Panagdayaw ken Baal​—Ti Salisal iti Puso Dagiti Israelita

Iti gistay sangaribu a tawen, di nagsarday ti salisal iti puspuso dagiti Israelita. Dagiti inaanito a panagbuteng ken dagiti seksual a ritual iti maysa a bangir maibusor iti pammati ken kinasungdo iti sabali a bangir. Pinagsalisal daytoy biag-ken-patay a dangadang ti panagdayaw ken Baal maikontra iti panagdayaw ken Jehova.

AGTALINAED ngata ti nasion ti Israel a simamatalek iti pudno a Dios, a nangaon kadakuada iti Egipto? (Exodo 20:2, 3) Wenno dumasigda ken Baal, ti paborito a dios ti Canaan, a nangikari a pagbalinenna a nabunga ti dagada?

Napateg kadatayo daytoy naespirituan a dangadang a napasamak rinibu a tawenen ti napalabas. Apay? “Dagitoy a bambanag,” insurat ni apostol Pablo, “naisuratda a pammakdaar kadatayo a nadatngan dagiti panungpalan dagiti sistema ti bambanag.” (1 Corinto 10:11) Dakdakkel ti kaipapananna kadatayo ti maadawtayo a ballaag iti daytoy historikal a salisal no maawatantayo no asino ni Baal ken no ania ti saklawen ti panagdaydayaw ken Baal.

Asino ni Baal?

Naam-ammo dagiti Israelita ni Baal idi nakagtengda idiay Canaan, idi agarup tawen 1473 K.K.P. Natakuatanda nga umariwekwek a didiosen ti nagdaydayawan dagiti Canaanita nga umarngi met laeng kadagiti didiosen ti Egipto, nupay naigidiat ti nagnaganda ken adda nagduduma a pakabigbiganda. Nupay kasta, insalsalumina ti Biblia ni Baal kas kangrunaan a dios dagiti Canaanita, ket pasingkedan dagiti nakabakab dagiti arkeologo ti pannakaisaluminana. (Oc-ocom 2:11) Nupay saan a ni Baal ti katan-okan kadagiti didiosenda, isu ti dios a kapatgan kadagiti Canaanita. Patienda nga iturayanna ti tudo, ti angin, ken dagiti ulep ket is-isu laeng ti makaispal kadagiti umili​—agraman kadagiti animal ken apitda​—iti kinalupes wenno uray ken patay. No awan pannalaknib ni Baal, sigurado a didigraen ida ni Mot, maysa a managibales a dios ti Canaan.

Nabuyogan ti panagdayaw ken Baal kadagiti seksual a ritual. Addaan kadagiti seksual a kayulogan uray dagiti narelihiosuan a banag a nainaig ken Baal, kas kadagiti sagrado a monmon ken sagrado a teddek. Nabatad a dagiti sagrado a monmon​—dagiti bato wenno natagaan a bato a sinan-mabagbagi ti lalaki ti pormada​—inrepresentarda ni Baal, ti kalakian a paset ti seksual a panagdenna. Iti sabali a bangir, dagiti sagrado a teddek ket troso wenno kaykayo a nangirepresentar ken Asherah, ti asawa ni Baal a nangirepresentar iti paset a kabaian.​—1 Ar-ari 18:19.

Ti panagbalangkantis iti templo ken panangidaton kadagiti ubbing ket sabali pay a nalatak nga aspeto ti panagdayaw ken Baal. (1 Ar-ari 14:23, 24; 2 Cronicas 28:2, 3) Kuna ti libro a The Bible and Archaeology: “Adda kadagiti templo dagiti Canaanita dagiti balangkantis a lallaki ken babbai (‘sagrado’ a lallaki ken babbai) ket inaramidda amin a kita dagiti seksual a panaglablabes. Namati [dagiti Canaanita] nga uray kaskasano dagitoy a ritual ti mangpabunga kadagiti mula ken arbanda.” Isu dayta ti narelihiosuan a rasonda, nupay ti kasta nga imoralidad di pagduaduaan a pinennekna dagiti nainlasagan a derrep dagiti agdaydayaw. Kasano ngarud a sinulisog ni Baal ti puso dagiti Israelita?

Apay a Makaallukoy Unay?

Nalabit kaykayat dagiti adu nga Israelita nga alagaden ti maysa a relihion a nanamnam-ay kadakuada. No ni Baal ti pagdaydayawanda, saanda a salimetmetan ti Linteg, kas iti Sabbath ken dagiti nagadu a moral a maipawil. (Levitico 18:2-30; Deuteronomio 5:1-3) Posible a dagiti material a kinabaknang dagiti Canaanita ti nangkombinsir kadagiti dadduma nga ay-aywenda ni Baal.

