Pakasaritaan ti Biag

Kanayon a Gunggonaan ni Jehova Dagiti Nasungdo Kenkuana

KAS INSALAYSAY NI VERNON DUNCOMBE

Kalpasan ti rabii unayen a panagmeriendak, nagsigarilioak kas gagangay. Idi kuan, sinaludsodko ken baketko nga Aileen: “Komusta ti gimong?”

NAGSARIMADENG sa kinunana: “Naibasa ti maysa a surat a nangipakaammo kadagiti baro a nadutokan, ket nairaman ti naganmo. Sika ti mangimaton iti sound system. Kinuna ti maudi a sasao ti surat: ‘No agsigsigarilio pay la ti siasinoman kadagitoy baro a nadutokan, obligadoda nga agsurat iti Sosiedad tapno ipakaammoda a dida awaten ti annongen.’”a Simmungbatak iti atiddog ken desidido a, “No kasta, dayta ngarud ti linaonna.”

Inkemkemko sa iniddepko ti sigarilio iti pagyarsangan. “Diak ammo no apay a nadutokanak iti dayta nga akem. Ngem awan pay ti pinagkedkedak nga akem, ket awan panggepko nga agkedked.” Inkeddengkon nga isardeng ti panagsigariliok. Dakkel ti epekto dayta a pangngeddeng iti biagko kas Kristiano ken kas musikero. Palubosandak a mangisalaysay iti sumagmamano a pasamak a nangiturong kaniak nga agdesision iti kasta.

Ti Pamiliami idi Ubingak

Nayanakak iti Toronto, Canada, idi Setiembre 21, 1914. Siak ti inauna kadagiti uppat a lallaki ken dua a babbai a pinadakkel dagiti naayat ken nagaget a dadakkelmi, da Vernon ken Lila. Adiek ni Yorke, sa simmaruno da Orlando, Douglas, Aileen, ken ni Coral. Idi agtawenak la iti siam, inikkannak ni nanang iti biolin ket pinagadalnak iti musika idiay Harris School of Music. Narigat ti biag ngem inggaed da Nanang ken Tatang ti nagsapul tapno adda pagplete ken pagmatrikulak. Kalpasanna, nagadalak maipapan iti teoria ken pannakaputar ti musika iti Royal Conservatory of Music idiay Toronto. Idi agtawenak iti 12, nakisalipak iti panagbiolin idiay Massey Hall, ti nalatak a pagtokaran nga auditorium iti siudad. Siak ti nangabak ket nagunggonaanak iti nagpintas a biolin nga addaan kaha a naaramid iti lalat ti buaya.

Idi agangay, nasursurok met ti agtokar iti piano ken iti bass violin. Masansan nga agtokar ti grupomi kadagiti babassit a party kada rabii ti Biernes ken Sabado ken kadagiti pasala dagiti organisasion ti eskuelaan. Iti maysa kadagitoy a pasala a naam-ammok ni Aileen. Kabayatan ti maudi a tawenko iti haiskul, adu ti nakitokarak nga orkestra iti nadumaduma a paset ti siudad. Idi nagturposak, naawisak iti grupo ti Ferde Mowry Orchestra. Dakkel ti sueldo ken natalged dayta a pagsapulak agingga idi 1943.

Panangam-ammo ken Jehova

Nayam-ammo kadagiti dadakkelko ti kinapudno a linaon ti Biblia sakbay unay ti panagbettak ti Gubat Sangalubongan I, idi agtartrabaho ni Tatang kas window dresser iti dakkel a pagtagilakuan iti siudad ti Toronto. Iti panganan, agimdeng ni tatang iti panagpatang ti dua a katrabahuanna nga Estudiante ti Biblia (kas awag idi kadagiti Saksi ni Jehova), sana estoriaen ken Nanang ti nangngegna apaman a makaawid iti rabii. Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi 1927, adda dakkel a kombension dagiti Estudiante ti Biblia idiay Toronto iti Coliseum iti Canadian National Exhibition Grounds. Duapulo ket lima katao manipud Ohio, E.U.A., ti nagdagus iti balaymi, a dua a bloke ti kaadayona manipud iti makinlaud a pagserkan ti pagkombensionan.

