Ti Agbalbaliw a Langa ti “Kristianidad”​—Makaay-ayo iti Dios?

IBAGATAYON a kiniddawyo iti maysa a pintor nga ipintaannakayo iti ladawanyo. Idi nalpasnan, maragsakankayo; naal-alana ti langayo. Sigurado a maayatan unay dagiti annakyo, appokoyo, ken dagiti appokoda a mangmatmat iti ladawan.

Nupay kasta, kadagiti naud-udi a henerasion, iti panagkita ti maysa kadagiti kaputotanyo saan a makaay-ayo ti narasay a buok, isu a pinanayonanna. Adda met nangparetoke iti agong gapu ta dina magustuan ti sukog daytoy. “Rinitubar” pay dagiti simmarsaruno a henerasion ti ladawan agingga nga idi agangay gistay saanen a malasin a dakayo ti makinladawan. No ammoyo a mapasamak daytoy, ania ti mariknayo? Sigurado a makaungetkayo.

Makapaladingit ta kasta ti napasamak iti makunkuna a Kristiano a relihion. Ipakita ti historia a di nagbayag kalpasan ti ipapatay dagiti apostol ni Kristo, nangrugi a nabaliwan ti langa ti “Kristianidad,” kas impakpakauna ti Biblia.​—Mateo 13:24-30, 37-43; Aramid 20:30.a

Siempre, maikanatad unay nga iyaplikar dagiti prinsipio ti Biblia iti nadumaduma a kultura ken panawen. Interamente a sabali a banag ti panangbaliw iti sursuro ti Biblia tapno mayataday iti kapanunotan ti kaaduan. Ngem eksakto a kasta ti mapaspasamak. Usigenyo, kas pagarigan, dagiti naaramid a panagbalbaliw iti adu a napapateg a banag.

Pannakinaig ti Iglesia iti Estado

Insuro ni Jesus a nailangitan ti turay wenno Pagarianna a mangdadaelto, iti naikeddeng a panawen, iti amin a turay ti tao ket iturayannanto ti intero a daga. (Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10) Saan nga agturay dayta babaen dagiti napolitikaan a sistema ti tao. “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong,” kinuna ni Jesus. (Juan 17:16; 18:36) Saan ngarud a nakibiang iti politika dagiti adalan ni Jesus, nupay tinungpalda dagiti linteg.

Nupay kasta, idi tiempo ni Constantino nga emperador ti Roma idi maikapat a siglo, adu dagiti agkunkuna a Kristiano a di nakaanus nga aguray iti panagsubli ni Kristo ken iti pannakaipasdek ti Pagarian ti Dios. Nagin-inut a nagbaliw ti panangmatmatda iti politika. “Kasakbayan ni Constantino,” kuna ti libro a Europe​—A History, “saan a kinalikaguman dagiti Kristiano ti maaddaan iti [napolitikaan] nga impluensia nga usarenda a mangibanag iti panggepda. Kalpasan ni Constantino, nakadekdekketen ti Kristianidad ken ti politika.” Ti nabaliwan a Kristianidad ti nagbalin nga opisial a “sapasap,” wenno “katoliko,” a relihion ti Imperio ti Roma.

Kuna ti encyclopedia a Great Ages of Man a gapu iti panagkappon ti Iglesia ken Estado, “idi A.D. 385, 80 a tawen laeng kalpasan ti maudi nga agsasaruno a pannakaidadanes dagiti Kristiano, rinugian ti mismo nga Iglesia a pinapatay dagiti erehe, ket addaan dagiti klerona iti bileg a gistay pumadpad iti bileg dagiti emperador.” Gapuna, nangrugi ti panawen a ti kampilan, imbes a panangguyugoy, ti nausar a pamay-an iti panangkomberte, ket dagiti titulado, mawaw iti pannakabalin a klero sinukatanda dagiti napakumbaba a manangaskasaba idi umuna a siglo. (Mateo 23:9, 10; 28:19, 20) Nagsurat ni historiador H. G. Wells maipapan kadagiti “dakkel a nagdumaan” ti Kristianidad idi maikapat a siglo “ken ti pannursuro ni Jesus a taga Nazaret.” Inapektaran pay ketdi dagitoy a “dakkel a nagdumaan” dagiti napateg a sursuro maipapan iti Dios ken ni Kristo.

