Naridamkay Kadi No Maipapan iti Panawentayo?
MABALIN a biag ken patay ti kaipapanan ti panagridam no adda peggad. Mayilustrar daytoy iti napasamak iti dua a puro nga addaan bulkan.
Bimtak idi Mayo 8, 1902 ti Mount Pelée, ti bulkan a kaaduan ti pinatayna iti maika-20 a siglo, idiay Martinique a puro iti Caribbe. Pinapatayna ti gistay amin a 30,000 nga umili iti Saint Pierre, maysa a siudad iti sakaanan ti bulkan.
Idi Hunio 1991, bimtak ti Mount Pinatubo a nalabit daytoy ti kadakkelan nga ibebettak iti agdama a siglo. Napasamak dayta iti aduan taona a lugar iti Pilipinas ken nakatayan ti 900. Iti daytoy a gundaway, nupay kasta, dua a banag ti nakatulong iti pannakaispal ti rinibu a biag: (1) panagridam no maipapan iti peggad ken (2) kinatulok nga agtignay maitunos kadagiti pakdaar.
Nangispal iti Biag ti Umiso a Panagtignay
Ginasut a tawen a matmaturog ti Mount Pinatubo idi nangrugi a nangipakita kadagiti pagilasinan iti umad-adani a panagbettak idi Abril 1991. Nangrugi a nangipugso iti asuk ken sulfur dioxide. Nakarikna dagiti umili iti dayta a lugar iti agsasaganad a panagdayyeg ti daga, ket nangipugso ti bantay iti mamarpartaan a simburio ti timmangken a lava. Nagsiput dagiti sientipiko iti Philippine Institute of Volcanology and Seismology ket idi agangay, nakombinsirda dagiti opisial a nainsiriban no ibakuitdan ti 35,000 nga agnanaed kadagiti kabangibang nga ili ken purok.
Natural nga agkitakit dagiti umili a mangpanaw kadagiti balayda nga awan gapgapuna, ngem timmulokda a nagbakuit idi a naipabuya babaen iti video dagiti nabatad a peggad ti panagbettak ti bulkan. Madagdagus a nagbakuit ti nagadu nga umili. Dua nga aldaw kalpasanna, ti napigsa a panagbettak ket nangipugso iti 8 a kilometro kubiko a dapo iti tangatang. Ginasut ti pinapatay ti nagayus a pitak, wenno lahar idi agangay. Nupay kasta, nalabit rinibu ti nakalasat agsipud ta napakdaaran dagiti tattao maipapan iti peggad ken nagtignayda a maitunos kadagiti pakdaar.
Pannakaispal iti Aramid-Tao a Didigra
Idi umuna a siglo iti Kadawyan a Panawentayo, kasapulan met nga agdesision dagiti Kristiano nga agnanaed idiay Jerusalem no rumbeng a panawanda dagiti balayda. Ti panagtalaw iti dayta a siudad idi 66 K.P. ti nakaispalanda manipud iti didigra a dimteng kadagiti dadduma pay nga umili ken iti rinibu a Judio nga immay idiay Jerusalem para iti Paskua idi 70 K.P. Nasurok a sangamilion nga umili ti adda iti uneg ti napaderan a siudad tapno ngilinenda ti Paskua idi a sinerraan ti buyot dagiti Romano ti aniaman a paglibasan. Ti bisin, panaginnagaw iti turay, ken ti awan sardayna nga iraraut dagiti Romano ti nakatayan ti nasurok a sangamilion.
Adda naipakpakauna a pakdaar sakbay a dimteng dayta a didigra a namagpatingga iti iyaalsa dagiti Judio maibusor iti Roma. Sumagmamano a dekada sakbayna, impadto ni Jesu-Kristo a malakub ti Jerusalem. Kinunana: “Inton makitayo ti Jerusalem a nalikmut kadagiti nagpakarso a buybuyot, iti kasta ammuenyo a ti pannakalangalangna immasidegen. Ket dagidiay adda idiay Judea rugianda koma ti agkamang kadagiti bambantay, ket dagidiay adda iti tengngana pumanawda koma, ket dagidiay adda kadagiti aw-away saanda koma a sumrek kenkuana.” (Lucas 21:20, 21) Nalawag dagidiay a pammilin, ket dagitat’ impangag dagiti pasurot ni Jesus.
Ipadamag ti historiador idi maikapat a siglo a ni Eusebius iti Cesarea nga impangag dagiti Kristiano iti intero a Judea ti pakdaar ni Jesus. Idi pimmanaw dagiti Romano iti immuna a pananglakubda iti Jerusalem idi 66 K.P., adu a Judio a Kristiano ti napan nagnaed idiay Pella a siudad dagiti Gentil, sadi Perea a probinsia ti Roma. Babaen ti panagridamda no maipapan iti panawenda ken ti panangipangagda iti pakdaar ni Jesus, naispalda iti nadeskribir kas “maysa kadagiti kaaamesan a pananglakub iti intero a historia.”
Iti kaaldawantayo, kasapulan ti kasta met laeng a kinasalukag. Kasta met ti masnup a panagtignay. Ilawlawag ti sumaganad nga artikulo no apay.
[Picture Credit Line iti panid 3]
Godo-Foto, West Stock