“Jehovah” Wenno “Yahweh”?

“SAAN a puro,” “nalaokan,” “abnormal.” Apay a nagaramat dagiti eskolar ti Biblikal a Hebreo iti kakasta a sao? Ti isyu ket no “Jehovah” met laeng ti umiso a pannakaibalikas ti nagan ti Dios iti Ingles. Nasurok a sangagasut a tawenen a mapagsusupiatan daytoy. Agparang a pabor ti kaaduan nga eskolar ita iti “Yahweh” a buklen ti dua a silaba. Ngem agpayso kadi nga “abnormal” ti balikas a “Jehovah”?

Dagiti Ramut ti Kontrobersia

Sigun iti Biblia, impalgak ti Dios a mismo ti naganna iti sangatauan. (Exodo 3:15) Ipakita ti Nainkasuratan a pammaneknek a siwawaya nga inaramat dagiti nagkauna nga adipen ti Dios dayta a nagan. (Genesis 12:8; Ruth 2:4) Ammo met dagiti sabsabali a nasion ti nagan ti Dios. (Josue 2:9) Pudno daytoy nangruna idi nakapulapol dagiti Judio dagiti tattao iti adu a nasion kalpasan ti panagsublida manipud Babilonia a nakakayawanda. (Salmo 96:2-10; Isaias 12:4; Malakias 1:11) Kuna ti The Interpreter’s Dictionary of the Bible: “Adda umdas a pammaneknek nga adu a ganggannaet ti naallukoy iti relihion dagiti Judio iti panawen kalpasan ti pannakaidestiero [dagiti Judio].” Nupay kasta, idi umuna a siglo K.P., adda timmanor nga an-anito maipapan iti nagan ti Dios. Idi kamaudiananna, saan laeng a sipapanayag nga insardeng dagiti Judio nga inusar ti nagan ti Dios no di ket imparit pay ketdi dagiti dadduma ti panangibalikas iti dayta. Iti kasta, awanen ti makaammo iti umiso a pannakaibalikasna​—wenno kasta aya?

Ania ti Adda iti Nagan?

Iti Hebreo a pagsasao, יהוה ti pannakaisurat ti nagan ti Dios. Maaw-awagan a Tetragrammaton dagitoy uppat a letra, a manipud kannawan nga agpakannigid ti pannakabasana. Adu a nagan ti tattao ken lugar a nadakamat iti Biblia ti naglaon iti napaababa a porma ti nagan ti Dios. Makaipaay kadi dagitoy a nagan kadagiti pangripiripan no kasano ti pannakaibalikas ti nagan ti Dios?

Wen, sigun ken George Buchanan, professor emeritus iti Wesley Theological Seminary, Washington, D.C., E.U.A. Kastoy ti panangilawlawag ni Propesor Buchanan: “Idi un-unana, masansan nga ipanagan dagiti nagannak kadagiti annakda ti nagan dagiti diosda. Kayatna a sawen, no kasano ti pannakaibalikas ti nagan ti diosda, kasta met ti panangibalikasda iti nagan dagiti annakda. Naaramat ti Tetragrammaton iti nagan dagiti tattao, ket kanayonda idi nga usaren ti makintengnga a bokales.”

Usigentayo ti sumagmamano nga ehemplo dagiti nagan a masarakan iti Biblia a naglaon iti napaababa a porma ti nagan ti Dios. Kuna ni Propesor Buchanan a “Ni Yaho wenno Yahowah ti nangted” ti kayat a sawen ti Jonatan, nga iti Hebreo a Biblia, Yoh·na·thanʹ wenno Yehoh·na·thanʹ ti pannakaisuratna. ʼE·li·yahʹ wenno ʼE·li·yaʹhu ti nagan ni propeta Elias iti Hebreo. Sigun ken Propesor Buchanan, “Ni Yahoo wenno Yahoo-wah ti Diosko” ti kayat a sawen dayta a nagan. Umasping iti dayta, Yehoh-sha·phatʹ ti Hebreo a nagan ni Josafat, kayatna a sawen “nangukom ni Yaho.”

No maibalikas ti Tetragrammaton kas “Yahweh” a buklen ti dua a silaba, awan ti bokales nga o kas paset ti nagan ti Dios. Ngem iti adu a Biblikal a nagnagan a nakaaramatan ti nagan ti Dios, agparang daytoy makintengnga a bokales agpadpada kadagiti orihinal ken napaababa a pormana, kas iti Jehonatan ken Jonatan. Gapuna, kuna ni Propesor Buchanan maipapan iti nagan ti Dios: “Pulos a di naikkat ti bokales nga oo wenno oh. ‘Ya’ ti pangyababaan no dadduma iti dayta a sao, ngem saan a pulos a ‘Ya-weh.’ . . . ‘Yah’ wenno ‘Yo’ ti pannakaibalikas ti Tetragrammaton no iti maysa a silaba. ‘Yahowah’ wenno ‘Yahoowah’ no iti tallo a silaba. ‘Yaho’ no mapaababa iti dua a silaba.”​—Biblical Archaeology Review.

Tulongannatayo dagitoy a komento a mangtarus iti kinuna ni Gesenius, maysa nga eskolar ti Hebreo idi maika-19 a siglo, iti librona a Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures: “Adda pakaibatayan ti panangirupirda iti kapanunotanda dagidiay agkuna a יְהוָֹה [Ye-ho-wah] ti aktual a pannakaibalikas [ti nagan ti Dios]. Iti kasta, nalaklaka a mailawlawag no apay a יְהוֹ [Ye-ho] ken יוֹ [Yo] ti napaababa a pormana, a pangrugian ti adu a nagan.”

Nupay kasta, iti introduksion ti The Five Books of Moses nga impatarusna iti di pay nabayag, kuna ni Everett Fox: “Napaay dagidiay nangpadas ken mangpadpadas a mangisubli iti ‘umiso’ a pannakaibalikas ti nagan [ti Dios] iti Hebreo; saan met a naan-anay a mapasingkedan ti ‘Jehovah’ a mangmangngegtayo no dadduma wenno ti ‘Yahweh’ nga ar-aramaten dagiti eskolar.”

Awan duadua nga agtultuloy ti panagdedebate dagiti eskolar. Insardeng dagiti Judio a baliksen ti nagan ti pudno a Dios sakbay nga inaramid dagiti Masorete ti sistema a vowel pointing. No kasta, awan ti masnup a pammaneknek no aniada a bokales ti adda iti nagbabaetan dagiti konsonante a YHWH (יהוה). Ngem, ti mismo a nagnagan dagiti tattao a nadakamat iti Biblia mangipaayda iti nabatad a pamalatpatan iti pannakaibalikas idi ti nagan ti Dios agsipud ta saan a pulos a nalipatan ti umiso a pannakaibalikasda. Gapu iti daytoy, uray kaskasano umanamong dagiti dadduma nga eskolar a saan nga “abnormal” ti balikas a “Jehovah.”

[Dagiti Ladawan iti panid 31]

“Jehovah” ti kalatakan a pannakaibalikas ti nagan ti Dios