Ti Jerusalem a Maitunos iti Naganna
“Agragsakkayo ken agrag-okayo iti agnanayon iti daydiay a parsuaek; ta adtoy, a parsuaek ti Jerusalem a maysa a pagrag-oan.”—ISAIAS 65:18.
1. Kasano ti panagrikna ni Esdras maipapan iti siudad a pinili ti Dios?
KAS napinget a mangad-adal iti Sao ti Dios, impateg ti padi a Judio a ni Esdras ti pannakainaig idi ti Jerusalem iti nasin-aw a panagdayaw ken Jehova. (Deuteronomio 12:5; Esdras 7:27) Ti panagayatna iti siudad ti Dios ket naipalgak iti paset ti Biblia a napaltiingan nga insuratna—ti Umuna ken Maikadua a Cronicas ken ti Esdras. Masarakan ti nagan a Jerusalem kadagitoy a historikal a rekord iti agarup kakapat ti nasurok a 800 a daras a panagparangna iti intero a Biblia.
2. Ania ti naimpadtuan a kaipapanan ti kayulogan ti nagan a Jerusalem?
2 Iti Biblikal a Hebreo, naisurat ti “Jerusalem” iti maysa a porma ti pagsasao a Hebreo a maaw-awagan dual (sagdudua). Masansan a maaramat ti dual para kadagiti banag nga agparis, kas kadagiti mata, lapayag, ima, ken saka. Iti daytoy dual a porma, ti nagan a Jerusalem mabalin a naimpadtuan nga iladladawanna ti talna a mapasaran ti ili ti Dios iti dua a pamay-an—naespirituan ken pisikal. Saan nga ipalgak ti Kasuratan no naan-anay a naawatan daytoy ni Esdras. Ngem kas maysa a padi, inkagumaanna a tinulongan dagiti Judio a makikappia iti Dios. Ket awan duadua a nagagawa ni Esdras tapno matungpal ti Jerusalem ti kaipapanan ti naganna, “Panangikut [wenno, Pundasion] iti Nagkadua a Talna.”—Esdras 7:6.
3. Mano a tawen ti naglabas sakbay a naipakaammo manen kadatayo dagiti inaramid ni Esdras, ket ania idi ti kasasaad?
3 Saan nga ibaga ti Biblia no sadino ti yan ni Esdras iti las-ud ti 12 a tawen manipud isasarungkarna idiay Jerusalem agingga iti isasangpet ni Nehemias iti siudad. Ti nakapuy a naespirituan a kasasaad ti nasion iti daydi a tiempo ipasimudaagna nga awan idi sadiay ni Esdras. Ngem, nagserbi manen ni Esdras kas matalek a padi idiay Jerusalem kalpasan unay ti pannakabangon manen ti bakud ti siudad.
Aldaw ti Naisangsangayan a Taripnong
4. Ania ti naisangsangayan iti umuna nga aldaw ti maikapito a bulan ti Israel?
4 Apag-isu a nalpas ti bakud ti Jerusalem para iti napateg a piesta iti bulan ti Tishri, ti maikapito a bulan ti narelihiosuan a kalendario ti Israel. Ti umuna nga aldaw ti Tishri ket naisangsangayan a piesta iti lutuad a maaw-awagan Piesta ti Aweng ti Trumpeta. Iti dayta nga aldaw, pagunien dagiti papadi dagiti trumpeta bayat a maidatag dagiti daton ken Jehova. (Numeros 10:10; 29:1) Daytoy nga aldaw ti mangisagana kadagiti Israelita para iti tinawen nga Aldaw ti Pannakaabbong iti maika-10 nga aldaw ti Tishri ken ti naragsak a Piesta ti Panagummong manipud iti maika-15 agingga iti maika-21 nga aldaw ti isu met la a bulan.
5. (a) Kasano nga inusar a naimbag da Esdras ken Nehemias “ti umuna nga aldaw ti maikapito a bulan”? (b) Apay a nagsangit dagiti Israelita?