Kalpasanna, ni Nanang ket masansan a sarungkaran ti maysa kadagiti Estudiante ti Biblia, ni Ada Bletsoe, a mangibati ken Nanang iti kabaruan a literatura. Maysa nga aldaw kinunana: “Mrs. Duncombe, nabayag metten nga ik-ikankayo iti literatura. Adda kadi nabasayon kadagita?” Sipud idin, basbasaen ni Nanang dagita a magasin ket dina pulos insardeng, nupay innem nga ubbing ti as-asikasuenna. Nupay kasta, diak inkankano dagita a literatura. Ikagkagumaak idi ti makagraduar, ken okupadoak iti kursok a musika.

Idi Hunio 1935, nagkallaysakami ken Aileen iti simbaan ti Anglican. Gapu ta pinanawak ti United Church idi agtawenak iti 13, awan sabali a relihion a nakikamengak; insuratko ngarud iti sertipiko ti kasar a maysaak a Saksi ni Jehova, nupay saanak pay a Saksi idi.

Implanomi ti maaddaan iti annak iti masanguanan ket kayatmi ti agbalin a nasayaat a nagannak. Rinugianmi ngarud a dua a binasa ti Baro a Tulag. Nupay kasta, iti laksid ti nasayaat a motibomi, adda dagiti nangsinga. Pinadasmi manen idi agangay ngem isu latta. Idi Krismas ti 1935, nakaawatkami iti nabungon a regalo a libro a napauluan The Harp of God. Kinuna ni baketko: “Karkarna daytoy nga aginaldo kadata ni nanangmo.” Ngem idi napanak nagtrabaho, binasana dayta ket nagustuanna. Idi damo, diak ammo a naginteres gayam iti dayta a libro. No maipapan iti planomi a maaddaan ti anak, napaay dayta. Natay ti anakmi a babai a naipasngay idi Pebrero 1, 1937. Anian a ladingitmi!

Kabayatan dayta a tiempo, aktibo a mangaskasaba ti pamiliami, ket naammuak a ni Tatang laengen ti agibumbunannag iti pamilia a di pay nakapasuskribe ti magasin a Consolation (Awake! itan). Dayta ti naituyang a kalat iti panangasaba iti daydi a bulan. Nupay awan pay ti nabasak iti aniaman kadagiti publikasion ti Sosiedad, naasianak kenkuana isu a kinunak: “Ala, Tatang, agsuskribeak kadakayo tapno kaslakayto met kadagiti dadduma nga agibumbunannag.” Dimteng ti kalgaw, ket nagtokar ti orkestrami iti maysa a resort iti ruar ti siudad. Naikoreo sadiay ti Consolation. Immay ti otonio, ket nagsubli ti orkestra idiay Toronto. Nagtultuloy a simmangpet dagiti magasin iti baro nga address-mi, ngem awan pay kadagita ti linukluktak.

Iti maysa a bakasion iti panawen ti Krismas, nakitak ti napempen a magasin ket inkeddengko a basaen ti uray dadduma kadagitoy tapno maammuak ti linaonda yantangay binayadak dagitoy. Naklaatak iti damo a binasak. Imbutaktakna ti intriga ken panagkunniber iti politika iti daydi a tiempo. Rinugiak nga inranud dagiti mabasbasak kadagiti kakaduak a musikero. Nupay kasta, nagduaduaanda ti ibagbagak, isu nga intultuloyko ti nagbasa tapno mailawlawagko ti takderko. Diak ammo nga ikaskasabak gayamen ti maipapan ken Jehova. Sipud idin, diak sinardengan ti nagbasa kadagiti agkakaimbag a naibatay-Biblia a publikasion “ti matalek ken masirib nga adipen.”​—Mateo 24:45.

Nupay okupadoak iti trabahok iti lawlawasna, di nagbayag makigimgimongkamin ken Aileen iti Domingo. Idi simmangpetkami iti maysa a gimong ti Domingo idi 1938, kinablaawandakami ti dua a baket a kakabsat, ket kinuna ti maysa kadakuada: “Ading, nagdedikarka kadin ken Jehova? Ammom, nakaas-asidegen ti Armagedon!” Ammok a ni Jehova ti pudno a Dios, ket kombinsidoak a daytoy ti organisasionna. Kayatko ti agbalin a kameng ti organisasionna, isu a nagpabautisarak idi Oktubre 15, 1938. Nabautisaran ni Aileen agarup innem a bulan kalpasanna. Maragsakanak a mangibaga nga amin a kameng ti pamiliak ket nagdedikar nga agserbi ken Jehova.

Anian a ragsakko a naitimpuyog iti ili ti Dios! Di nagbayag, nayas-asidegko ti bagik kadakuada. No diak makatabuno, kanayon a magagaranak a mangkomusta kadagiti gimong. Dakkel ti nagbalbaliwan ti panagserbik ken Jehova sipud iti daydi rabii a nadakamat iti pangrugian.

