Kaano a Mangrugi ti Maikatlo a Milenio?

NANGNGEGYO kadin ti kunada a mangrugi ti maikatlo a milenio saan nga iti tawen 2000 no di ket iti tawen 2001? Adda met ti puntoda. No ipapantayo a nayanak ni Jesu-Kristo iti pagaammo a 1 K.K.P. (B.C.E.), a pagarup idi dagiti dadduma, ti ngarud Disiembre 31, 2000 (saan a 1999), ti pagpatinggaan ti maikadua a milenio, ket ti Enero 1, 2001, ti pangrugian ti maikatlo.a Nupay kasta, umanamong ti nganngani amin nga eskolar iti kaaldawantayo a saan nga idi 1 K.K.P ti pannakayanak ni Jesu-Kristo. Kaano ngarud ti pannakayanakna?

Kaano a Nayanak ni Jesus?

Saan nga ipalgak ti Biblia ti eksakto a petsa ti pannakayanak ni Jesus. Ngem ibagana a nayanak “idi kaaldawan ni Herodes nga ari.” (Mateo 2:1) Patien ti adu nga eskolar ti Biblia a natay ni Herodes idi tawen 4 K.K.P. ket nayanak ni Jesus sakbay dayta​—nalabit idi agarup 5 wenno 6 K.K.P. Ti konklusionda maipapan ti ipapatay ni Herodes ket naibatay iti sasao ni Flavius Josephus, maysa a historiador a Judio idi umuna a siglo.b

Sigun ken Josephus, nag-eklipse ti bulan sakbay unay ti ipapatay ni Ari Herodes. Impatuldo dagiti eskolar ti Biblia a ti medio panag-eklipse ti bulan idi Marso 11, 4 K.K.P., ket pammaneknek nga iti dayta a tawen a natay ni Herodes. Nupay kasta, adda naan-anay a panag-eklipse ti bulan idi Enero 8, 1 K.K.P., ken medio panag-eklipse idi Disiembre 27, 1 K.K.P. Awan makaibaga no ti eklipse idi 1 K.K.P. wenno idi 4 K.K.P. ti tuktukoyen ni Josephus. Saantay ngarud a mabalin a pagibasaran ti sasao ni Josephus iti eksakto a tawen ti pannakatay ni Herodes. Ket uray no mabalin a pagibasaran, saantay latta a masierto ti pannakayanak ni Jesus no kurang ti impormasion.

Ti Biblia ti gubuayan ti nalagda a pagibatayan ti petsa ti pannakayanak ni Jesus. Dinakamat ti naipaltiing a rekord a ti kasinsin ni Jesus a ni Juan a Mammautisar ket nangrugi kas propeta idi maika-15 a tawen ti panagturay ti Romano nga Emperador a ni Tiberio Cesar. (Lucas 3:1, 2) Pasingkedan ti sekular a historia a naisaad ni Tiberio kas emperador idi Setiembre 15, 14 K.P., isu a ti maika-15 a tawen ti panagturayna ket agtinnag iti arinunos ti 28 K.P. agingga iti arinunos ti 29 K.P. Kadagita a tiempo a nangrugi ti ministerio ni Juan, ket innem a bulan kalpasanna, nalawag a rinugian ni Jesus ti ministeriona. (Lucas 1:24-31) Malaksid iti dadduma pay a pammaneknek, daytoy ti mangipakita nga iti otonio ti 29 K.P. a rinugian ni Jesus ti ministeriona.c Ibaga ti Biblia a ni Jesus “agarup tallopulo ti tawenna” idi inrugina ti ministeriona. (Lucas 3:23) No agtawen iti 30 idi otonio ti 29 K.P., nayanak la ketdi iti otonio ti 2 K.K.P. Ita, no agbilangtayo a paabante iti dua ribu a tawen manipud otonio ti 2 K.K.P. (a laglagipentayo nga awan ti tawen a zero; dua a tawen ngarud ti dagup ti 2 K.K.P. agingga 1 K.P.), makitatayo a nagpatingga ti maikadua a milenio ken nangrugi ti maikatlo a milenio iti otonio ti 1999!

