Ti Namarsua Manayonanna ti Kaipapanan ti Biagyo

“Idaydayawda koma ti nagan ni Jehova; ta isu nagbilin, ket naparsuada.”​—SALMO 148:5.

1, 2. (a) Ania a saludsod ti amirisentayo? (b) Kasano a nainaig ti panamarsua iti saludsod ni Isaias?

“DIKA aya naammuan?” Kasla mangidalan laeng a saludsod dayta, ket tignayenna dagiti adu a sumungbat iti, ‘Naammuan ti ania?’ Ngem serioso a saludsod dayta. Ket matarusantayo unay ti sungbat dayta babaen ti panangamiristayo iti nakaalaanna​—ti maika-40 a kapitulo ti libro ti Biblia nga Isaias. Insurat dayta ni Isaias, maysa a nagkauna a Hebreo, iti kasta daanen dayta a saludsod. Kaskasdi, nakamodmoderno met dayta, a nainaig iti kapatgan a panggep ti biagyo.

² Tangay kastat’ kapategna, maikari ti saludsod iti Isaias 40:28 iti serioso a panangusigtayo: “Dika aya naammuan, dika aya nangngeg? Ti agnanayon a Dios, ni Jehova, ti Namarsua kadagiti pungto ti daga.” No kasta, nainaig ti ‘panangammo’ iti Namarsua iti daga, ket ipakita ti konteksto a saan laeng a ti daga ti nairaman. Insurat ni Isaias iti dua a bersikulo kasakbayanna maipapan kadagiti bituen: “Itangadyo dagiti matayo idiay ngato, ket kitaenyo no asino ti namarsua kadagitoy, a babaen iti panangbilang isu iruarna dagiti buybuyotda . . . gapu iti kinadakkel unay ti kinamaingelna, ken agsipud ta napigsa iti pannakabalin, awan agkurang uray no maysa.”

3. Nupay adun ti ammoyo maipapan iti Namarsua, apay a tarigagayanyo nga ammuen ti ad-adu pay?

³ Wen, ti saludsod a “Dika aya naammuan?” ket talaga a maipapan iti Namarsua iti unibersotayo. Mabalin a personal a kombinsidokayo a ni Jehova a Dios “ti Namarsua kadagiti pungto ti daga.” Mabalin met nga adu ti ammoyo maipapan iti personalidad ken daldalanna. Ngem kasano ngay no makasabatkayo iti lalaki wenno babai nga agduadua nga adda Namarsua ket nalawag a dina ammo ti kinasiasinona? Saankay a maklaat no kastat’ masabatyo gapu ta minilmilion dagiti di makaam-ammo wenno di mamati iti Namarsua.​—Salmo 14:1; 53:1.

4. (a) Apay a ti panangamiris iti Namarsua maikanatad iti daytoy a tiempo? (b) Aniada a sungbat ti di kabaelan nga ipaay ti siensia?

⁴ Parparnuayen dagiti eskuelaan dagiti adu a managduadua nga ipapanda a ti siensia addaan (wenno makatakuatto) kadagiti sungbat maipapan iti punganay ti uniberso ken biag. Iti The Origin of Life (Aux Origines de la Vie ti orihinal a Pranses a paulona) kuna da autor a Hagene ken Lenay: “Pagdidiskutiranda pay laeng ti punganay ti biag iti pangrugian ti maikaduapulo ket maysa a siglo. Kalikaguman daytoy a problema, a nakarikrikut a risuten, ti panagsukimat iti amin a tay-ak, manipud iti kinalawa ti law-ang agingga iti di maungpot a kinabassit ti matter.” Kaskasdi a ti maudi a kapitulo nga, “Agtalinaed a Sibibiag ti Saludsod,” admitirenna a: “Nasiraraktayo ti sumagmamano a nasientipikuan a sungbat ti saludsod a, Kasano a timmaud ti biag ditoy daga? Ngem apay a timmaud ti biag? Adda kadi panggep ti biag? Saan a masungbatan ti siensia dagitoy a saludsod. Dagidiay laeng ‘kasano’ ti bambanag ti masukimatna. Naan-anay a naiduma ti dua a saludsod a ‘kasano’ ken ‘apay.’ . . . No maipapan iti saludsod nga ‘apay,’ masapul a ti pilosopia, relihion, ken​—kangrunaan iti amin​—tunggal maysa kadatayo ti mangbirok iti sungbat.”