Tiempo ti Dakkel a Panagbalbaliwmi

Napasamak ti maysa pay a napateg a panagbalbaliwmi idi Mayo 1, 1943. Damomi a timmabuno iti dakkel a kombension idi Setiembre 1942, ti New World Theocratic Assembly idiay Cleveland, Ohio, idi kangitingitan ti sangalubongan a gubat, a kasla awan patinggana. Naimdenganmi sadiay ni Kabsat Knorr, ti agdama idi a presidente ti Watch Tower Society, a situtured a nangipaay iti makapikapik a palawag publiko a “Talna​—Agpautto Aya?” Malaglagipmi pay no kasano nga inlawlawagna, manipud iti kapitulo 17 ti Apocalipsis, nga addanto talna kalpasan ti gubat ket kabayatanna maaramid ti dakkel a trabaho a panangasaba.

Ti kangrunaan a namagpanunot kadakami isu ti immun-una a palawag ni Kabsat Knorr a, “Ni Jefte ken ti Karina.” Nayawis idi a manayonan pay koma dagiti payunir! Nagkinnitakami ken Aileen ket agpada a kinunami (agraman ti nakaad-adu pay iti daydi a tiempo): “Madadaankami nga agserbi!” Dagdagus nga implanomi nga aramiden ti napatpateg a trabaho.

Maiparit idi ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Canada sipud pay idi Hulio 4, 1940. Idi rinugianmi ti nagpayunir idi Mayo 1, 1943, saan pay la a legal ti mangasaba maipapan ken Jehova ken mangitukon iti tay-ak kadagiti literatura ti Sosiedad. Kas Kristiano, ti laeng kopiami a King James a bersion ti Biblia ti awit-awitmi. Sumagmamano la nga aldaw kalpasan a nakadap-awkami iti umuna a teritoriami kas payunir idiay Parry Sound, Ontario, imbaon ti sanga nga opisina tapno agbalin a kaduami iti tay-ak ni Stewart Mann, maysa nga aduan-kapadasan a payunir. Anian a napnuan ayat a tulong! Natanang ni Kabsat Mann ken nakaisem a kanayon. Nakasursurokami kenkuana ken nakaay-ayat a kadua. Adu ti iyad-adalanmi iti Biblia idi indestinonakami ti Sosiedad iti siudad ti Hamilton. Di nagbayag kalpasanna, pinilidak nga agserbi iti militaria, nupay saan koman a maiparbeng iti edadko. Naarestoak idi Disiembre 31, 1943, gapu ta nagkedkedak nga agsoldado. Kalpasan ti pannakaisaklangko, nasentensiaanak nga agserbi iti kampo dagiti nagkedked nga agsoldado, ket nagtalinaedak sadiay agingga idi Agosto 1945.

Idi nawayawayaanak, natudingankami a dagus ken Aileen nga agpayunir idiay Cornwall, Ontario. Di nagbayag kalpasanna, napankami idiay Quebec nga awitmi ti permiso a mangasaba nga inted ti Legal Department ti Sosiedad a naggapu iti polisia. Napasamak daytoy idi tiempo ni Duplessis, idi a nakaro ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova. Adu nga aldaw kada lawas a tumultulongak kadagiti kakabsat iti uppat a nadumaduma a korte. Nakaragragsak ken makapabileg iti pammati dagidi a tiempo.

Kalpasan ti kombension idiay Cleveland idi 1946, nagserbikami ken baketko kas manangaywan ti sirkito ken distrito iti nadumaduma a lugar ti Canada. Napartak dagiti pasamak. Idi 1948, naawiskami iti maika-11 a klase ti Watchtower Bible School of Gilead. Da Kabsat Albert Schroeder ken Maxwell Friend ti dua kadagiti instruktormi, ket buklen ti 108 nga estudiante ti klasemi, a pakairamanan ti 40 a napulotan. Gapu ta nakaad-adu kadakami ti nabayagen nga agserserbi ken Jehova, pudno nga adu ti nasursuromi ken makagunggona dayta a kapadasan!