5 Iti “umuna nga aldaw ti maikapito a bulan,” naguummong “amin a tattao,” nalabit babaen ti panangiparegta da Nehemias ken Esdras. Nairaman dagiti lallaki, babbai, ken “amin a nakabalin a dumngeg a makaawat.” No kasta, adda sadiay dagiti ubbing ket nagimdengda bayat a sitatakder ni Esdras iti plataporma a mangibasbasa iti Linteg “manipud iti agsapa agingga iti agmatuon.” (Nehemias 8:1-4) Iti nagbabaetan ti panagbasana, tinulongan dagiti Levita dagiti tattao a mangtarus iti maibasbasa. Uray la nakasangit dagiti Israelita idi mabigbigda no kasano kakaro ti pananglabsingda ken dagiti ammada iti Linteg ti Dios.—Nehemias 8:5-9.
6, 7. Ania ti maadal dagiti Kristiano iti inaramid ni Nehemias tapno sumardeng nga agsangit dagiti Judio?
6 Ngem saan daytoy a tiempo ti panagdung-aw. Maysa daydi a piesta, ken kalkalpas dagiti tattao a binangon manen ti bakud ti Jerusalem. Gapuna, tinulongan ida ni Nehemias a maaddaan iti umiso a panangmatmat babaen ti panangikunana: “Inkay iti dalanyo, mangankayo iti nalukmeg, ken uminumkayo iti nasam-it, ket ibaonyo dagiti apag iti daydiay a di naisaganaan ti uray aniaman; ta daytoy nga aldaw isu ti nasantuan iti Apotayo: dikay mapaldaang; ta ti rag-o ni Jehova isu ti pigsayo.” Sitatallugod nga “amin dagiti tattao napanda iti dalanda tapno mangan, ken uminum ken ibaonda dagiti apag, ken agaramidda iti dakkel a ragsak, agsipud ta naawatanda dagiti sasao a naipalawag kadakuada.”—Nehemias 8:10-12.
7 Adu ti maadal ti ili ti Dios ita iti daytoy a salaysay. Dagidiay addaan pribilehio nga agpaset kadagiti gimong ken asamblea laglagipenda koma ti nadakamat iti napalabas a parapo. Mainayon iti panangipaay iti mangilinteg a balakad a kasapulan no dadduma, itampok dagiti kasta nga okasion dagiti gunggona ken bendision nga itden ti panangtungpal kadagiti iparebbeng ti Dios. Maipaay ti komendasion gapu kadagiti nasayaat a gapuanan ken ti pammaregta nga agibtur. Dagiti tattao ti Dios agawidda koma a naragsak manipud kadagita a panagtataripnong gapu iti makapabileg a pannursuro a naawatda manipud iti Sao ti Dios.—Hebreo 10:24, 25.
Maysa Pay a Naragsak a Panagtitipon
8, 9. Ania a naisangsangayan a taripnong ti naangay iti maikadua nga aldaw ti maikapito a bulan, ket ania ti inyeg dayta iti ili ti Dios?
8 Iti maikadua nga aldaw dayta naisangsangayan a bulan, “dagiti amma dagiti amin a tattao, dagiti papadi, ken dagiti Levita, timmaripnongda ken Esdras nga eskriba, tapno imdenganda met laeng dagiti sasao ti linteg.” (Nehemias 8:13) Maikari unay ni Esdras a mangidaulo iti daytoy a taripnong, tangay “impapusona ti nagsapul iti linteg ni Jehova, ken mangaramid kenkuana, ken mangisuro iti Israel kadagiti al-alagaden ken an-annuroten.” (Esdras 7:10) Di pagduaduaan a naitampok iti daytoy a taripnong dagiti banag a nasken nga aramiden ti ili ti Dios tapno makapagtignayda nga ad-adda a maitunos iti Linteg ti tulag. Nasken nga isaganada dagiti banag a kasapulan iti pannakarambak ti um-umay a Piesta dagiti Abong-abong.
