Nasursurok ti Agpannuray ken Jehova

KAS INSALAYSAY NI JÁN KOPRA-ONDO

Tawen 1942 idi, ket guguardiaandak dagiti soldado a Hungario iti asideg ti Kursk, Russia. Baluddakami dagiti Axis power a kagubgubat dagiti Ruso kabayatan ti Gubat Sangalubongan II. Nakalin ti tanemko, ket naikkanak iti sangapulo a minuto a mangeddeng no pirmaak ti dokumento nga agkuna a saanakon a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Sakbay nga isalaysayko ti sumaganad a napasamak, kayatko nga estoriaen kadakayo no kasano a naaddaak sadiay.

NAYANAKAK idi 1904 iti bassit a purok ti Zahor, a masarakan itan iti makindaya nga Slovakia. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, nagbalin ti Zahor a paset ti kabukbukel a pagilian ti Czechoslovakia. Ti purokmi ket buklen ti agarup 200 a pagtaengan ken dua a simbaan, maysa a Katoliko a Griego ken maysa a Calvinista.

Uray tumabtabunoak iti Iglesia Calvinista, imoral ti panagbiagko idi. Maysa a lalaki a naisalsalumina unay ti agnanaed iti asideg ti pagnanaedak. Maysa nga aldaw, rinugianna ti nakisarsarita kaniak ket pinabulodannak iti Biblia. Damdamok ti nakaiggem iti kasta a libro. Agarup iti daytoy a panawen, idi 1926, nagkallaysakami ken Barbora, ket di nagbayag naaddaankami iti dua nga annak, da Barbora ken Ján.

Rinugiak a basaen ti Biblia, ngem adu dagiti banag a diak matarusan. Isu a napanak iti pastormi ket kiniddawko a tulongannak. “Ti Biblia ket para laeng kadagiti edukado a tattao,” kinunana, “saanmo pulos padpadasen a tarusan dayta.” Sa inawisnak nga agbaraha.

Kalpasan dayta, napanak iti lalaki a nangipabulod kaniak iti Biblia. Isu ket Estudiante ti Biblia, kas awag kadagiti Saksi ni Jehova idi. Siraragsak a tinulongannak, ket di nagbayag naamirisko a daytoy ti kinapudno. Insardengko ti panagbarbartekko ket rinugiak ti agbiag a natakneng; rinugiak pay ketdin nga insarsarita kadagiti sabsabali ti maipapan ken Jehova. Idi kattapog ti dekada 1920, naipasdek ti kinapudno ti Biblia idiay Zahor, ket di nagbayag addan aktibo a grupo dagiti Estudiante ti Biblia a nabuangay sadiay.

Nupay kasta, adda nakaro nga ibubusor ti relihion. Ginutugot ti padi ti kaaduan a miembro ti pamiliak a busorendak, a kunkunana nga agmauyongakon. Ngem nangrugin a naaddaan panggep ti biagko, ket nagdesisionak nga agserbi iti pudno a Dios, ni Jehova. Ngarud, idi 1930, insimbolok ti dedikasionko ken Jehova ket nagpabautisarak.

Panangrugi Dagiti Nakaro a Suot

Idi 1938, nagturay iti rehionmi ti Hungary, a nakidasig iti Alemania kabayatan ti Gubat Sangalubongan II. Iti dayta a tiempo, adda agarup 50 a Saksi iti purokmi a pagnanaedan ti nakurkurang a sangaribu a tattao. Nangaskasabakami latta uray pay agpeggad ti biag ken ti wayawayami iti panangaramidmi iti dayta.

Idi 1940, naipalistaak nga agsoldado iti buyot ti Hungary. Ania ngay ti aramidek? Bueno, nabasak dagiti padto ti Biblia maipapan kadagiti tattao a mangpanday kadagiti igamda a pakigubat a pagbalinen nga alikamen ti kappia, ket naammuak nga addanto tiempo a ti Dios pukawenna ti amin a gubat ditoy daga. (Salmo 46:9; Isaias 2:4) Gapuna, ginurak ti gubat, ket inkeddengko ti saan nga agsoldado, aniaman ti ibungana.

Nasentensiaanak a mabalud iti 14 a bulan ken ikaro dayta sadi Pécs, Hungary. Lima a sabsabali pay a Saksi ti naibalud sadiay, ket impategmi ti panaglalangenmi. Nupay kasta, adda panawen a naibartolinaak a nakakawar dagiti sakak. Idi nagkitakitkami nga agtrabaho mainaig iti gubat, nakabkabilkami. Kasta met, pinilitdakami nga agprinti iti agmalmalem, malaksid iti dua nga oras no agmatuon. Nagpaut daytoy a pannakatutuok iti bulbulan. Ngem naragsakkami agsipud ta nadalus ti konsiensiami iti imatang ti Diosmi.

