Ania ti Ammoyo Maipapan iti Kulam?

KULAM! Ania ti ipalagip kadakayo daytoy a sao?

Adu ti agkuna a partuat la dayta ti inaanito a pammati ken pantasia ket di rumbeng a pakaseknan. Kadakuada, ti kulam ket bunga la ti imahinasion​—maysa a nalaad a baket a nakakapa ken agang-anger kadagiti payak ti panniki, a pagbalinenna a tukak dagiti tattao, ken agpatangatang iti rabii a nakalugan iti karaid bayat nga aggargarakgak.

Iti dadduma a tattao, agpayso ti kulam. Kuna ti dadduma nga imbestigador a nasurok a kagudua ti populasion iti lubong ti mamati nga agpayso dagiti mangkukulam ken mabalin nga apektaranda ti biag ti tao. Minilion ti mamati a ti kulam ket dakes, napeggad, ken rumbeng a pagbutngan iti kasta unay. Kas pagarigan, kuna ti maysa a libro maipapan iti relihion ti Africa: “Nairamut ti biag dagiti Africano iti pammati maipapan iti maaramid ken peggad ti panaggamud, panagsalamangka ken panagkulam . . . Dagiti mangkukulam ken managsalamangka ti kangrunaan a kagurgura ti komunidadda. Adda pay la agingga ita dagiti lugar ken gundaway a papatayen ida dagiti lumugar.”

Nupay kasta, adda baro a parupa ti kulam kadagiti pagilian iti Laud. Dakkel ti impluensia dagiti libro, telebision, ken pelikula a nangkissay iti panagamak iti kulam. Kastoy ti mapaliiw ti entertainment analyst a ni David Davis: “Kellaat lattan nga ub-ubing ken ad-adda a makaay-ayo dagiti mangkukulam. Mapaliiw a dagus ti Hollywood no ania ti uso. . . . Babaen ti panangaramidda a makaay-ayo ken nakaay-ayat dagiti mangkukulam, maatrakarda ti adu nga agbuya, a pakairamanan dagiti babbai ken ubbing.” Ammo ti Hollywood no kasano a pagkuartaan ti aniaman nga uso.

Adda dagiti agkuna a maysa ti panagkulam kadagiti espiritistiko a movimiento a napartak a rumangrang-ay idiay Estados Unidos. Kadagiti nabaknang a pagilian, umad-adu dagiti tattao nga agsapsapul iti naespirituan a pannakapnek babaen ti nadumaduma a klase ti panagkulam, nga insungsong dagiti movimiento ti babbai ken dagidiay nadismaya kadagiti kangrunaan a relihion. Kinapudnona, nakaad-adu ti klase ti kulam nga uray la agduduma ti pannakaawat ti tattao iti sao a “mangkukulam.” Nupay kasta, dagiti agkunkuna a mangkukulamda ket masansan a nainaig iti Wicca​—a nadepinar iti maysa a diksionario kas “pinapagano a relihion a nagtaud iti makinlaud a Europa sakbay ti panawen Kristiano ken agsubsubli manen iti maika-20 a siglo.”a Gapuna, adu met ti agkunkuna a pagano wenno neopagan-da.

Iti intero a historia, dagiti mangkukulam ket nabusbusor, naidadanes, naparparigat, napapatay pay ketdi. Di pakasdaawan a kayat dagiti moderno a mangkukulam a pasayaaten ti reputasionda. Iti maysa a surbey, nayimtuod kadagiti adu a mangkukulam ti mensahe a kayatda nga idanon kadagiti tattao. Kastoy ti sungbatda, kas pananggupgop ti managsirarak a ni Margot Adler: “Saankami a dakes. Dimi pagdayawan ti Diablo. Dimi dangran wenno kayawan ti tattao. Saankami a napeggad. Gagangaykami a tattao kas kadakayo. Adda pamilia, pagsapulan, namnama, ken arapaapmi. Saankami a kulto. Saankami a karkarna. . . . Di rumbeng a kabutengdakami. . . . Ad-adu ti pagpadaantayo ngem iti ipagarupyo.”

Umad-adun ti umaw-awat iti dayta a mensahe. Ngem kayat kadi a sawen daytoy a di rumbeng a pakaseknan ti panagkulam? Usigentayo dayta a saludsod iti sumaruno nga artikulo.

[Footnote]