Panangbirok Kadagiti Sungbat ken Panggep

5. Aniada a kita ti tattao ti nangnangruna a magunggonaan iti panangadalda iti ad-adu pay maipapan iti Namarsua?

⁵ Wen, kayattay a maawatan no apay nga adda biag​—ken nangnangruna no apay nga addatayo ditoy. Maysa pay, interesadotay koma kadagiti tattao a di pay mamati nga adda Namarsua ket sigurado a bassit ti ammoda maipapan iti daldalanna. Wenno panunotenyo a naigidiat unay dagidiay addaan iti pammati iti Dios iti daydiay kunaen ti Biblia. Binilion dagiti dimmakkel iti Oriente wenno iti dadduma a lugar a kaaduan a tattao dida pampanunoten ti maipapan iti Dios a persona, maysa nga aktual a persona nga addaan iti nakaay-ayat a personalidad. Kadakuada, ti sao a “dios” parnuayenna laeng ti ideya maipapan iti di masinunuo a puersa wenno nalubed a kasasaad. Dida ‘naam-ammo ti Namarsua’ wenno ti daldalanna. No isuda, wenno dagiti minilion nga addaan umarngi a panangmatmat, ket makombinsirda nga adda Namarsua, anian a pagimbagan koma ti masagrapda, agraman dagiti agnanayon a namnama! Magun-odanda met ti banag a talaga a nagpaiduma​—pudno a kaipapanan, pudno a panggep ken talna ti panunot, iti panagbiag.

6. Kasano a pumada ti biag dagiti adu itatta iti kapadasan ni Paul Gauguin ken iti maysa kadagiti impintana?

⁶ Kas pagarigan: Idi 1891, ni Paul Gauguin a Pranses a pintor napanna tinunton ti makapnek a biag idiay French Polynesia, nga umarngi iti paraiso. Ngem ti nalulok a napalabasna nagresulta idi agangay iti panagsakitna agraman kadagiti dadduma. Idi mariknanan nga asidegen ti ipapatayna, nangipinta iti dakkel a kuadro nga iti dayta kasla ‘impatarus[na] ti biag a kas dakkel a misterio.’ Ammoyo kadi no ania ti impanagan ni Gauguin iti dayta a ladawan? “Sadino ti Naggapuantayo? Aniatayo? Sadino ti Papanantayo?” Mabalin nga addada nangngegyon a nangyimtuod iti kakasta a saludsod. Aduda. Ngem no dida makabirok kadagiti makapnek a sungbat​—awan pudpudno a kaipapanan ti biagda​—sadino ti mabalinda a papanan? Mabalin a kunaenda a ti biagda bassit lat’ nakaidumaanna iti biag dagiti animal.​—2 Pedro 2:12.a

7, 8. Apay a saan nga umdas dagidiay mismo a takuat ti siensia?

⁷ Maawatanyo ngarud no apay nga insurat ti maysa a kas ken ni Freeman Dyson a propesor ti pisika: “Agkakapanunotankami kadagiti mararaem a tattao no iyimtuodko manen dagiti saludsod nga inyimtuod ni Job. Apay nga agsagabatayo? Apay nga adda panangidumduma iti lubong? Aniat’ panggep ti ut-ot ken trahedia?” (Job 3:20,21; 10:2,18; 21:7) Kas nadakamaten, adu dagidiay agpannuray iti siensia imbes nga iti Dios. Dagiti biologo, mangad-adal iti taaw, ken dadduma pay ti mangnaynayon iti pannakaammo maipapan iti globotayo ken ti biag iti dayta. Iti panagsirarakda iti sabali a direksion, dagiti astronomo ken pisiko umad-adut’ maad-adalda maipapan iti init ken amin a planeta a manglawlaw iti dayta, dagiti bituen, uray pay dagiti nakaad-adayo a galaksi. (Idiligyo ti Genesis 11:6.) Ania a rasonable a konklusion ti ipatuldo ti kakasta a kinapudno?