Ti Parikut a Pannakaikompromiso

Maysa nga aldaw, adda maysa a grupo ti 15 a papadi a Katoliko nga immay tapno guyugoyendakami a nasken a suportaranmi ti gandat ti gubat babaen ti panagsoldado. Kinunami bayat ti panagsasaritami: “No mapaneknekanyo manipud Biblia a di matay ti kararua ken mapankami sadi langit no mataykami iti gubat, agsoldadokami.” Siempre dida mapaneknekan dayta, ket didan intuloy ti saritaan.

Idi 1941, naturposen ti sentensiak, ket ninamnamak a makaduak manen ti pamiliak. Imbes ketdi, nakakawar a naipanak iti base militar idiay Sárospatak, Hungary. Idi simmangpetkami, naikkanak iti gundaway a mawayawayaan. “Ti masapul la nga aramidem,” kinunada kaniak, “ket pirmaam ti kari a bayadam ti 200 a pengö [kuarta ti Hungary] inton agawidka.”

“Kasano a posible dayta?” inyimtuodko. “Ania ti pangaramatanyo iti kuarta?”

“Kas kasukat ti kuarta,” kinunada kaniak, “makaawatkanto ti sertipikasion a dika nakapasa iti medikal nga eksaminasion para kadagiti agsoldado.”

Narigat a desisionak daytoy. Iti las-ud ti nasurok a makatawen, nagsagabaak iti di natauan a pannakatrato; nabambannogakon. Ita, no umanamongak nga agbayad, nalabit mawayawayaanakon. “Panunotek pay dayta,” intanamitimko.

Ania ngay ti pangngeddengko? Adda a pampanunotek ti asawak ken dagiti annakko. Bueno, agarup iti daydi met la a tiempo, nakaawatak iti makaparegta a surat manipud pada a Kristiano. Inadawna ti Hebreo 10:38, a sadiay inadaw ni apostol Pablo ti sasao ni Jehova: “‘Ti nalinteg a taok agbiagto gapu iti pammati,’ ken, ‘no isu agsanud, awanto ti pakaragsakan ti kararuak kenkuana.’” Di nagbayag kalpasanna, nakisarita kaniak ti dua nga opisial ti kuartel a Hungario, a kunkunana ti maysa: “Dimo la ammo no kasanot’ panangraraemmi unay kenka gaput’ nainget a panangsalimetmetmo kadagiti prinsipio ti Biblia! Dika sumuksuko!”

Kabigatanna, napanak kadagidiay nangitukon iti pannakawayawayak iti gatad a 200 pengö ket kinunak kadakuada: “Tangay impalubos ni Jehova a Dios a maibaludak, isunto met ti makaammo iti pannakaruk-atko. Diak bayadan ti pannakawayawayak.” Ngarud, nasentensiaanak a maipupok iti sangapulo a tawen. Ngem saan a dayta ti patingga ti panangpadasda a mamagkompromiso kaniak. Indiaya ti korte ti pannakaabsueltok basta agsoldadoak iti dua a bulan laeng, ken uray diak agiggem iti igam! Pinagkedkedak dayta a tukon, ket nangrugin nga ikarok ti sentensiak.

Dimmegdeg ti Pannakaidadanes

Naipanak manen iti pagbaludan idiay Pécs. Iti daytoy a gundaway, nakarkaro ti pammarigat. Napungngoak a palikud, ket naibitinak kadagitoy iti agarup dua nga oras. Kas banagna, nablo ti dua nga abagak. Naulit-ulit ti kastoy a pannakatutuok iti las-ud ti agarup innem a bulan. Agyamyamanak ken Jehova ta diak simmuko.

Idi 1942, ti bunggoymi​—dagiti naibalud gapu iti politika, dagiti Judio, ken 26 a Saksi ni Jehova​—ket naipan iti siudad ti Kursk iti maysa a disso nga inokupar dagiti buyot nga Aleman. Inyallawatdakami kadagiti Aleman, ket impatrabahoda kadagiti balud ti panangawit kadagiti taraon, armas, ken kawes dagiti soldado iti pagbabakalan. Nagkedkedkam a Saksi a mangaramid iti dayta gapu ta salungasingenna ti neutral a takdermi kas Kristiano. Kas resultana, naisublikam met laeng kadagiti Hungario.

