Adda Nasarakak a Nasaysayaat Ngem iti Balitok

KAS INSALAYSAY NI CHARLES MYLTON

Maysa nga aldaw kinuna ni Tatang: “Ibaontayo ni Charlie idiay America nga alisto a pagbirokan iti kuarta. Mabalinna ti agsapul sadiay sa patulodannatayo!”

KAYARIGANNA, ipagarup dagiti tattao a nalaka ti bumaknang idiay America. Nakarigrigat idi ti panagbiagda idiay makindaya a Europa. Adda bassit a talon dagiti dadakkelko ken adda sumagmamano a tarakenda a baka ken manok. Awan koriente ken gripo iti pagtaenganmi. Ngem uray dagiti kaarruba, awananda met idi iti kakasta.

Nayanakak idiay Hoszowczyk idi Enero 1, 1893, gistay 106 a tawenen ti napalabas. Idiay Galicia ti ayan ti purokmi, maysa a probinsia a dati a paset ti imperio ti Austria-Hungary. Ita, masarakan ti Hoszowczyk idiay makindaya a Poland nga asideg ti Slovakia ken Ukraine. Nakaro ti kalam-ekna sadiay ken napuskol ti niebe. Idi agtawenakon iti pito, agarup kagudua a kilometro ti pagnaek a mapan iti waig ket mangitugotak iti wasay a pangabutko iti yelo tapno makasakdoak iti danum. Awitek nga iyawid ket dayta ti pagluto ken pagdalus ni Nanang. Idiay waig ti paglabaanna, nga agusar kadagiti daddadakkel a yelo a paggusugosanna.

Awan eskuelaan idiay Hoszowczyk, ngem nasursurok ti agsao iti Polaco, Ruso, Slovako, ken Ukranio. Napadakkelkami iti Greek Orthodox, ken nagserbiak idi kas sakristan. Ngem uray idi ubingak pay, masuronak kadagiti papadi nga agkuna a dikam agsidsida iti karne iti Biernes ngem agsidada met.

Nakayawid ti dadduma kadagiti gagayyemmi a nagtrabaho idiay Estados Unidos iti kuarta a pangpasayaatda kadagiti pagtaenganda ken paggatangda iti makinaria a pagtalon. Daytoy ti nangtignay ken Tatang a mangibaon kaniak idiay America a kaduak ti sumagmamano a kaarruba nga agpalplano a mapan manen. Tawen 1907 daydi, idi agtawenak iti 14.

Nariribukanak Idiay America

Di nagbayag nakaluganakon iti barko, ket iti las-ud ti dua a lawas, naballasiwmin ti Atlantico. Iti daydi a tiempo, kasapulam ti 20 a doliar tapno didaka pagsublien iti pagiliam. Adda ig-iggamak a 20 a doliar a pirak, isu a maysaak kadagiti minilion a nakalusot idiay Ellis Island, New York, a sumrekan iti America. Siempre, saan a nalaka ti agbirok iti kuarta, ken saan a nalaka ti bumaknang. Kinapudnona, adu kadagiti kalsada ti saan pay a nasemento!

Limmugankami iti tren a nagpa-Johnstown, Pennsylvania. Nakapanen idi sadiay dagiti lallaki a kakaduak ket adda ammoda a mabalinko a pagkaseraan. Planok idi a biroken ni manangko nga agnanaed idiay Jerome, Pennsylvania, a naammuak idi agangay nga agarup 25 a kilometro laeng ti kaadayona. Ngem Yarome ti panangibalikasko, imbes a Jerome, ta ngamin “Y” ti panangibalikasmi iti “J” iti pagsasaomi. Awan makaammo iti Yarome, isu nga adtoyak iti ganggannaet a pagilian, nga agpakarigat a makapagsao iti Ingles ken bassit ti kuartak.

Inaldawak nga agbirbirok iti pagtrabahuan. Iti opisina a pagaplikaran iti trabaho, dua wenno tallo laeng ti maikkan iti trabaho kadagiti nakaad-adu a nakapila iti ruar. Isu nga inaldaw nga agawidak iti pagkaseraak tapno agadal iti Ingles babaen ti tulong ti sumagmamano a libro. No dadduma makabirokak iti uray ania a trabaho, ngem limmabas ti sumagmamano a bulan ket dandanin maibus ti kuartak.