⁸ Sasawen dagiti dadduma a sientipiko ti maipapan iti “isip” ti Dios wenno ti “surat” nga impalgak ti uniberso. Ngem di ngata maikapis dayta iti kangrunaan a punto? Kinuna ti magasin a Science: “No kuna dagiti agsirsirarak a ti kosmolohia ipalgakna ti ‘isip’ wenno ‘surat’ ti Dios, ipabiangda iti Dios daydiay banag nga iti kinapudnona ti nababbaba nga aspeto ti uniberso​—ti pisikal a pannakabukelna.” Kinapudnona, insurat ni Steven Weinberg a pisiko a nangabak iti Nobel: “Mientras ad-adda a kasla matarusantayo ti uniberso, ad-adda met a kasla ditay matarusan no apay nga adda dayta.”

9. Ania nga ebidensia ti tumulong kadatayo ken kadagiti dadduma a mangadal maipapan iti Namarsua?

⁹ Kaskasdi, mabalin a maysakayo kadagiti minilion a sipapasnek a nangadal iti daytoy ken matarusanyo a ti napaypayso a panggep ti biag ket nainaig iti panangammo iti Namarsua. Lagipenyo ti insurat ni apostol Pablo: “Saan a maikuna dagiti tattao a dida ammo ti maipapan iti Dios. Nanipud punganay ti lubong, makita dagiti tattao no ania ti Dios babaen kadagiti banag nga inaramidna. Ipakita daytoy ti pannakabalinna nga agpaut iti agnanayon. Ipakitana nga Isu ti Dios.” (Roma 1:20, Holy Bible, New Life Version) Wen, adda dagiti banag maipapan iti lubongtayo ken maipapan kadatayo a makatulong kadagiti tattao a makabigbig iti Namarsua ken makasarak iti panggep a nainaig kenkuana. Amirisentay ti tallo nga aspeto daytoy: ti uniberso a nanglawlaw kadatayo, ti punganay ti biag, ken ti mismo a panagpampanunottayo.

Dagiti Rason a Pamatian

10. Apay a rumbeng nga utobentayo ti “punganay”? (Genesis 1:1; Salmo 111:10)

¹⁰ Kasano a naadda ti unibersotayo? Mabalin a naammuanyo kadagiti report maipapan kadagiti teleskopio ti law-ang ken panagsirarak dita a kaaduan a sientipiko mabigbigda a ti unibersotayo saan a dati nga adda. Adda namunganayanna, ket agpatpatuloy a lumawlawa. Ania ti ipasimudaag daytoy? Imdenganyo ni Sir Bernard Lovell nga astronomo: “No adda tiempo idi napalabas, a ti Uniberso ket dati a gistay agsolsolo a banag a napalalo ti kabassitna ken napalalo a namsek, masapul nga iyimtuodtayo no ania ti adda kasakbayan dayta . . . Kasapulan a sanguentayo ti maipapan iti kaadda ti Punganay.”

11. (a) Kasano ti kalawa ti uniberso? (b) Ania ti ipasimudaag ti kinaeksakto iti uniberso?

¹¹ Ti pannakabukel ti uniberso, agraman ti dagatayo, ipalgakna ti nakaskasdaaw a nasayaat a templada. Kas pagarigan, ti dua a datdatlag a kualidad ti inittayo ken dadduma a bituen isu ti naunday a kinaepisienteda ken saanda a maisin. Sigun kadagiti agdama a pattapatta, agdagup manipud 50 a bilion (50,000,000,000) agingga iti 125 a bilion ti bilang dagiti galaksi iti makitkita nga uniberso. Ket ti galaksitayo a Milky Way binilbilion a bituen ti linaonna. Ita amirisenyo: Ammotayo a ti makina ti kotse kasapulanna ti eksakto a proporsion ti gasolina ken ti angin. No adda kotseyo, nalabit mangtangdankayo iti nalaing a mekaniko a mangpasayaat iti andar ti makinana, tapno naan-annayas ti taray ti kotseyo ken ad-adda nga episiente. No ti kasta a kinaeksakto ket nesesita iti maysa la a makina, anianto ketdin iti episiente a “dumardarang” nga inittayo, kas pagarigan? Nalawag, dagiti kangrunaan a puersa a nainaig dita ket eksakto ti templada tapno maadda ti biag ditoy daga. Naiparparna la kadi dayta? Nayimtuod ken Job idi ugma: “Inwaragawagmo aya dagiti al-alagaden a mangituray iti langlangit, wenno inkeddengmo dagiti linteg ti nakaparsuaan ditoy daga?” (Job 38:33, The New English Bible) Awan tao a nangaramid iti kasta. Ngarud, naggapuan dayta a kinaeksakto?​—Salmo 19:1.