Idi agangay, nayakarkami iti lokal a pagbaludan idiay Kursk. Iti sumagmamano nga aldaw, mamitlo iti inaldaw a nakabkabilkami iti batota a goma. Napak-olan ti pispisko ket natuangak. Bayat a mamalmaloak, napanunotko, ‘Saan unay a narigat ti matay.’ Nagbibineg ti intero a bagik, isu nga awan mariknak. Tallo nga aldaw a pulos a saandakam a pinakan. Kalpasanna, naikortekami, ket innem ti nasentensiaan a matay. Idi a naipaulog ti pannusa, duapulokami a nakalasat.

Dagiti suot iti pammati kadagidi nga aldaw sadi Kursk idi Oktubre ti 1942 ti kakaruan pay laeng a napasarak. Dagiti kaririknami ket nagsayaat ti panangiyebkas ni Ari Josafat idi ugma idi a ti ilina naipasango iti makalapunos a kabusor: “Awan ti pannakabalinmi a bumusor itoy dakkel a buyot nga umay a maibusor kadakami; dikami met ammo no ania koma ti aramidenmi: no di ket dagiti matami addada a situturong kenka.”​—2 Cronicas 20:12.

Duapulo kadakami ti pinagkalida iti ruar iti tanem a pakaitabonanmi amin, bayat a bambantayandakami ti 18 a soldado a Hungario. Idi nakakalikamin, naibaga kadakami nga adda laengen sangapulo a minutomi a mangpirma iti dokumento, a kastoy ti mabasa iti maysa a pasetna: “Ti sursuro dagiti Saksi ni Jehova ket saan nga umiso. Diakon patien wenno kanunongan dayta. Makidangadangak maipuon iti Hungary a nakayanakak a daga . . . Pasingkedak babaen ti pirmak a makikamengakon iti Iglesia Katolika Romana.”

Kalpasan ti sangapulo a minuto adda a naibilin: “Agpakannawan! Agmartsa nga agturong iti tanem!” Simmaganad ti bilin: “Ti umuna ken maikatlo a balud tumpuak iti abut!” Naipaayan dagitoy a dua iti sabali pay a sangapulo a minuto a mangpanunot no pirmaanda ti dokumento. Maysa kadagiti soldado ti nagpakpakaasi: “Tallikudanyon ti pammatiyo ket rummuarkayo iti tanem!” Nagulimek ti amin. Kalpasanna, ti opisial a mangimatmaton pinaltoganna ida a dua.

“Ania ti aramidentayo kadagiti nabatbati?” inyimtuod ti maysa a soldado iti opisial a mangimatmaton.

“Rimpongenyo ida,” insungbatna. “Parigatentay pay ida satayto paltogan ida inton alas sais no bigat.”

Bigla a nagkullayawak, saan a gapu ta matayak, ngem baka diak maanduran ti pannakatutuok ket makapagkompromisoak. Isu nga nagpasangoak ket kinunak: “Apo, naglabsingkami kas kadagiti kakabsatmi a kapalpaltogyo. Apay a didakam paltogan met?”

Ngem dida inaramid ti kasta. Pinungngoda dagiti imami iti likudmi. Kalpasanna, naibitinkami kadagiti imami. No maawan ti puotmi, sabuagandakami iti danum. Nakaut-ut-ot unay daytoy gapu ta ti dagsen ti bagi ti mangbullo kadagiti abagami. Agarup tallo nga oras a nagtultuloy daytoy a pannakatutuok. Pagam-ammuan, dimteng ti mandar a saandan a paltogan ti uray maysa a Saksi ni Jehova.

Panagpadaya​—Sa Panaglibas

Tallo a lawas kalpasanna, pinagmartsadakami nga agpipila iti las-ud ti sumagmamano nga aldaw agingga a nadanonmi ti takdang ti Don River. Imbaga dagiti mangbambantay kadakami a saankami a maisubli a sibibiag. Iti agmalem, pinagtrabahodakami iti awan kaes-eskanna, a pinagkalidakami kadagiti trensera sa pinagaburanda met laeng. Iti rabii, makapagnapagnakami bassit iti aglawlaw.

Iti panangtingitingko iti kasasaad, adda dua a mabalin a mapagteng. Mabalin a mataykami lattan sadiay, wenno mabalinmi ti aglibas kadagiti Aleman ket sumuko kadagiti Ruso. Tallokami laeng a nangikeddeng nga aglibas ket lasatenmi ti nayelo a Don River. Idi Disiembre 12, 1942, nagkararagkami ken Jehova ket naglibaskamin. Nakagtengkami iti kampo dagiti Ruso ket dagus nga impandakami iti pagbaludan nga addaan agarup 35,000 a balud. Iti primavera, agarup 2,300 laengen a balud ti sibibiag. Natay iti bisin dagiti dadduma.