Panagtitiponmi nga Agkakabsat

Maysa nga aldaw nalabsak ti maysa nga otel nga addaan iti bar nga asideg iti estasion ti tren. Nakaim-imas ti sayamusom ti makan! Libre dagiti sandwich, hotdog, ken dadduma pay a bambanag idiay bar no gumatang ti maysa a tao iti serbesa, a lima a sentimo ti maysa a dakkel a baso. Nupay menor de edadak pay laeng, naasian kaniak ti para lako iti bar ket linakuannak iti serbesa.

Bayat a mangmanganak, simrek ti dadduma a lallaki a kunkunada: “Alistuanyo ti uminum! Umayen ti tren a mapan Jerome.”

“Kayatyo a sawen idiay Yarome?” insaludsodko.

“Saan, idiay Jerome,” kinuna dagiti lalaki. Idi laeng a naammuak ti pagnanaedan ni manangko. Kinapudnona, idiay a bar a naam-ammok ti lalaki a dua laeng a balay ti baetda iti pagnanaedan ni manangko! Gapuna, gimmatangak iti tiket iti tren ket nasarakak met la ni manangko.

Agpapaabang iti balay ni manangko ken ti asawana kadagiti minero iti karbon, ket nakipagnaedak kadakuada. Tinulongandak a makapagtrabaho kas para bantay iti bomba a mangkaras iti danum manipud iti minas. Kada maiddep, masapul nga agayabak iti mekaniko. Agsueldoak iti 15 sentimo kada inaldaw iti dayta a trabaho. Kalpasanna nagtrabahoak iti perokaril, iti pagaramidan ti ladrilio, ken nagbalinak pay nga ahente iti seguro. Di nagbayag immakarak idiay Pittsburgh a pagnanaedan idi ni manongko nga Steve. Nagtrabahokami sadiay iti pagaramidan iti landok. Pulos a di umanay ti nateggedak tapno makaipatulodak idiay balay.

Pamilia ken Pamumpon

Bayat a magmagnaak a mapan agtrabaho iti maysa nga aldaw, napaliiwko ti maysa nga agtagtagibalay a balasang a nakatakder iti sango ti pagtaengan a pagtartrabahuanna. Naikunak, ‘Nagpintas la ketdin.’ Tallo a lawas kalpasanna, idi 1917, nagkasarkami ken ni Helen. Kadagiti simmaganad a sangapulo a tawen, naaddaankami iti innem nga annak, a maysa kadakuada ti natay idi maladaga pay.

Idi 1918, nagtrabahoak iti Pittsburgh Railways a para maneho. Iti asideg ti estasion dagiti tren adda lugar a pagkapean. Iti uneg, awan maikuna dagiti dua a Griego a lallaki a makinkukua iti dayta a lugar basta makasabaandaka manipud iti Biblia. Kinunak: “Kayatyo kadi a sawen a dakes ti intero a lubong ket dakay laeng a dua ti naimbag?”

“Bueno, basaem iti Biblia!” kunada. Ngem didak nakombinsir iti dayta a gundaway.

Nakalkaldaang, idi 1928, nagsakit ni patpatgek a Helen. Tapno maaywanan a naimbag dagiti ubbing, impanko ida kada manangko ken ti asawana idiay Jerome. Iti dayta a tiempo nakagatangda iti talon. Masansan a sarungkarak dagiti ubbing ket ikkak ida iti kuarta iti binulan para iti taraonda. Patpatulodak met ida kadagiti kawes. Nakalkaldaang, dimmegdeg ti kasasaad ni Helen, ket natay idi Agosto 27, 1930.

Naulilaak ket napalalo ti ladingitko. Idi napanak iti padi tapno mayurnos ti pumpon, kinunana: “Saankan a kameng daytoy a simbaan. Dika nagbaybayad kadagiti obligasionmo iti nasurok a makatawen.”

Inlawlawagko a nagsakit iti nabayag ti asawak ket intedko ti aniaman a matda a kuartak kadagiti annakko tapno adda mayabuloyda iti simbaan idiay Jerome. Kaskasdi, sakbay nga immanamong ti padi a mamumpon, kasapulan a mangbulodak iti 50 a doliar tapno mabayadak ti utangko iti simbaan. Dimmawat pay ti padi iti kanayonan a 15 a doliar tapno mangmisa iti lugar ti ipagko nga implano dagiti gagayyem ken kakabagian a pagtataripnongan tapno ipakita ti maudi a pammadayaw ken ni Helen. Awan pangalaak iti 15 a doliar, ngem immanamong ti padi a mangmisa no itedkonto ti kuarta inton panagsusueldo.