Napateg kadi dayta? Kas pagarigan, ti kadi rugi ti maikatlo a milenio ti mangtanda iti panangrugi ti Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Jesu-Kristo, a nadakamat iti libro nga Apocalipsis? Saan. Di pulos inaig ti Biblia ti maikatlo a milenio iti Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Kristo.

Pinakdaaran ni Jesus dagiti pasurotna maipapan iti panangpattapatta kadagiti petsa. Kinunana kadagiti adalanna: “Saan nga agpaay kadakayo ti panangammo kadagiti tiempo wenno pampanawen nga inkabil ti Ama iti bukodna a masakupan.” (Aramid 1:7) Sakbayna, impalgak ni Jesus a dina met ammo idi no kaano nga ukomen ti Dios daytoy dakes a sistema a mangiwaya iti Milenio a Panagturay ni Kristo. Kinunana: “Maipapan iti dayta nga aldaw ken oras awan ti asinoman a makaammo, uray dagiti anghel ti langlangit wenno uray ti Anak, no di laeng ti Ama.”​—Mateo 24:36.

Rasonable kadi a namnamaen nga agsubli ni Kristo kalpasan ti eksakto a 2,000 a tawen manipud pannakayanakna? Saan. Ammo ni Jesus ti petsa ti pannakayanakna. Ket sigurado nga ammona ti agbilang iti 2,000 a tawen manipud iti dayta a petsa. Ngem dina ammo idi ti aldaw ken oras ti iyaayna. Nalawag a saan a kasta kalaka nga ammuen no kaano ti iyaayna! “Dagiti tiempo ken panawen” ket biang ti Ama​—isu laeng ti makaammo iti tiempo a naikeddeng.

Kanayonanna, saan a binilin ni Jesus dagiti pasurotna nga agurayda kenkuana iti maysa nga espesipiko a lugar. Imbes nga aguurnong ken agurayda, binilinna ida a mapan “agingga iti kaadaywan a paset ti daga” ket mangaramidda kadagiti adalan iti amin a nasion. Dina pulos binaliwan dayta a bilin.​—Aramid 1:8; Mateo 28:19,20.

Makeltayto Kadi Dagiti Namnamada iti Milenio?

Nupay kasta, adu ti namnamaen ti dadduma a relihioso a pundamentalista iti tawen 2000. Patienda nga iti sumarsaruno a bulbulan, literal a matungpal ti dadduma a paset ti libro nga Apocalipsis. Kinapudnona, ipapanda a karamanda a mismo iti pannakatungpalna. Kas pagarigan, dakamatenda ti padto a nailanad iti Apocalipsis 11:3, 7, 8, maipapan iti dua a saksi a nagipadto iti “dakkel a siudad nga iti naespirituan a kaipapanan naawagan iti Sodoma ken Egipto, a nakailansaan met ti Apoda.” Idi nalpasda ti panangsaksida, dagiti dua a saksi ket pinapatay ti narungsot nga atap nga animal a rimmuar iti mangliwengliweng.

Sigun iti padamag ti The New York Times Magazine a Disiembre 27, 1998, maysa a lider ti relihion “ti nagkuna kadagiti pasurotna nga isu ti maysa kadagiti dua a saksi a napagasatan a mangipakaammo iti pannakadadael ti daga ken iti iyaay ti Apo​—sa isut’ papatayen ni Satanas kadagiti lansangan ti Jerusalem.” Siempre, madanagan dagiti autoridad ti Israel di la ket ta adda dagiti panatiko a mabalin a mangpadas a mismo a “mangitungpal” iti padto​—uray daytat’ mamagrugi iti dangadang a mausar ti igam! Nupay kasta, saan a kasapulan ti Dios ti “tulong” ti tao iti panangitungpal iti panggepna. Matungpalto amin a padto ti Biblia iti panawen nga inkeddeng ti Dios ken iti bukodna a pamay-an.