Panangretoke iti Dios

Insuro ni Kristo ken dagiti adalanna nga adda laeng “maymaysa a Dios nga Ama,” a naipabigbig iti personal a nagan a Jehova. Agarup 7,000 a daras nga agparang dayta a nagan kadagiti nagkauna a manuskrito ti Biblia. (1 Corinto 8:6; Salmo 83:18) Ni Jesus ket pinarsua ti Dios; isu ti “inauna kadagiti amin a naparsua,” kuna ti Catholic Douay Version ti Biblia iti Colosas 1:15. Gapuna, kas maysa a parsua, sipaprangka a kinuna ni Jesus: “Ti Ama dakdakkel ngem siak.”​—Juan 14:28.

Ngem idi maikatlo a siglo, dagiti naimpluensia a klero rinugianda a rinetoke ti Dios tapno maitunos iti sursuro a Trinidad ti pagano a Griego a pilosopo a ni Plato. Kadagiti simmarsaruno a siglo, daytoy di nainkasuratan a doktrina pinagpatasna ni Jesus ken ni Jehova ket pinagbalinna a persona ti nasantuan nga espiritu, wenno aktibo a puersa ti Dios.

Maipanggep iti panangawat ti iglesia iti napaganuan a kapanunotan maipapan iti Trinidad, kuna ti New Catholic Encyclopedia: “Saan a natibker ti pannakaipasdek ti pannursuro a ‘maymaysa a Dios iti tallo a Persona.’ Nabatad a saan daytoy a nagbalin a paset ti biag ken pammati dagiti Kristiano sakbay ti panagngudo ti maikapat a siglo. Ngem daytoy a pannursuro ti damo a naawagan ti doktrina a Trinidad. Kadagiti Apostoliko nga Amma, awan a pulos ti kasta a kapanunotan wenno pammatida.”

Umasping iti dayta, kuna ti The Encyclopedia Americana: “Ti Trinitarianismo idi maikapat a siglo dina inyanninaw a siuumiso ti nagkauna a Nakristianuan a sursuro maipapan iti kasasaad ti Dios; maysa ketdi dayta nga isisiasi iti daytoy a sursuro.” Sigun iti The Oxford Companion to the Bible, ti Trinidad ket maysa kadagiti adu a “doktrina a nabukel idi ud-udina.” Ngem saan la a ti Trinidad ti napaganuan a kapanunotan a naiserrek iti iglesia.

Panangbalbaliw iti Kararua

Patien ita ti kaaduan nga addaan dagiti tattao iti imortal a kararua a sumina no matay ti bagi. Ngem ammoyo kadi a nainayon met daytoy a sursuro ti iglesia iti naud-udi a panawen? Pinasingkedan ni Jesus ti Nainkasuratan a kinapudno a dagiti natay “dida ammo ti aniaman,” a kas man la matmaturogda laeng. (Eclesiastes 9:5; Juan 11:11-13) Maisubli ti biag babaen ti panagungar​—‘ibabangon’ manipud iti pannaturog ken patay. (Juan 5:28, 29) No imortal ti kararua, saan koman a nasken ti panagungar, ta ti imortal saan a matay.

Pinaneknekan pay ni Jesus ti sursuro ti Biblia maipapan iti panagungar babaen ti panangpagungarna kadagiti natay. Alaentay a pagarigan ni Lazaro, a natay iti uppat nga aldaw. Idi pinagungar ni Jesus, rimmuar ni Lazaro iti tanem kas sibibiag, agang-anges a tao. Idi nagungar ni Lazaro, awan ti nagsubli iti bagina nga imortal a kararua a naggapu idiay langit. No adda imortal a kararuana, saanna koma a nagimbagan ti panangpagungar kenkuana ni Jesus!​—Juan 11:39, 43, 44.