9 Umiso ti wagas a pannakaangay daytoy makalawas a piesta. Nagnaed dagiti amin a tattao kadagiti temporario a sapaw a naaramid kadagiti sanga ken bulbulong ti nagduduma a kayo. Impatakder dagiti tattao dagitoy nga abong-abong iti rabaw ti nasimpa nga atep ti balayda, kadagiti paraanganda, kadagiti paraangan ti templo, ken kadagiti plasa ti Jerusalem. (Nehemias 8:15, 16) Anian a nagsayaat a gundaway daytoy a panangummong kadagiti umili ken panangibasa kadakuada iti Linteg ti Dios! (Idiligyo ti Deuteronomio 31:10-13.) Inaldaw a naangay daytoy, “manipud iti umuna nga aldaw agingga iti maudi nga aldaw” ti piesta, a nangyeg iti “dakkel unay a ragsak” iti ili ti Dios.—Nehemias 8:17, 18.
Ditay Koma Baybay-an ti Balay ti Dios
10. Apay a naangay ti naisangsangayan a taripnong iti maika-24 nga aldaw ti maikapito a bulan?
10 Adda maitutop a tiempo ken lugar a pannakailinteg dagiti nakaro a pagkurangan ti ili ti Dios. Idi mabigbigda a tiempo idin a maaramid dayta, nangyurnos da Esdras ken Nehemias iti panagayunar iti maika-24 nga aldaw ti bulan ti Tishri. Naibasa manen ti Linteg ti Dios, ket impudno dagiti tattao ti basbasolda. Kalpasanna rinepaso dagiti Levita ti naasi a pannakilangen ti Dios iti nasukir nga ilina, nangibalikasda kadagiti agkakaimnas nga ebkas a pagdayaw ken Jehova, ken nagaramidda iti “nalagda a tulag” a tinimbrean dagiti prinsipe, Levita, ken papadida.—Nehemias 9:1-38.
11. Ania a “nalagda a tulag” ti inkeddeng dagiti Judio a tungpalenda?
11 Insapata dagiti umili a tungpalenda ti naisurat a “nalagda a tulag.” “Magnada iti linteg ti pudno a Dios.” Ken immannugotda a saanda a makiinnasawa “kadagiti tattao iti daga.” (Nehemias 10:28-30, NW) Maysa pay, inkeddeng dagiti Judio a ngilinenda ti Sabbath, tinawen a mangtedda iti kuarta a pangsuporta iti pudno a panagdayaw, mangtedda iti sungrod para iti altar a pagdatonan, idatonda dagiti inauna nga annak dagiti karnero ken bakada, ken ipanda kadagiti panganan iti templo dagiti umuna a maapit iti dagada. Nalawag a determinadoda a ‘di mangbaybay-a iti balay ti Diosda.’—Nehemias 10:32-39.
12. Ania ti nairaman iti di panangbaybay-a iti balay ti Dios iti kaaldawantayo?
12 Iti kaaldawantayo, masapul a saan a baybay-an dagiti tattao ni Jehova ti pribilehioda a ‘mangipaay iti sagrado a panagserbi’ kadagiti paraangan ti nadayag a naespirituan a templo ni Jehova. (Apocalipsis 7:15) Ramanen daytoy ti regular a naimpusuan a panangikararag iti pannakaitandudo ti panagdayaw ken Jehova. Ti panagbiag a maitunos iti kakasta a kararag kalikagumanna ti panagsagana para kadagiti Nakristianuan a gimong ken pannakipaset kadagitoy, pannakiraman kadagiti urnos iti panangikasaba iti naimbag a damag, ken panangtulong kadagiti interesado babaen ti panagsubli kadakuada ken, no mabalin, iyadalan ida iti Biblia. Adu dagiti madi a mangliway iti balay ti Dios ti mangmangted iti pinansial a kontribusion para iti trabaho a panangasaba ken iti pannakamantener dagiti lugar ti pudno a panagdayaw. Mabalintay met ti tumulong iti pannakaibangon dagiti kasapulan unay a pagtataripnongan ken iti panamagtalinaed kadagitoy a nadalus ken nadalimanek. Ti maysa a napateg a pamay-an a maipakitatayo ti panangipateg iti naespirituan a balay ti Dios isu ti pannakikappia kadagiti kapammatiantayo ken panangsaranay iti asinoman a makasapul iti material wenno naespirituan a tulong.—Mateo 24:14; 28:19, 20; Hebreo 13:15, 16.
