen.

Imbes a mawayawayaanak idi maileppasko ti sentensiak, inarestardak dagiti Gestapo. Masapul a pirmaak koma ti deklarasion a mangibagbaga a saanakon nga aktibo kas Saksi ni Jehova. Nagkedkedak a sititibker, a nagpungtotan ti opisial, nagtabbuga, ken nangiruar iti mandamiento a maibaludak. Naipakita ti mandamiento iti ladawan. Saanakon a napalubosan pay a mangkita kadagiti dadakkelko, dagus a naipanak iti bassit a kampo konsentrasion a para kadagiti babbai idiay Lichtenburg iti karayan ti Elbe. Di nagbayag kalpasanna nakitak ni Käthe. Adda iti kampo konsentrasion idiay Moringen sipud pay idi Disiembre 1936, ngem idi napaserraan dayta a kampo konsentrasion, immayda idiay Lichtenburg a kaduana ti adu a sabsabali pay a kakabsat a babbai. Naibalud met ni tatang, ket idi laeng 1945 a nakitak manen.

Idiay Lichtenburg

Saanak a dagus a napalubosan a makikadua kadagiti sabsabali a kakabsat a babbai a Saksi, gapu ta madusdusada idi iti nagduduma a makagapu. Iti maysa kadagiti patakder, napaliiwko ti dua a bunggoy dagiti balud​—dagiti babbai a masansan a nakatugaw kadagiti lamisaan ken dagiti Saksi a masapul nga agtugaw nga agmalmalem kadagiti bangkito ken di maipaayan iti makan.b

Situtulok nga inawatko ti aniaman a maipatrabaho, bareng no makitak ni Käthe uray kaskasano. Ket kasta nga agpayso ti napasamak. Mapmapan iti pagtrabahuanna a kaduana ti dua a sabsabali pay a balud idi nga agsinnabatkami. Iti napalaus a ragsakko, inarakupko iti nairut. Ngem dagus nga impulongnakami ti babai a guardia. Nakuestionarankami, ket sipud idin, inggagaradakami a pinagsina. Nakarigrigat daydi.

Diak malipatan ti dua pay a pasamak idiay Lichtenburg. Iti naminsan masapul nga agtitipon amin a balud iti paraangan tapno agimdeng iti maysa kadagiti napolitikaan a bitla ni Hitler iti radio. Nagkedkedkami a Saksi ni Jehova, gapu ta adda dagiti nainaig a patriotiko a seremonia. Gapuna pinaturongandakami dagiti guardia kadagiti pagsebseb iti uram, pinapussuakandakami iti danum manipud iti hydrant sa kinamatdakami a babbai nga awanan gaway manipud iti maikapat a kadsaaran agingga iti paraangan. Masapul nga agtakderkami sadiay, a nadaripespes.

Iti sabali pay a pasamak, binilindakami kada Gertrud Oehme ken Gertel Bürlen a mangyarkos kadagiti silaw iti hedkuarter ti komandante, tangay umadani idin ti panagkasangay ni Hitler. Nagkedkedkami, yantangay nailasinmi dagiti taktika ni Satanas a mangikagkagumaan a mangimaniobra kadakami a mangdadael iti kinatarnawmi babaen ti pannakikompromiso iti babassit a bambanag. Kas dusa, naibartolinakami a sinaggaysa nga agtutubo a kakabsat a babbai iti simmaganad a tallo a lawas. Ngem nasinged ni Jehova kadakami ken, uray iti kasta a nakabutbuteng a lugar, impaneknekna a mismo nga isu ket maysa a pagkamangan.

Idiay Ravensbrück

Idi Mayo 1939, dagiti balud idiay Lichtenburg nayakarda iti kampo konsentrasion idiay Ravensbrück. Pinagtrabahodak idiay paglabaan, a kaduak ti sumagmamano pay a kakabsat a babbai a Saksi. Di nagbayag kalpasan ti panagbettak ti gubat, pagpidutendakami idi kadagiti bandera a swastika, ngem nagkedkedkami. Kas banagna, naipankami a dua ken ni Mielchen Ernst iti kuartel a pagdusaan. Dayta ti maysa kadagiti kakaruan a kita ti pannusa ket kayatna a sawen a nakadagdagsen ti trabahomi iti inaldaw, uray iti Domingo, aniaman ti paniempo. Kaaduanna, tallo a bulan ti kabayagan a sentensia, ngem makatawenkami sadiay. No awan ti tulong ni Jehova, diak koma nakalasat.

Idi 1942, medio simmayaat ti kasasaadmi a balud, ket pinagtrabahodak kas agtagibalay iti maysa a pamilia ti SS a saan unay nga adayo manipud iti kampo. Adda sangkabassit a wayawaya nga impaay ti pamilia kaniak. Kas pagarigan, iti naminsan a kinuyogko dagiti ubbing kabayatan ti pannagna, nasabatko ken nakapagpipinnaregtakami kada Josef Rehwald and Gottfried Mehlhorn, dua a balud nga addaan kadagiti trianggulo a kolor ubi.c

Dagiti Naririkut a Tawen Kalpasan ti Gubat

Idi umas-asidegen dagiti aliado a buyot idi 1945, naglibas ti pamilia a pagtartrabahuak, ket kasapulan a kuyogek ida. Nakikadua ti sabsabali pay a pamilia dagiti SS, aduda a nagkukuyog a nagpalaud.