Dagiti altar dagiti Canaanita, a naawagan nangato a disso ken masarakan kadagiti kakaykayuan iti bakras ti bambantay, ket nalabit makaallukoy unay a lugar a pakaangayan dagiti seksual a ritual a naaramid sadiay. Di nagbayag, saanen a napnek dagiti Israelita a napnapan laeng kadagita a sagrado a disso dagiti Canaanita; nangbangonda metten kadagiti bukodda. “Isuda met namangonda a maipaay kadakuada kadagiti nangato a disso, ken monmonmon, ken Asherah, iti tumunggal nangato a turod, ken iti sirok ti tumunggal narukbos a kayo.”​—1 Ar-ari 14:23; Oseas 4:13.

Ngem umuna ken kangrunaanna, makaallukoy iti lasag ti panagdayaw ken Baal. (Galacia 5:19-21) Nalablabes pay ngem iti panagtarigagay kadagiti nawadwad nga apit ken arban ti kaipapanan dagiti dinederrep nga aramidda. Indaydayawda ti sekso. Paneknekan daytoy dagiti adu a nakabakab nga estatua, a nagdadakkel dagiti mabagbagida, nga iladawanda ti seksual nga irarasuk. Pinatanor dagiti padaya, panagsasala, ken musika ti nalulok a kababalin.

Mailadawantay iti panunottayo ti gagangay nga eksena iti rugrugi ti otonio. Iti nakapimpintas a natural a buya, a madama a maang-angay ti padaya ken agay-ayus ti arak, agsasala dagiti managrukbab. Nairanta ti seksual a salada a mangriing ken Baal manipud pannaturogna iti kalgaw tapno mabendisionan ti daga iti tudo. Agsasalada a mangliklikmut kadagiti monmon a sinan-mabagbagi ti lalaki ti pormada ken dagiti sagrado a teddek. Makagargari ken naderrep ti salsalada, nangruna kadagiti balangkantis iti templo. Gargarien ida ti musika ken dagiti agbuybuya. Ket nalabit, iti kangitingitan ti sala, sumreken dagiti sumasala kadagiti siled ti balay ni Baal tapno agkakaiddada.​—Numeros 25:1,2; idiligyo ti Exodo 32:6,17-19; Amos 2:8.

Nagnada Babaen ti Panagkita, Saan a Babaen ti Pammati

Nupay adu ti naallukoy iti kasta a naderrep a porma ti panagdaydayaw, buteng met ti nangiduron kadagiti dadduma nga Israelita nga agdaydayaw ken Baal. Tangay napukaw dagiti Israelita ti pammatida ken Jehova, ti panagbutengda kadagiti natay, panagbuteng iti masanguanan, ken ti pannakaay-ayoda iti okulto intuggodna ida a mangalagad iti espiritismo, a nairaman iti daytoy dagiti nakadakdakes a ritual. Deskribiren ti The International Standard Bible Encyclopedia ti panangdayaw dagiti Canaanita kadagiti simmina nga espiritu kas paset ti panagrukbab kadagiti inapo: “Nagpadayada . . . iti panteon ti pamilia wenno kadagiti munturod a pagitaneman buyogen dagiti ritual a panagbartek ken seksualidad (a nalabit inramanna ti insesto) nga impapanda a pakiramanan dagiti natay.” Ti pannakiraman dagiti Israelita kadagiti kasta a nakababain nga espiritistiko nga aramid ad-adda nga inyadayona ida iti Diosda, ni Jehova.​—Deuteronomio 18:9-12.

Dagiti idolo​—ken dagiti nainaig a ritual​—inallukoyna met dagidiay nga Israelita a kinaykayatda ti magna babaen ti panagkita imbes a babaen ti pammati. (2 Corinto 5:7) Uray kalpasan a naimatanganda dagiti karkarna a milagro babaen ti di makita nga ima ni Jehova, namati dagiti adu nga Israelita a naggapu iti Egipto a kasapulanda ti makita a pakalaglagipanda kenkuana. (Exodo 32:1-4) Tinarigagayan met ti dadduma kadagiti kaputotanda ti agdaydayaw iti banag a makita, kas kadagiti idolo ni Baal.​—1 Ar-ari 12:25-30.

Siasino ti Nagballigi?