Nagtaudan ngarud ti sursuro maipapan iti imortal a kararua? Kuna ti The Westminster Dictionary of Christian Theology a “naggapu dayta a kapanunotan iti Griego a pilosopia, saan nga iti Biblia.” Ilawlawag ti The Jewish Encyclopedia: “Ti pammati nga agtultuloy nga agbiag ti kararua no matay ti bagi ket maysa laeng a pilosopikal wenno teolohikal a kapanunotan imbes a simple a pammati, ken awan ti kasta nga isursuro ti Nasantuan a Kasuratan.”

Masansan a ti maysa a kinaulbod mangiturong iti sabali pay a kinaulbod, ket pudno dayta no maipapan iti sursuro nga imortal ti kararua. Nangiturong dayta iti napaganuan a kapanunotan maipapan iti agnanayon a panagtuok iti umap-apuy nga impierno.b Ngem nalawag a kuna ti Biblia a “dagiti isupapak ti basol isu ti ipapatay”​—saan nga agnanayon a panagtuok. (Roma 6:23) Gapuna, maipapan iti panagungar, kuna ti King James Version: “Ti baybay inyawatna dagiti natay nga adda idi kenkuana; ket ni patay ken ti impierno inyawatda dagiti natay nga adda idi kadakuada.” Kasta met, kuna ti Biblia a Douay a “ti baybay . . . ken ni patay ken ti impierno inyawatda dagiti natay nga adda kadakuada.” Wen, iti ababa a pannao, natay dagiti adda idiay impierno, ‘matmaturogda,’ kas kinuna ni Jesus.​—Apocalipsis 20:13.

Talaga kadi a mamatikayo a ti sursuro maipapan iti agnanayon a pannakailunod idiay impierno iyadanina dagiti tattao iti Dios? Saan la ketdi. Kadagiti nainkalintegan ken naayat a tattao, nakas-ang a panunoten dayta! Iti sabali a bangir, isursuro ti Biblia a “ti Dios ket ayat” ket makarimon kenkuana ti kinaulpit, uray kadagiti animal.​—1 Juan 4:8; Proverbio 12:10; Jeremias 7:31; Jonas 4:11.

Panangpalaad iti “Ladawan” iti Moderno a Panawen

Agtultuloy ti panangpalaadda iti Dios ken iti Kristianidad agingga kadagitoy nga aldaw. Iti di pay nabayag, kinuna ti maysa a propesor ti relihion nga agparparikut ti Protestante nga iglesia a nakaikamenganna maipapan iti “no ania ti masurot​—ti autoridad ti Kasuratan ken kredo wenno ti autoridad dagiti agsisimparat ken natauan nga ideolohia, kinamatalek ti iglesia iti kinaapo ni Kristo wenno panangyadaptar ken panangbalbaliw iti Kristianidad tapno maitunos iti agdama a kapanunotan. Ti parikut isu daytoy: Siasino ti mangikeddeng iti rumbeng a maaramid iti iglesia . . . Ti Nasantuan a Kasuratan wenno ti agdama a kapanunotan ti kaaduan?”

Nakalkaldaang ta napigpigsa pay laeng ti “agdama a kapanunotan ti kaaduan.” Kas pagarigan, pagaammo nga adu a relihion ti nangbalbaliw iti takderda iti nagduduma nga isyu tapno agparangda a rumangrang-ay ken saan nga akikid ti panagpampanunotda. Nangruna kadagiti moral nga isyu, nagbalinen a nalukay unay dagiti iglesia, kas nadakamat iti immuna nga artikulo. Ngem nalawag a kuna ti Biblia a nadadagsen a basol iti imatang ti Dios ti pannakiabig, pannakikamalala, ken homoseksualidad ket dagidiay mangar-aramid kadagita a basol “didanto tawiden ti pagarian ti Dios.”​—1 Corinto 6:9, 10; Mateo 5:27-32; Roma 1:26, 27.