12. Apay a nainkalintegan ti panangutob nga adda mannakabalin a Saririt a makinggapuanan iti panamarsua?

¹² Nagtaud ngata dayta iti maysa a banag wenno iti Maysa a di makita ti mata ti tao? Usigenyo daytoy a saludsod mayalubog iti lawag ti moderno a siensia. Akseptaren itan ti kaaduan nga astronomo nga adda dagiti nabileg unay a nailangitan a banag​—dagiti black hole. Saan a makita dagitoy a black hole, ngem kombinsido dagiti eksperto nga addada. Umarngi iti dayta, ibaga ti Biblia nga iti sabali a lugar adda dagiti mannakabalin a parsua a di makita​—dagiti espiritu a parsua. No adda ti kakasta a mannakabalin, di makita a parsua, saan kadi a posible a ti kinaeksakto a naipalgak iti intero nga uniberso ket namunganay iti mannakabalin a Saririt?​—Nehemias 9:6.

13, 14. (a) Ania ti aktual a napasingkedan ti siensia no maipapan iti punganay ti biag? (b) Ania ti ipatuldo ti kaadda ti biag ditoy daga?

¹³ Ti maikadua nga ebidensia a makatulong kadagiti tattao a mangbigbig iti Namarsua ket maipapan iti punganay ti biag. Nanipud kadagidi panageksperimento ni Louis Pasteur, akseptadon a ti biag saan nga aggubuay iti awan babaen ti bukodna nga itataud. Kasano ngarud a namunganay ti biag ditoy daga? Idi dekada ti 1950, pinadas a paneknekan dagiti sientipiko a ti biag ditoy daga mabalin a nagin-inut a timmanor manipud iti nagkauna a taaw idi a ti kadaanan nga atmospera ket kanayon a makimkimat. Ngem, sigun kadagiti kabbaro nga ebidensia, imposible ti kasta a punganay ti naindagaan a biag gapu ta awan a pulos ti kasta nga atmospera. Gapuna, agsuksukimat dagiti dadduma a sientipiko iti nasaysayaat a panangilawlawag. Ngem maikapkapisda kadi iti punto?

¹⁴ Kalpasan ti dinekdekada a panangad-adalna iti uniberso ken iti biag nga adda iti dayta, kinuna ni Sir Fred Hoyle, maysa a sientipiko a Briton: “Imbes nga akseptarentayo ti di nakappapati a bassiusit a probabilidad a rimsua ti biag babaen ti di inggagara a natural a puersa, kasla nasaysayaat nga ipapan a ti biag namunganay babaen ti inggagara nga aramid ti panunot.” Wen, mientras ad-adut’ maadaltayo maipapan kadagiti pagsidsiddaawan iti biag, ad-adda met a nainkalintegan a patien a ti biag ket nagtaud iti intelihente a Gubuayan.​—Job 33:4; Salmo 8:3,4; 36:9; Aramid 17:28.

15. Apay a maikuna a naisalsaluminakayo?

¹⁵ Nainaig ngarud iti uniberso ti umuna a rason, ket ti maikadua nainaig iti punganay ti biag ditoy daga. Imutektekanyo ti maikatlo​—ti kinanaisalsaluminatayo. Iti adu a wagas naisalsalumina amin a tattao, ngarud kayatna a sawen a naisalsaluminakayo met. Kasano a kasta? Nalabit nangnangngegyon a nayarig ti utek iti nabileg a kompiuter. Ngem, kinapudnona, dagiti kabbaro a diskobre ipakitada a nakapuy unay daytoy a panangidilig. Kinuna ti maysa a sientipiko iti Massachusetts Institute of Technology: “Dagiti kompiuter itatta dida pay pumada iti 4-tawenna nga ubing no iti abilidadna a kumita, agsao, agkuti, wenno agusar iti sentido komon. . . . Napattapatta a ti kapasidad uray daydiay kabibilgan a superkompiuter a manganag iti impormasion ket katupag iti nervous system ti maysa a biruruko​—nakabasbassit a paset ti bileg a linaon ti superkompiuter dita bangabanga[yo].”