Adu a siglo a di nagsarday ti salisal iti puspuso dagiti Israelita, manipud isasangpetda kadagiti tanap ti Moab sakbay unay ti iseserrekda iti Naikari a Daga agingga iti tiempo a pannakaidestieroda idiay Babilonia. Kasla agbaliwbaliw no asino ti mangabak. Adda dagiti tiempo a nagtalinaed a nasungdo ken Jehova dagiti kaaduan nga Israelita, ngem masansan a dimmasigda ken Baal. Ti pannakitimtimpuyogda kadagiti pagano iti aglikmutda ti maysa a kangrunaan a rason iti daytoy.

Kalpasan ti pannakaabakda iti gubat, nasiksikapen ti wagas a pannakidangadang dagiti Canaanita. Nagnaedda iti kabangibang dagiti Israelita sada pinaregta dagiti nangparmek kadakuada a dayawenda dagiti didiosen ti pagilian. Sinarkedan dagiti natutured nga ukom a kas kada Gedeon ken Samuel daytoy a pagannayasan. Impatigmaan ni Samuel kadagiti umili: “Iwaksiyo dagiti sabali a didios . . . ket iturongyo dagiti puspusoyo ken Jehova ket agserbikayo kenkuana laeng.” Adda tiempo nga impangag dagiti Israelita ti patigmaan ni Samuel, ket “inwaksida dagiti Baales ken ni Astarot, ket nagserbida laeng ken Jehova.”​—1 Samuel 7:3, 4; Oc-ocom 6:25-27.

Kalpasan ti panagturay da Saul ken David, nangrugi a nagdaton ni Solomon idi lumakayen kadagiti ganggannaet a didiosen. (1 Ar-ari 11:4-8) Kasta met ti inaramid dagiti dadduma nga ari ti Israel ken Juda ket simmukoda ken Baal. Nupay kasta, dagiti matalek a mammadto ken ar-ari, kas kada Elias, Eliseo, ken Josias, indauluanda ti pannakidangadang iti panagdayaw ken Baal. (2 Cronicas 34:1-5) Mainayon pay, iti las-ud dayta a panawen ti historia ti Israel, adda dagiti indibidual a nagtalinaed a matalek ken Jehova. Uray idi tiempo da Acab ken Jezebel, idi kapigsa ti panagdayaw ken Baal, pito ribu dagiti saan a “nagparintumeng ken Baal.”​—1 Ar-ari 19:18.

Kamaudiananna, idi nakasublin dagiti Judio manipud pannakaidestieroda idiay Babilonia, awanen ti nadakamat a panagdayaw ken Baal. Kas kadagidiay nadakamat iti Esdras 6:21, aminda ‘insinada dagiti bagida iti kinarugit dagiti nasnasion ti daga, tapno sapulenda ni Jehova, a Dios ti Israel.’

Dagiti Pakaballaagan Manipud Panagdayaw ken Baal

Nupay nabayag a napukawen ti panagdayaw ken Baal, adda maysa a banag a pagpadaan ti relihion dagiti Canaanita ken ti kagimongan itatta​—ti panangdayaw iti sekso. Kasla adda iti mismo nga angin nga ang-angsentayo dagiti pananggargari ti imoralidad. (Efeso 2:2) “Makidangdangadangtayo iti di makita a pannakabalin a mangtengtengngel iti daytoy nasipnget a lubong, ken dagiti naespirituan nga ahente manipud iti mismo a kampo ti dakes,” impakdaar ni Pablo.​—Efeso 6:12, Phillips.

Parparang-ayen daytoy “di makita a pannakabalin” ni Satanas ti seksual nga imoralidad tapno adipenenna dagiti tattao iti naespirituan a pamay-an. (Juan 8:34) Iti agdama a nalulok a kagimongan, ti seksual a kinaderrep saanda nga aramiden a kas ritual iti kinabunga no di ket kas wagas a panangpennek iti bagbagida wenno mangaramid iti kaykayatda. Ket kas met la idi ti panangallukoy ti propagandada. Dagiti seksual a mensahe lapunosenda ti isip ti tattao babaen ti panaglinglingay, musika, ken advertising. Saan a libre dagiti adipen ti Dios iti daytoy nga iraraut. Kinapudnona, kaaduan kadagidiay nailaksid iti Nakristianuan a kongregasion ket dagidiay indibidual a nairubo kadagiti kasta nga aramid. Makapagtalinaed a nadalus ti maysa a Kristiano no itultuloyna a guraen dagitoy nga imoral a singasing.​—Roma 12:9.

Nangnangruna a maisarang dagiti agtutubo a Saksi iti peggad, tangay adu dagiti banag a mabalin a makaay-ayo kadakuada ket makaguyugoy iti sekso. Nakarkaro pay, masapul a sarkedanda ti impluensia dagiti dadduma nga agtutubo a mangdurdurog kadakuada. (Idiligyo ti Proverbio 1:10-15.) Adun dagiti naisagmak, kas pagarigan, kadagiti dadakkel a taripnong. Kas iti panagdayaw ken Baal idi ugma, mangparasuk iti derrep ti panaglalaok ti musika, salsala, ken seksual nga atraksion.​—2 Timoteo 2:22.