Naragsak a Panangidaton
13. Ania a naganat a banag ti nasken idi nga asikasuen sakbay ti pannakaidaton ti bakud ti Jerusalem, ket ania a nasayaat nga ulidan ti impakita dagiti adu?
13 Ti “natalged a tulag” a natimbrean idi kaaldawan ni Nehemias insaganana ti nagkauna nga ili ti Dios para iti aldaw a pannakaidaton ti bakud ti Jerusalem. Ngem adda maysa pay a naganat a banag a nasken nga asikasuen. Ita ta napalawlawanen iti dakkel a bakud nga addaan 12 a ruangan, kasapulan ti ad-adu nga agnaed iti Jerusalem. Nupay adda sumagmamano nga Israelita nga agnanaed idi sadiay, “ti siudad akaba idi ken atiddog; ngem dagiti tattao bassitda idi kenkuana.” (Nehemias 7:4) Tapno marisut daytoy a problema, dagiti umili “naggiginnasatda . . . tapno iyegda ti maysa kadagiti sangapulo nga agtaeng idiay Jerusalem a siudad a nasantuan.” Ti situtulok a panangsurotda iti daytoy nga urnos tinignayna dagiti tattao a ‘mangbendision kadagiti amin a lallaki a siaayat a nangipaay kadagiti bagida met laeng nga agtaeng idiay Jerusalem.’ (Nehemias 11:1, 2) Anian a nagsayaat a pagwadan para kadagiti pudno a managdaydayaw ita a ti kasasaadda palubosanna ida nga umakar iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan iti tulong dagiti nataengan a Kristiano!
14. Ania ti napasamak iti aldaw a pannakaidaton ti bakud ti Jerusalem?
14 Di nagbayag, nangrugin dagiti napateg a panagsagana para iti naindaklan nga aldaw a pannakaidaton ti bakud ti Jerusalem. Naummong dagiti musiko ken kumakanta a naggapu kadagiti siudad iti likmut ti Juda. Nabukel dagitoy iti dua a dadakkel a koro a mangidaton iti panagyaman, a tunggal maysa ket sarunuen ti prosesion. (Nehemias 12:27-31, 36, 38) Nangrugi dagiti koro ken prosesion iti paset ti bakud a kaadaywan iti templo, nalabit manipud iti Ruangan ti Tanap, sada nagmartsa iti agsumbangir a direksion agingga a nagsabetda iti balay ti Dios. “Ket nangipaayda kadagiti dadakkel a sakripisio idi nga aldaw, ket nagrag-oda; ta pinagrag-o ida ti Dios iti dakkel a rag-o; ket nagrag-o met dagiti babbai ken dagiti ubbing: iti kasta a ti rag-o ti Jerusalem nangngeg idi iti adayo unay.”—Nehemias 12:43.
15. Apay a saan a pagtaudan ti manayon a rag-o ti pannakaidaton ti bakud ti Jerusalem?
15 Saan a dinakamat ti Biblia ti petsa a pannakaangay daytoy naragsak a selebrasion. Di pagduaduaan a maysa dayta a tampok, no saan man a ti kangitingitan, ti pannakapabaro ti Jerusalem. Siempre, dakkel a trabaho a panangbangon ti kasapulan a maaramid idi iti uneg ti siudad. Idi agangay, napukaw dagiti umili ti Jerusalem ti nasayaat a naespirituan a kasasaadda. Kas pagarigan, idi sinarungkaran ni Nehemias ti siudad iti maikadua a gundaway, natakuatanna a nabaybay-an manen ti balay ti Dios ken nangasawa manen dagiti Israelita kadagiti pagano a babbai. (Nehemias 13:6-11, 15, 23) Pasingkedan dagiti sinurat ni propeta Malakias dagitoy a dakes a kasasaad. (Malakias 1:6-8; 2:11; 3:8) No kasta, saan a pagtaudan ti manayon a rag-o ti pannakaidaton ti bakud ti Jerusalem.