Nakiro ken nakaad-adu dagiti peggad idi dandanin malpas ti gubat. Kamaudiananna, nasabatmi ti sumagmamano a soldado nga Americano a nangipalubos nga agrehistroak iti sumaganad nga ili kas siwawayawaya a tao. Siasino dagiti nakitak sadiay? Da Josef Rehwald ken Gottfried Mehlhorn. Naammuanda nga amin dagiti Saksi manipud iti kampo konsentrasion idiay Sachsenhausen nakadanondan idiay Schwerin kalpasan ti nakapegpeggad a death march. Gapuna napankami a tallo iti dayta nga ili, nga agarup 75 a kilometro ti kaadayona. Anian a rag-omi idiay Schwerin a nakakita amin kadagidiay a matalek a kakabsat, dagiti nakalasat kadagiti kampo konsentrasion, a pakairamanan ni Konrad Franke.

Idi Disiembre 1945 simmayaat ti kasasaad iti pagilian ket nakapagbiaheak iti tren. Gapuna nagawidakon! Ngem karaman iti biahe ti panagidda iti tuktok ti tren ken panagtakder iti estribo. Idiay Chemnitz, nagdaliasatak manipud iti estasion ti tren agingga iti nagnaedanmi a sangapamiliaan. Ngem awan ti nabati a balay iti daydiay kalsada a nagtakderan ken nangipukkawan idi dagiti buyot a Nazi iti, “Agnanaed ditoy dagiti traidor!” Nadadael ti intero a lugar nga ayan dagiti pagtaengan. Ngem nabang-aranak idi naammuak a sibibiag pay laeng da Nanang, Tatang, Käthe, ken dagiti kakabsatko.

Nakaam-amak ti kasasaad ti panagbiag idiay Alemania kalpasan ti gubat. Nupay kasta, nangrugi a rumang-ay dagiti kongregasion ti ili ti Dios iti intero nga Alemania. Inkagumaan a naan-anay ti Watch Tower Society nga ipaay dagiti kasapulanmi iti trabaho a panangasaba. Nairugi manen ti trabaho iti Bethel idiay Magdeburg, a pinaserraan dagiti Nazi. Idi primavera ti 1946, naawisak nga agtrabaho sadiay ket iti kosina ti nakaitudingak.

Napawilan Manen ken Naibalud

Ti Magdeburg ket adda iti paset ti Alemania a nasakupan idi dagiti Komunista. Imparitda ti trabahomi idi Agosto 31, 1950, ken pinaserraanda ti Bethel idiay Magdeburg. Gapuna nagpatinggan ti panagserbik idiay Bethel, a nagbalin a tiempo ti napateg a pannakasanay. Nagsubliak idiay Chemnitz, a determinadoak, uray iti sidong dagiti Komunista, a mangpetpet iti kinapudno ken mangiwaragawag iti Pagarian ti Dios kas ti kakaisuna a namnama ti agsagsagaba a sangatauan.

Idi Abril 1951, kaduak ti maysa a kabsat a lalaki a napan idiay Berlin tapno agkolekta kadagiti kopia Ti Pagwanawanan. Idi agsublikamin, nakigtotkami idi makitami a linakub dagiti sibilian a polis ti estasion ti tren idiay Chemnitz. Nabatad a padpadaanandakami, ket dagus a natiliwkami.

Idi nakagtengkamin iti pagbaludan, adda kaniak dagiti dokumento a mangipaneknek nga imbaluddak dagiti Nazi iti sumagmamano a tawen. Gapuna, rinaemdak dagiti guardia. Kinuna ti maysa kadagiti babbai a panguluen dagiti guardia: “Dakayo a Saksi ni Jehova saankayo a kriminal; saan a rumbeng a maibaludkayo.”

Naminsan immay iti seldak, nga ayan ti dua a sabsabali pay a kakabsat a babbai, ket adda sililimed nga insuksokna iti maysa kadagiti katre. Ania daydiay? Ti mismo a Bibliana, nga intedna kadakami. Iti sabali pay a gundaway, sinarungkaranna dagiti nagannak kaniak iti pagtaengan, yantangay saan nga adayo ti pagnanaedanda manipud iti pagbaludan. Nangala kadagiti Pagwanawanan ken sumagmamano a makan, nga awan makakaammo, sa impuslitna amin iti seldak.

Adda pay kayatko a lagipen. No dadduma iti agsapa ti Domingo, kantaenmi dagiti teokratiko a kantatayo iti nakapigpigsa nga uray la a maragragsakan dagiti dadduma a balud a mangpalpalakpak iti kada kanta.