Pannakawayawaya Ngem Kanayonan Pay a Trahedia

Nalasatak ti gubat, agraman ti sumagmamano a bulan kalpasan ti gubat, kas balud dagiti Ruso. Kamaudiananna, idi Nobiembre 1945, nakaawidak idiay Zahor. Nabaybay-an ti awaymi, isu nga inrugik manen a simpaen. Trinabaho ti asawak ken dagiti annakko ti awaymi kabayatan ti gubat, ngem idi Oktubre 1944, idi nga umas-asideg dagiti Ruso, naibakuitda iti daya. Nasamsam amin a sanikuami.

Kadaksan ti amin, idi nakaawidak, grabe ti sakit ni baketko. Idi Pebrero 1946, natay ni baketko. Agtawen laeng idi iti 38. Nagbassit ti panawen tapno tagiragsakenmi ti panagtiponmi manen kalpasan ti panaginnaddayomi iti lima a naunday, narikut a tawen.

Nasarakak ti liwliwa kadagiti naespirituan a kakabsatko, timmabtabunoak kadagiti gimong ken nakiramramanak iti panagbalaybalay a ministerio. Idi 1947, nakabulodak iti kuarta tapno makatabunoak iti kombension idiay Brno, agarup 400 a kilometro a biahe. Mairaman kadagiti Nakristianuan a kakabsatko nga adda sadiay ni Nathan H. Knorr, presidente idi ti Watch Tower Bible and Tract Society, ket nakaawatak iti naruay a liwliwa ken pammaregta.

Saanmi a natagiragsak iti nabayag ti wayawayami kalpasan ti gubat. Idi 1948, rinugiandakami nga idadanes dagiti Komunista. Adu kadagiti kakabsat a mangyun-una iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Czechoslovakia ti naaresto idi 1952, ket naipaannong kaniak ti panangaywan kadagiti kongregasion. Idi 1954, naarestoak met, ket nasentensiaanak iti uppat a tawen iti pagbaludan. Ti anakko a lalaki a ni Ján, ken ti barona a ni Juraj ket naibalud met gapu iti panangsalimetmetda iti neutral a takderda kas Kristiano. Binusbosko ti dua a tawen iti pagbaludan ti estado iti Pankrác idiay Prague. Naideklara ti amnestia idi 1956, ket nawayawayaanak.

Wayawaya Kamaudiananna!

Kamaudiananna, idi 1989, nakalapsut iti Komunismo ti Czechoslovakia, ket legal a nairehistro ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Gapuna, nawayawayakamin nga agtataripnong ken mangasaba a sipapanayag. Iti daydi a tiempo adda dandani sangagasut a Saksi idiay Zahor, kayatna a sawen, 1 iti kada 10 a tattao iti purok ti Saksi. Sumagmamano a tawen ti napalabas, nakabangonkami iti napintas, nalawa a Kingdom Hall idiay Zahor, nga aglaon iti 200 a tao.

Nakapuyen ti salun-atko, isu nga iluglugandak dagiti kakabsat a mapan idiay Kingdom Hall. Pagragsakak ti kaaddak sadiay ken kaay-ayok ti agkomento iti Panagadal iti Pagwanawanan. Maragsakanak unay a makakita kadagiti pannakabagi ti tallo a kaputotan ti pamiliak nga agserserbi ken Jehova, a pakairamanan ti sumagmamano nga appoko. Maysa kadakuada ti nagserserbi kas agdaldaliasat a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova idiay Czechoslovakia agingga a dagiti annongen iti pamilia dinan ipalubos a maibaklayna ti trabaho a panagdaliasat.

Agyamanak unay ken Jehova iti panangpabilegna kaniak kadagiti adu a kanito a pannakasuotko. Ti panangtaginayonko a nakasentro ti panunotko kenkuana​—‘a kasla kitkitaek daydiay maysa a di makita’​—isut’ nangsustiner kaniak. (Hebreo 11:27) Wen, nariknak ti nabileg a panangisalakanna. Dayta ti gapuna nga uray ita, itultuloyko nga ikagumaan ti tumabuno kadagiti gimong iti kongregasion ken makiraman a mangideklara iti nagan ti Dios iti publiko a panagministerio aginggat’ kabaelak.

[Ladawan iti panid 25]

Ti Kingdom Hall idiay Zahor

[Ladawan iti panid 26]

Apresiarek ti pribilehio nga agkomento iti Panagadal iti Pagwanawanan