Idi insurat ni apostol Pablo dagiti naadaw a sasao iti ngato, adda amin a kita ti kinadakes iti lubong dagiti Griego ken Romano. Mabalin koma nga inkalintegan ni Pablo: ‘Wen, pinadapo ti Dios ti Sodoma ken Gomorra gapu kadagiti nakaro a seksual a basol, ngem 2,000 a tawenen manipud idi napasamak dayta! Saan la ketdin nga agaplikar dayta iti daytoy nalawlawagan a panawen.’ Nupay kasta, saan a nagikalintegan; dina binallikug ti kinapudno nga adda iti Biblia.​—Galacia 5:19-23.

Kitaenyo ti Orihinal a “Ladawan”

Idi kasasaona dagiti Judio a panguluen ti relihion idi kaaldawanna, kinuna ni Jesus a ‘kinaubbaw [ti panagdayawda] agsipud ta isursuroda ti bilbilin dagiti tattao a kas doktrina.’ (Mateo 15:9) Dagidi a klero inaramidda iti Linteg nga inted ni Jehova babaen ken Moises ti mismo nga inaramid ken ar-aramiden pay laeng dagiti klero ti Kakristianuan iti pannursuro ni Kristo​—piniltakanda ti nadibinuan a kinapudno iti “pinta” ti tradision. Ngem inikkat ni Jesus ti amin a kinaulbod agpaay iti pagimbagan dagiti nasingpet panagpuspusoda a tattao. (Marcos 7:7-13) Impakaammo ni Jesus ti kinapudno, awaten man dagiti tattao wenno saan. Kanayon a ti Sao ti Dios ti nagpannurayanna.​—Juan 17:17.

Anian a naiduma ti iparang ni Jesus iti kaaduan nga agkunkuna a Kristiano! Kinapudnona, impakpakauna ti Biblia: “Aggagarto dagiti tattao iti kabaruanan a kapanunotan ket agurnongdanto . . . kadagiti mannursuro kas mainugot iti kayatda; ket kalpasanna, imbes nga ipangagda ti kinapudno, agbaw-ingda kadagiti parbo a sarsarita.” (2 Timoteo 4:3, 4, The Jerusalem Bible) Makadadael iti naespirituan dagitoy a “parbo a sarsarita,” a ti sumagmamano kadagitoy ket inusigtayon, idinto ta makapabileg ken mangiturong iti biag nga agnanayon ti kinapudno nga adda iti Sao ti Dios. Daytoy ti kinapudno nga idagdagadag dagiti Saksi ni Jehova a sukimatenyo.​—Juan 4:24; 8:32; 17:3.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

Ti Naggapuan ti Awag a Kristiano

Iti di kumurang a sangapulo a tawen kalpasan ti ipapatay ni Jesus, nagdinamag dagiti pasurotna kas kameng “Ti Dalan.” (Aramid 9:2; 19:9, 23; 22:4) Apay? Agsipud ta nakasentro ti panagbiagda iti pammati ken Jesu-Kristo, nga isu “ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag.” (Juan 14:6) Idi agangay kalpasan ti 44 K.P., idiay Antioquia ti Siria, dagiti adalan ni Jesus “babaen ti nadibinuan a panangiwanwan naawaganda iti Kristiano.” (Aramid 11:26) Naawat a dagus daytoy nga awag, uray kadagiti opisial publiko. (Aramid 26:28) Saan a binaliwan dayta a baro nga awag ti Nakristianuan a panagbiag, a nagtultuloy a maitunos iti wagas ti panagbiag ni Kristo.​—1 Pedro 2:21.

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Babaen ti publiko a ministerioda, dagiti Saksi ni Jehova iturturongda dagiti tattao iti Sao ti Dios, ti Biblia

[Picture Credit Line iti panid 4]

Maikatlo manipud kannigid: United Nations/Photo by Saw Lwin