Pagtaudan ti Agnanayon a Rag-o
16. Aniada a napapateg a pasamak ti segseggaan ti ili ti Dios?
16 Iti kaaldawantayo, segseggaan ti ili ni Jehova ti tiempo a panangparmek ti Dios kadagiti amin a kabusorna. Mangruginto daytoy iti pannakadadael ti “Babilonia a Dakkel”—maysa a piguratibo a siudad a mangsaklaw iti amin a porma ti palso a relihion. (Apocalipsis 18:2, 8) Ti pannakadadael ti palso a relihion ti umuna a paset ti sumungsungad a dakkel a rigat. (Mateo 24:21, 22) Asideg metten a maangay ti maysa a pudpudno a napateg nga okasion—ti nailangitan a panagkallaysa ni Apo Jesu-Kristo ken ti nobiana a buklen dagiti 144,000 a makipagili iti “Baro a Jerusalem.” (Apocalipsis 19:7; 21:2) Saantay a maibaga nga eksakto no kaano a maan-anay dayta a nagpateg a kallaysa, ngem sigurado a naragsakto nga okasion dayta.—Kitaenyo ti Pagwanawanan, Agosto 15, 1990, panid 30-1.
17. Ania ti ammotayo maipapan iti pannakakompleto ti Baro a Jerusalem?
17 Ammotayo nga asideg unayen a makompleto ti Baro a Jerusalem. (Mateo 24:3, 7-14; Apocalipsis 12:12) Maigidiat iti naindagaan a siudad ti Jerusalem, saanto dayta a mangyeg iti pannakapaay iti uray kaanoman, agsipud ta amin nga umilina ket napulotan iti espiritu, natenneb, ken nagugoran a paspasurot ni Jesu-Kristo. Babaen ti panagtalinaedda a matalek agingga ken patay, tunggal maysa ket napaneknekanton nga agnanayon a nasungdo iti Sapasap a Soberano, ni Jehova a Dios. Napateg ti kaipapanan dayta kadagiti dadduma iti sangatauan—dagiti sibibiag ken dagiti natay!
18. Apay a rebbeng nga ‘agragsak ken agrag-otayo iti agnanayon’?
18 Usigenyo no ania ti mapasamak inton asikasuen ti Baro a Jerusalem dagiti tattao a mangipakita iti pammati iti daton a panubbot ni Jesus. “Adtoy!” insurat ni apostol Juan. “Ti tolda ti Dios adda iti sangatauan, ket isu makipagnaedto kadakuada, ket isudanto dagiti tattaona. Ket ti Dios a mismo addanto kadakuada. Ket punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Dagiti immuna a bambanag naglabasdan.” (Apocalipsis 21:2-4) Maysa pay, usarento ti Dios daytoy arig siudad nga urnos a mangiturong iti sangatauan iti kinaperpekto. (Apocalipsis 22:1, 2) Anian a nagsayaat dagitoy a rason nga ‘agragsak ken agrag-o iti agnanayon iti agdama a parparsuaen ti Dios’!—Isaias 65:18.
19. Ania ti naespirituan a paraiso a nakaurnongan dagiti Kristiano?
19 Nupay kasta, dagiti tattao nga agbabawi saan a kasapulan nga urayenda pay dayta a tiempo tapno magun-odda ti tulong nga aggapu iti Dios. Idi tawen 1919, inrugi ni Jehova nga urnongen dagiti maudi a miembro ti 144,000 iti naespirituan a paraiso, a pagrangpayaan dagiti bunga ti espiritu ti Dios—kas ti ayat, rag-o, ken talna. (Galacia 5:22, 23) Ti naisangsangayan a paset daytoy naespirituan a paraiso isu ti pammati dagiti napulotan nga agnaed iti dayta, a nabunga unay bayat nga idadauloda ti pannakaikaskasaba ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios iti intero a mapagnaedan a daga. (Mateo 21:43; 24:14) Kas bungana, agarup innem a milion a “sabsabali a karnero,” a ditoy daga ti namnamada, ti napalubosan metten a sumrek iti naespirituan a paraiso ken mangtagiragsak iti nabunga a trabaho. (Juan 10:16) Maikarida iti daytoy gapu iti panagdedikarda ken Jehova a Dios maibatay iti pammatida iti daton a panubbot ti Anakna, ni Jesu-Kristo. Pudno a maysa a bendision ti pannakitimpuyogda kadagiti agbalinto a miembro ti Baro a Jerusalem. Iti kasta, babaen ti pannakilangenna kadagiti napulotan a Kristiano, naipasdeken ni Jehova ti nalagda a pundasion ti “baro a daga”—maysa a kagimongan dagiti managbuteng-Dios a tattao nga agtawidto iti naindagaan a sakup ti nailangitan a Pagarian.—Isaias 65:17; 2 Pedro 3:13.