Pammabileg ken Tulong ni Jehova

Kabayatan ti pannakabista iti korte idi Setiembre 4, 1951, naikuna ti hues ti nadakamat iti pangrugian daytoy nga artikulo. Naibaludak idiay Waldheim, kalpasanna idiay Halle, sa kamaudiananna idiay Hoheneck. Ipakita ti maysa wenno dua nga ababa a pasamak no kasano a ti Dios ti kamang ken bilegmi a Saksi ni Jehova ken no kasano a pinabilegnakami ti Saona.

Iti pagbaludan idiay Waldheim, regular nga agtitipon iti maysa a pasdek dagiti amin a babbai a Saksi, tapno maangaymi dagiti Nakristianuan a gimong. Saan a maipalubos ti lapis ken papel, ngem nangala ti dadduma a kakabsat kadagiti lupot ket nakaaramidda iti bassit a wagayway a nakaisuratan ti teksto iti tawen 1953, a kunana: “Dayawenyo ni Jehova iti nasantuan nga urnos.”​—Salmo 29:2, American Standard Version.

Nasukalannakami ti maysa kadagiti babbai a guardia ket impulongnakami a dagus. Immay ti pangulo ti pagbaludan ket imbagana kadakami a dua nga itag-aymi ti wagayway. “Asino ti nangaramid iti daytoy?” kinunana. “Ania ti kaipapananna?”

Kayat idi ti maysa kadagiti kakabsat ti agpudno ken isu ti agikaro, ngem nagkikinnissiimkami a dagus, a nagnunumuanmi a rumbeng nga agikarokami amin. Gapuna simmungbatkami: “Inaramidmi dayta tapno mapabileg ti pammatimi.” Kinompiskarda ti wagayway, ket didakami pinakan kas dusa. Ngem kabayatan ti panagsasarita, intag-ay dagiti kakabsat tapno maimaldit iti panunotmi ti makapabileg a kasuratan.

Idi napaserraan ti pagbaludan kadagiti babbai idiay Waldheim, nayakarkami nga agkakabsat idiay Halle. Napalubosankami ditoy nga umawat kadagiti pakete, ket ania ti naidait iti uneg ti sangaparis a tsinelas nga impaw-it ni tatang? Dagiti artikulo ti Pagwanawanan! Malaglagipko pay laeng dagidiay a napauluan “Praktikal ti Pudno nga Ayat” ken “Ti Panagulbod Mangituggod iti Pannakapukaw ti Biag.” Pudno a nakasaysayaat dagitoy ken ti dadduma pay nga artikulo, ket bayat a pagpipinnasaanmi dagitoy a sililimed, agaramid ti tunggal maysa iti bukodna a nota.

Iti naminsan nga irarautda, nasarakan ti maysa kadagiti guardia dagiti personal a notak a nakalemmeng iti kudsonko. Kalpasanna, nagimtuod kaniak ken kinunana a talaga a kayatna a maammuan ti kaipapanan ti artikulo nga “Inanama Agpaay Kadagiti Managbuteng ken Jehova Inton 1955.” Kas maysa a Komunista, maseknan unay iti ipapatay ti liderna a ni Stalin idi 1953, ket kasla nalidem ti masanguanan. Kadakami, iti masanguanan sumayaatto ti kasasaadmi iti pagbaludan, ngem diak pay ammo dayta idi. Inlawlawagko a buyogen ti panagtalek a kasayaatan ti inanama dagiti Saksi ni Jehova. Apay? Inadawko ti teksto ti kasuratan a tema ti artikulo, ti Salmo 112:7: “Dinanto pagbutngan dagiti dakes a damdamag: ti pusona sitatalingenngen, a manginanama ken Jehova.”​—AS.

Kaskasdi a ni Jehova ti Kamang ken Bilegko

Kalpasan ti nakaro a panagsakit, naluk-atanak idi Marso 1957, a nasapsapa iti dua a tawen. Pinarigatdak manen dagiti opisial iti Makindaya nga Alemania gapu iti panagserbik ken Jehova. Gapuna, idi Mayo 6, 1957, ginundawayak ti naglibas a napan idiay Makinlaud a Berlin, ket manipud sadiay napanak idiay Makinlaud nga Alemania.

Sumagmamano a tawen ti napalabas sakbay a nakaungarak. Ngem agingga ita kaskasdi a paginteresak unay dagiti naespirituan a banag ken magagaran iti kada baro a kopia Ti Pagwanawanan. Kanayon nga usigek ti bagik. Naespirituan kadi pay laeng ti panagpampanunotko? Patpatanorek kadi dagiti nasasayaat a galad? Ti kadi nasubok a kualidad ti pammatik itan-ok ken idayawna ni Jehova? Ikagumaak a paragsaken ti Dios iti amin a banag, tapno agtalinaed a kamang ken bilegko iti agnanayon.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Ti opisina dagiti SS idiay Ravensbrück

[Credit Line]

Ngato: Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten

[Ladawan iti panid 26]

Ti pammalubos iti panag-trabahok iti ruar ti kampo