Nailanad iti libro nga Apocalipsis “babaen kadagiti pagilasinan.” Sigun iti Apocalipsis 1:1, kayat nga ipalgak ni Jesus “kadagiti adipenna” (saan nga iti intero a lubong) no ania ti asidegen a mapasamak. Tapno matarusanda ti libro nga Apocalipsis, kasapulan dagiti adipen wenno pasurot ni Kristo ti nasantuan nga espiritu ti Dios, nga ipapaay ni Jehova kadagidiay mangay-ayo kenkuana. No literal koma amin ti adda iti libro nga Apocalipsis, mabalin a basaen ken tarusan dayta uray dagiti awanan iti pammati. Iti kasta, saanen a kasapulan nga agkararag dagiti Kristiano a dumawat iti nasantuan nga espiritu tapno matarusanda dayta.​—Mateo 13:10-15.

Sigun iti pammaneknek ti Biblia, nakitatayon a ti maikatlo a milenio manipud pannakayanak ni Jesus ket mangrugi iti otonio ti 1999 ket awan ti aniaman a naisangsangayan a kaipapanan dayta a petsa wenno ti Enero 1, 2000, wenno ti Enero 1, 2001. Ngem adda maysa a milenio a talaga a paginteresan dagiti Kristiano. Ania ngay dayta no saan a ti maikatlo a milenio? Ti maudi nga artikulo daytoy a serye ti mangsungbat iti daytoy a saludsod.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 5]

2000 Wenno 2001?

Usigenyo daytoy a pagarigan tapno maawatanyo no apay a patien ti dadduma a ti maikatlo a milenio manipud pannakayanak ni Jesus ket mangrugi inton Enero 1, 2001. Ipapantayon a basbasaenyo ti libro a 200 ti pinanidna. Apaman a nadanonyo ti ngato ti panid 200, nabasayon ti 199 a panid ket adda pay maysa a panid a basaenyo. Nalpasyo laeng a basaen ti libro no addakayon iti murdong ti maika-200 a panid. Umarngi iti dayta, inton Disiembre 31, 1999, nagngudonton ti 999 a tawen ti agdama a milenio, kas gagangay a mamatmatmatan, ket maysa laengen a tawen tapno agngudo ti milenio. Iti kasta a panagbilang, mangrugi ti maikatlo a milenio inton Enero 1, 2001. Ngem dina kaipapanan nga iti dayta a petsa adda eksakto a 2,000 a tawen a limmabas manipud pannakayanak ni Jesus, kas ilawlawag daytoy nga artikulo.

[Kahon iti panid 6]

No Kasano a Napartuat ti B.C.-A.D. a Sistema ti Panagpetsa

Iti rugrugi ti maika-innem a siglo K.P., binilin ni Pope John I ti maysa a monghe nga agnagan Dionysius Exiguus a mangpartuat iti sistema ti panagkuenta a tumulong kadagiti simbaan a mangikeddeng iti opisial a petsa ti Easter.

Rinugian ni Dionysius ti naiparebbeng kenkuana. Ti rugi ti panagbilangna iti tawen ket saan nga iti tawen ti pannakatay ni Jesus, no di ket manipud iti impagarupna a tawen ti pannakayanak ni Jesus; sa inrugina ti nagbilang iti tawen manipud iti dayta nga agtultuloy. Pinanaganan ni Dionysius ti tiempo manipud pannakayanak ni Jesus nga “A.D.” (para iti Anno Domini​—“iti kaaldawan ti Apotayo.”) Nupay rantana laeng a mangpartuat iti mapagtalkan a pamay-an ti panagkuenta iti Easter kada tawen, di ginagara a naipasdek ni Dionysius ti konsepto ti panagbilang kadagiti tawen manipud pannakayanak ni Kristo nga agtultuloy.

Nupay umanamong ti kaaduan nga eskolar a saan a nayanak ni Jesus iti tawen a nangibatayan ni Dionysius kadagiti karkulasionna, makatulong kadatayo ti pamay-anna mainaig iti kronolohia tapno mabalintay nga ammuen no ania a tiempo a naangay ti kada pasamak ken ti pakainaiganda iti maysa ken maysa.