Idi panagsusueldo masapul nga usarek ti kuarta a paggatangko kadagiti sapatos ken kawes a pageskuela dagiti ubbing. Bueno, agarup dua a lawas kalpasanna, limmugan ti padi iti manmanehuek a tren. “Adda pay laeng 15 a doliar nga utangmo kaniak,” kinunana. Kalpasanna, idi bumaban, impangtana, “Mapanak iti superbisormo ket paikissayko dayta iti sueldom.”

Kalpasan ti trabaho iti dayta nga aldaw, napanak iti superbisorko ket imbagak kenkuana ti napasamak. Nupay isu ket Katoliko, kinunana, “No umay dayta a padi ditoy, ibagakto kenkuana a dakes dayta a kababalin!” Dayta ti namagpanunot kaniak, ‘Ti laeng kuartami ti kayat dagiti padi, ngem pulos nga awan isursuroda kadakami maipapan iti Biblia.’

Naammuak ti Kinapudno

Iti simmaganad a kaaddak iti pagkapean nga imanmanehar dagiti dua a Griego a lallaki, napagsasaritaanmi ti kapadasak iti padi. Kas resultana, rinugiak ti nakipagadal kadagiti Estudiante ti Biblia kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Agpatnagak a mangbasbasa iti Biblia ken kadagiti literatura iti Biblia. Naammuak a saan nga agsagsagaba ni Helen idiay purgatorio, a kas iti kinuna ti padi, no di ket matmaturog ken patay. (Job 14:13, 14; Juan 11:11-14) Wen, adda nasarakak a nasaysayaat ngem iti balitok​—ti kinapudno!

Dua a lawas kalpasanna, iti immuna a pannakigimongko kadagiti estudiante iti Biblia idiay Garden Theatre sadi Pittsburgh, intayagko ti imak ket kinunak, “Ad-adu ti naadalko iti Biblia ita a rabii ngem iti amin a tawtawen a kaaddak iti simbaan.” Kalpasanna, idi a dinamagda no siasino ti mayat a makiraman iti trabaho a panangasaba iti kabigatanna, intayagko manen ti imak.

Kalpasanna, idi Oktubre 4, 1931, insimbolok ti dedikasionko ken Jehova babaen ti bautismo iti danum. Kabayatanna nakaabangak iti balay ket innalak dagiti annakko tapno makapagdidinnakami, a nangtangdanak iti agtagibalay tapno adda mangasikaso kadakuada. Agpapan pay kadagiti rebbengek iti pamilia, manipud idi Enero 1932 agingga idi Hunio 1933, nakiramramanak iti naisangsangayan a panagserbi a maawagan iti auxiliary, a nangbusbosak iti 50 agingga iti 60 nga oras iti kada bulan a mangisarsarita kadagiti sabsabali iti maipapan iti Biblia.

Agarup iti daytoy a tiempo a nangrugi a pinalpaliiwko ti maysa a napintas a balasang a kasla kanayon nga aglugan iti tren a manmanehuek no mapan ken agawid iti pagtrabahuanna. Agsinnabat no kua dagiti matami iti sarming a pangkitkitak iti likud. Kasta ti panagam-ammomi ken ni Mary. Naginnaremkami ket nagkasarkami idi Agosto 1936.

Idi 1949, ti kinabayagko iti trabaho ti nakatulong kaniak a mangpili iti eskediul a mangipalubos kaniak nga agpayunir, kas pangawag iti amin-tiempo a ministerio. Nangrugi a nagpayunir ti inaudi a balasangko, ni Jean, idi 1945, ket nagpayunirkami a dua. Idin, naam-ammo ni Jean ni Sam Friend, nga agserserbi idi idiay Bethel, ti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, New York.a Nagkasarda idi 1952. Intultuloyko ti nagpayunir idiay Pittsburgh ket adu ti inyadalak iti Biblia, nga adda tiempo idi nga iyadalak ti 14 a nagduduma a pamilia iti linawas. Idi 1958, nagretiroak iti panagmanehok iti tren. Kalpasan dayta, nalakan ti agpayunir, tangay saanen a masapul nga agtrabahoak iti walo nga oras iti inaldaw.

Idi 1983, nagsakit ni Mary. Inkagumaak nga inasikaso a kas ti panangasikasona kaniak a naimbag iti gistay 50 a tawen. Kamaudiananna, pimmusay idi Setiembre 14, 1986.