20. Kasanonto a tungpalen ti Baro a Jerusalem ti kaipapanan ti naganna?
20 Dagiti natalna a kasasaad a tagtagiragsaken ita ti ili ni Jehova iti naespirituan a paraisoda ket asidegen a mapasaranda iti pisikal a paraiso ditoy daga. Mapasamak dayta inton bumaba ti Baro a Jerusalem manipud langit tapno bendisionanna ti sangatauan. Iti dua a pamay-an, sagrapento ti ili ti Dios dagiti natalna a kasasaad a naikari iti Isaias 65:21-25. Kas nagkaykaysa a managdaydayaw ni Jehova iti naespirituan a paraiso, dagiti napulotan nga awan pay iti nailangitan a Baro a Jerusalem ken dagidiay kameng ti “sabsabali a karnero” sagsagrapenda itan ti talna nga aggapu iti Dios. Ket agtultuloyto ti kasta a talna iti pisikal a Paraiso, inton ‘maaramid ti pagayatan ti Dios iti intero a daga, kas sadi langit.’ (Mateo 6:10) Wen, tungpalento ti nadayag a nailangitan a siudad ti Dios ti kaipapanan ti nagan a Jerusalem kas nalagda a ‘Pundasion ti Nagkadua a Talna.’ Pakaidayawanto dayta nga agnanayon ti Naindaklan a Namarsua iti dayta, ni Jehova a Dios, ken ti Ari a Nobiona, ni Jesu-Kristo.
Malagipyo Kadi?
◻ Ania ti naaramid idi inummong ni Nehemias dagiti tattao idiay Jerusalem?
◻ Ania ti nasken idi nga aramiden dagiti nagkauna a Judio tapno saan a mabaybay-an ti balay ti Dios, ket ania ti maipakalikagum nga aramidentayo?
◻ Kasano a nainaig ti “Jerusalem” iti panangyeg iti manayon a rag-o ken talna?
[Mapa iti panid 23]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
DAGITI RUANGAN TI JERUSALEM
Ti posible a masakupan ti bakud ti Jerusalem iti tiempo a pannakadadael ti siudad ken idi indaulo ni Nehemias ti pannakabangon manen ti bakud.
RUANGAN TI IKAN
RUANGAN TI DAAN A SIUDAD
RUANGAN TI EFRAIM
RUANGAN TI SULI
Akaba a Bakud
Plasa
RUANGAN TI TANAP
MAIKADUA A BENNEG
Damo a Bakud iti Amianan
SIUDAD NI DAVID
RUANGAN DAGITI BUNTON TI DAPO
Tanap ni Hinnom
Tanap
RUANGAN TI KARNERO
RUANGAN TI GUARDIA
Aglawlaw ti Templo
RUANGAN A PAGSUKIMATAN
RUANGAN TI KABALIO
OFEL
Plasa
RUANGAN TI DANUM
Ubbog ti Gihon
RUANGAN TI UBBOG
Minuyongan ti Ari
En-rogel
Tanap ni Tyropoeon
Tanap ti Kidron
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Ti posible a masakupan ti bakud ti Jerusalem iti tiempo a pannakadadael ti siudad ken idi indaulo ni Nehemias ti pannakabangon manen ti bakud