16. Ania ti ipatuldo ti abilidadyo nga agsao?

¹⁶ Ti lenguahe ket maysa nga abilidad nga ik-ikutanyo gapu iti utekyo. Adda dagiti makasao iti dua, tallo, wenno ad-adu pay a lenguahe, ket kaskasdi a ti abilidad nga agsao iti uray maysa la a lenguahe isut’ pakakitaan a naisalsaluminatayo. (Isaias 36:11; Aramid 21:37-40) Inyimtuod da Propesor R. S. ken D. H. Fouts: “Tao laeng kadi . . . ti makabael a makisarita babaen ti lenguahe? . . . Amin dagiti nangatngato a klase dagiti animal sigurado a makikomunikarda babaen kadagiti . . . panagkumpas, angot, pukkaw, ikkis ken kanta, ken uray ti panagsala dagiti uyokan. Ngem dagiti animal malaksid iti tao agparang nga awan ti nabukel a gramatikal a lenguaheda. Nakaskasdaaw unay ta dagiti animal dida makadrowing kadagiti ladawan. Ti la kabaelanda isut’ panaguged-uged.” Wen, tattao laeng ti makabael a mangusar iti utek tapno makapagsaoda ken makaidrowingda kadagiti ladawan nga adda kaipapananna.​—Idiligyo ti Isaias 8:1; 30:8; Lucas 1:3.

17. Ania ti kangrunaan a naggidiatan ti panagsarming ti maysa nga animal ken ti panagsarming ti maysa a tao?

¹⁷ Maysa pay, sipupuotkayo iti kinasiasinoyo; sipapanunotkayo iti bagiyo. (Proverbio 14:10) Napadasyo kadin a binuybuya ti maysa a billit, aso, wenno pusa a nagsarming ket kalpasanna tumuktok, ngumernger, wenno dumarup? Ipagarupna a sabali nga animal ti makitkitana, a dina mabigbig ti bagina. Iti kasumbangirna, no agsarmingkayo, ammoyo a dakayo dayta. (Santiago 1:23,24) Mabalinyo nga usisaen ti itsurayo wenno utoben no anianto ti langayo kalpasan ti sumagmamano a tawen. Saan a kasta kadagiti animal. Wen, ti utekyo ti mangisalumina kadakayo. Asino ti mapadayawan iti daytoy? Kasano a timmaud ti utekyo, no saan a gapu iti Dios?

18. Aniada a mental a kapasidad ti nakaigidiatanyo kadagiti animal?

¹⁸ Palugodannakay met ti utekyo a mangapresiar iti arte ken musika ken maaddaan iti moral a sentido. (Exodo 15:20; Oc-ocom 11:34; 1 Ar-ari 6:1, 29-35; Mateo 11:16,17) Apay a naikkankayo ket saan kadagiti animal? Ad-adda nga usarenda ti utekda a mangtaming kadagiti dagdagus a kasapulanda​—agbirok iti kanenda, agsapul iti asawada, wenno agaramid iti umokda. Tattao laeng ti mangpanunot iti adayo a masakbayan. Panunoten pay dagiti dadduma no kasano a dagiti aramidenda apektarannanto ti aglawlaw wenno dagiti kaputotanda adu a tawtawen iti masanguanan. Apay? Kuna ti Eclesiastes 3:11 maipapan iti tattao: “Insaad [ti Namarsua] ti kinaagnanayon idiay pusoda.” Wen, naisangsangayan ti kapasidadyo a mangusig iti kayulogan ti panawen a di nakedngan wenno mangpanunot iti agnanayon a biag.