Panangbirokko iti Lugar a Nakayanakak

Idi 1989, intugotdak da Jean ken Sam kadagiti kombension idiay Poland. Sinarungkaranmi met ti lugar a dimmakkelak. Idi sinakup dagiti Ruso dayta a paset ti lubong, sinuktanda ti nagan dagiti ili ken indeportada dagiti tattao kadagiti sabali a pagilian. Maysa kadagiti manongko ti naideporta idi idiay Istanbul idinto ta ti maysa a manangko ti naideporta idiay Russia. Ken saan a pamiliar kadagiti nagsaludsodanmi ti nagan ti purokmi.

Kalpasanna nakitami ti medio adayo a kabambantayan a kasla pamiliar kaniak. Bayat nga umas-asidegkami, adda dadduma a pagilasinan a nagminar​—maysa a turod, nagsanga a dalan, maysa a simbaan, rangtay iti karayan. Ket naklaatkami idi nakakitakami iti karatula a kunana “Hoszowczyk”! Iti di pay nabayag, awanen ti bileg ti Komunista, ket naisubli dagiti orihinal a nagan dagiti purok.

Awanen ti balaymi, ngem adda sadiay ti pugon a maus-usar a paglutuan iti ruar, a naikalin ti dadduma a pasetna. Kalpasanna intudok ti dakkel a kayo ket kinunak: “Kitaenyo dayta a kayo. Immulak dayta sakbay a napanak idiay America. Kitaenyo ti kadakkelna itan!” Kalpasanna, simmarungkarkami kadagiti sementerio, a nagbirbirokkami iti nagnagan dagiti kapamiliami, ngem awan nasarakanmi.

Panangyun-una iti Kinapudno

Idi natay ti asawa ni Jean idi 1993, dinamagna kaniak no kayatko a rummuar idiay Bethel tapno maaywanannak. Kinunak kenkuana a dayta ti kadaksan a maaramidna, ket kasta pay laeng ti panagriknak. Nagbiagak a bukbukod agingga idi agtawenak iti 102, ngem nasken a mayakarak iti balay a pagtaraknan. Panglakayenak pay laeng iti Bellevue Congregation idiay Pittsburgh, ket umaydak alaen dagiti kakabsat a mapan kadagiti gimong idiay Kingdom Hall iti Domingo. Nupay bassit itan ti maaramidak iti trabaho a panangasaba, nagtalinaedak iti listaan dagiti infirm a payunir.

Kadagiti naglabas a tawen, tinagiragsakko dagiti naisangsangayan nga eskuelaan a pagsanayan dagiti manangaywan nga inyurnos ti Watch Tower Society. Itay napan a Disiembre, tinabunuak ti dadduma kadagiti sesion ti Kingdom Ministry School para kadagiti panglakayen ti kongregasion. Ket itay napalabas nga Abril 11, kinaduanak ni Jean iti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo, maysa a selebrasion a napateg kaniak ken pakipaspasetak iti tinawen sipud idi 1931.

Dadduma kadagidiay inyad-adalak iti Biblia ket agserserbida itan kas papanglakayen, dadduma ti misionero itan idiay Sud America, ket addan appoko dagiti dadduma, nga agserserbida iti Dios a kaduada dagiti annakda. Tallo kadagiti mismo nga annakko​—da Mary Jane, John, ken Jean​—agraman ti adu kadagiti annak ken appokoda ti simamatalek nga agserserbi ken Jehova a Dios. Ikarkararagko a dumtengto ti aldaw a ti maysa pay a balasangko ken dadduma pay nga appokok ken appokok iti tumeng ti mangaramid met iti kasta.

Ita ta agtawenakon iti 105, parparegtaek pay laeng ti isuamin nga adalenda ti Biblia ken ibagada kadagiti sabsabali dagiti nasursuroda. Wen, kombinsidoak a no agtalinaedka a nadekket ken Jehova, saanka a pulos a mapaay. Ket matagiragsakmonto met daydiay nasaysayaat ngem iti balitok a madadael​—ti kinapudno a tumulong kadatayo a maaddaan iti napateg a pannakirelasion iti Nangted kadatayo iti Biag, ni Jehova a Dios.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 25]

Idi agmanmanehoak iti tren

[Ladawan iti panid 26]

Iti balay a pagtaraknan a pagnanaedak ita

[Ladawan iti panid 27]

Ti karatula iti dalan a nasarakanmi idi 1989