“Ania ti pangdalusto ti agtutubo iti dalanna?” insaludsod ti salmista. “Ti panangitaltalekna iti mayannurot iti sao [ni Jehova],” insungbatna. (Salmo 119:9) No kasano nga imbilin ti Linteg ti Dios a liklikan dagiti Israelita ti nasinged a pannakitimpuyog kadagiti Canaanita, kasta met a pakdaarannatayo ti Biblia kadagiti peggad ti di nainsiriban a pannakitimpuyog. (1 Corinto 15:32, 33) Ipakita ti agtutubo a Kristiano ti kinatibkerna no pagkedkedanna daydiay makaatrakar iti derrep ngem ammona a makadangran iti moral. Kas ken matalek nga Elias, ditay mabalin a palubosan ti agbaliwbaliw nga opinion dagiti kaaduan nga isu ti mangikeddeng para kadatayo.​—1 Ar-ari 18:21; idiligyo ti Mateo 7:13, 14.

Ti sabali pay a pakdaar ket nainaig iti pannakapukaw iti pammati, “ti basol a silalaka a mangsagud kadatayo.” (Hebreo 12:1) Agparang nga adu nga Israelita ti kaskasdi a namati pay laeng ken Jehova, ngem ni Baal ti dios a nangnamnamaanda a mangsalaknib kadagiti mulada ken mangipaay kadagiti inaldaw a kasapulanda. Nalabit napanunotda nga adayo unay ti templo ni Jehova idiay Jerusalem ken saan a praktikal ti panangsalimetmetda kadagiti lintegna. Bassit ti kalikaguman ken kombiniente ti panagdayaw ken Baal​—ta mabalinda pay ti agpaasuk ti datonda ken Baal iti mismo a tuktok ti balayda. (Jeremias 32:29) Mabalin a naitawtawda nga agdaydayaw ken Baal babaen laeng ti pannakiramanda iti sumagmamano a ritual wenno uray iti panagdatonda ken Baal iti nagan ni Jehova.

Kasanotay a mapukaw ti pammatitayo ken in-inut nga umikay iti sibibiag a Dios? (Hebreo 3:12) Mabalin nga in-inut a mapukawtayo ti dati a panangipategtayo kadagiti gimong ken asamblea. Ipasimudaag ti kasta a kababalin ti kinaawan panagtalek iti probision ni Jehova a naespirituan a ‘taraon iti umiso a tiempo.’ (Mateo 24:45-47) No kimmapuytayon, mabalin a lumukay ti “panangpetpet[tayo] iti sao ti biag” wenno mapatanortay payen ti nabingay a puso, a nalabit tumuloktayo kadagiti materialistiko a gannuat wenno iti imoralidad.​—Filipos 2:16; idiligyo ti Salmo 119:113.

Panangsalimetmet iti Kinatarnawtayo

Awan duadua, madama ita ti salisal iti pusotayo. Agtalinaedtayo kadi a nasungdo ken Jehova wenno paitawtawtayo iti imoral a kabibiag daytoy lubong? Nakalkaldaang ta no kasano a timmulok dagiti Israelita kadagiti makarimon nga aramid dagiti Canaanita, adda dagiti Kristiano a lallaki ken babbai ita a nagargari nga agaramid kadagiti nakababain nga aramid.​—Idiligyo ti Proverbio 7:7,21-23.

Maliklikan ti kasta a pannakaabak iti naespirituan no, kas ken Moises, ‘itultuloytayo a sititibker a kitaen daydiay Maysa a di makita.’ (Hebreo 11:27) Wen, masapul a “makidangadang[tay] a sipipinget maipaay iti pammati.” (Judas 3) Ngem no agtalinaedtayo a nasungdo iti Diostayo ken kadagiti prinsipiona, mabalintayo a seggaan ti tiempo a mapukawton nga agnanayon ti palso a panagdayaw. No kasano a ti panagdayaw ken Jehova inabakna ti panagdayaw ken Baal, masiguradotay met nga iti mabiiten “ti daga mapnonto iti pannakaammo ken ni Jehova, a kasla kadagiti dandanum saknapanda ti baybay.”​—Isaias 11:9.

[Ladawan iti panid 31]

Dagiti natda idiay Gezer a sagrado a monmon a nausar iti panagdayaw ken Baal

[Picture Credit Line iti panid 28]

Musée de Louvre, Paris