Bay-anyo a ti Namarsua ti Mangnayon iti Kaipapanan

19. Aniada a nagkatlo nga argumento ti mausaryo a pangtulong kadagiti dadduma a mangpanunot maipapan iti Namarsua?

¹⁹ Tallo laeng a benneg ti nadakamattayo: ti kinaeksakto a naipalgak iti naglawa nga uniberso, ti punganay ti biag ditoy daga, ken ti di mailibak a kinanaisalsalumina ti utek ti tao, agraman dagiti nagduduma a kapasidadna. Aniat’ ipatpatuldo dagitoy tallo a punto? Adtoy ti maysa a panagrason a mabalinyo nga usaren a tumulong kadagiti sabali a makagteng iti konklusion. Mabalin nga isaludsodyo nga umuna: Adda kadi punganay ti uniberso? Umanamong ti kaaduan nga adda. Kalpasanna, isaludsodyo: Timpuar kadi lattan dayta a punganay nga awan ti nangyussuat, wenno adda nangyussuat iti dayta? Bigbigen ti kaaduan a tattao nga adda nangyussuat iti punganay ti uniberso. Agturong daytoy iti maudi a saludsod: Dayta kadi a punganay ket inyussuat ti agnanayon a banag wenno agnanayon a Persona? Buyogen dagiti isyu a kalkalpas a naidatag a sibabatad ken nainkalintegan, adu dagiti maallukoy nga agkuna: Sigurado nga adda Namarsua! No pudno a kasta, saan kadi a posible nga adda kaipapanan ti biag?

20, 21. Apay a nesesita ti panangammotayo iti Namarsua tapno adda kaipapanan ti biagtayo?

²⁰ Ti intero a kaaddatayo, agraman ti moral a sentidotayo ken ti mismo a moralidad ket rumbeng a nainaig iti Namarsua. Insurat naminsan ni Dr. Rollo May: “Ti kakaisuna nga umdas a mangbukel iti moralidad isu daydiay naibasar iti kangrunaan a kaipapanan ti biag.” Sadino ti pakabirokan iti dayta? Intuloyna: “Ti kangrunaan a mangbukel isu ti kasasaad ti Dios. Dagiti prinsipio ti Dios isuda dagiti prinsipio a pannakapundasion ti biag manipud punganay ti panamarsua agingga iti pagnguduan.”

²¹ Maawatantay ngarud unay no apay nga imparangarang ti salmista ti kinapakumbaba ken sirib idi indawatna iti Namarsua: “Iparangmo kaniak dagiti daldalanmo, O Jehova; isurom kaniak dagiti dandanam. Iturongnak iti kinapudnom, ket isuronak; ta sika ti Dios ti pannakaisalakanko.” (Salmo 25:4, 5) Mientras ad-adda a naam-ammona ti Namarsua, sigurado a ti biag ti salmista ad-adda ti kaipapanan, panggep, ken pagturonganna. Mabalin a pudno met dayta iti tunggal maysa kadatayo.​—Exodo 33:13.

22. Ania ti ramanen ti panangammo iti daldalan ti Namarsua?

²² Ti panangammo ‘kadagiti daldalan’ ti Namarsua ramanenna ti panangammo pay nga ad-adda iti kinasiasinona, ti personalidad ken ti daldalanna. Ngem tangay di makita ken nakaskasdaaw ti pannakabalin ti Namarsua, kasano nga ad-addatay a maam-ammo? Ilawlawag daytoy ti sumaruno nga artikulo.

[Footnote]

Kasanoyo a Sungbatan?

◻ Apay a saan laeng a nasientipikuan nga impormasion ti masapultayo maipapan iti unibersotayo?

◻ Tapno matulonganyo dagiti dadduma a mangutob maipapan iti Namarsua, ania ti masapul nga ipatuldoyo?

◻ Apay a ti panangammo iti Namarsua ket tulbek iti kaadda ti makapnek a kaipapanan ti biag?

[Diagram/Ladawan iti panid 18]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion.)

Ania ti Konklusionyo?

Ti Unibersotayo

↓ ↓

Awan Adda

Punganayna Punganayna

↓ ↓

Awan Nangaramid Inaramid

↓ ↓

Ti Agnanayon Ti Agnanayon a

a BANAG PERSONA

[Ladawan iti panid 15]

Ti kalawa ken kinaeksakto a naiparangarang iti uniberso ti nangituggod kadagiti adu a mangutob maipapan iti Namarsua

[Credit Line]

Panid 15 ken 18: Jeff Hester (Arizona State University) ken NASA