Maysa nga aldaw, pinasiarnakami ni Kabsat Knorr manipud Brooklyn. Iti palawagna, nagkiddaw iti 25 nga agboluntario nga agadal iti pagsasao a Hapon. Nagboluntariokami amin a 108 nga estudiante! Ti presidente ti makaammo nga agpili no siasino ti agadal. Ammok a ni Jehova ti nangiwanwan iti panagpili ta nagsayaat ti resultana. Adu kadagiti 25 a napili ken naikkan iti pribilehio a mangilungalong iti trabaho idiay Japan ti adda pay la iti teritoriada agingga ita​—wen, lallakay ken babbaketdan, ngem addada pay la sadiay. Nayakar ti dadduma iti sabali a teritoria kas kada Lloyd ken Melba Barry. Kameng ti Bagi a Manarawidwid ni Lloyd agingga iti ipapatayna idi napan a tawen. Makipagragsakkami iti pananggunggona ni Jehova kadakuada amin.

Naibaonkami idiay Jamaica idi nagturposkami. Nupay kasta, gapu kadagiti nagtultuloy a kaso iti korte ti Quebec, nabilinkami nga agsubli idiay Canada.

Ad-adu Pay a Musika!

Nupay tinallikudak ti musika gapu iti panagpayunirko, kas man la sursurotennak. Iti simmaruno a tawen, immay ti presidente ti Sosiedad a ni Nathan Knorr ken ti sekretariona a ni Milton Henschel sadi Maple Leaf Gardens, idiay Toronto. Nagutugot ti amin iti palawag ni Kabsat Knorr a napauluan “Naladladaw Ngem iti Ipagarupyo!” Iti damo a gundaway, naawisak a mangimaton iti orkestra ti kombension. Inaramidmi a kasla balse ti dadduma a popular a kanta iti Kingdom Service Song Book (1944). Kasla nagustuan dagiti kakabsat. Idi nalpas ti programa iti malem ti Sabado, inensayomi ti implanomi a programa para iti Domingo. Nasiputak ni Kabsat Henschel nga agturturong iti ayanmi, isu a pinasardengko ti orkestra tapno sabtek. Insaludsodna, “Mano a tumutokar ti mangbukel iti orkestrayo?” “Agarup 35 no addakami amin,” insungbatko. “Bueno, agdoblento dayta idiay New York inton sumaruno a kalgaw,” kinunana.

Ngem sakbay a dimteng dayta a kalgaw, naayabanak idiay Brooklyn. Gapu kadagiti kasasaad, saan a nakasurot kaniak ni Aileen idi damo. Saan pay idi a nalpas ti baro a patakder idiay 124 Columbia Heights isu a pinagyandak iti dati a patakder, iti bassit a kuarto a kaduak ti dua a napulotan a kabsat a lallaki​—ti lumakay metten a ni Kabsat Payne ken ni Karl Klein, a damok idi a maam-ammo. Nailet kadi ti kuarto? Wen. Ngem nagkakatunosankami. Naanus ken napasensia da Kabsat Payne ken Klein. Inkagumaak a di mangted iti parikut! Nagsayaat dayta a leksion maipapan iti maaramidan ti espiritu ti Dios. Dagita ti bendision ti panagam-ammo ken pannakipagtrabahok ken Kabsat Klein! Kanayon a naasi ken mannakitinnulong. Agkatunosankami ket nagtalinaedkami a nadekket nga aggayyem iti nasuroken a 50 a tawen.

Pribilehiok ti timmulong iti pannakaasikaso ti musika kadagiti kombension idiay Yankee Stadium idi 1950, 1953, 1955, ken 1958, agraman ti pannakitinnulongko ken Al Kavelin iti orkestra iti kombension idi 1963 a naangay idiay Rose Bowl sadi Pasadena, California. Iti kombension idi 1953 idiay Yankee Stadium, naiparang iti Domingo ti maysa a panagtokar sakbay ti palawag publiko. Inyam-ammo ni Erich Frost ni Edith Shemionik (Weigand idi agangay), maysa a soprano, ket kinantana ti komposision ni Frost nga “Inkayo, Dakayo a Saksi!” bayat a dinanggayan ti orkestrami. Kalpasanna, naragsakankami a nakangngeg iti damo a gundaway kadagiti napintas a timek dagiti kakabsat a taga Africa. Awit ti misionero a ni Harry Arnott ti nagsayaat a rekord iti tape manipud Northern Rhodesia (Zambia ita) a makaliwliwa a denggen. Napno iti musika ti intero nga estadium.

Panangirekord iti 1966 a Pagkantaan

Malagipyo pay ti dumerosas a pagkantaan nga, “Agkankanta ken Pakpakuyoganyo ti Bagiyo iti Toktokar Kadagiti Pusoyo”? Idi malmalpasen ti pannakaisagana dayta, kinuna ni Kabsat Knorr: “Adda sumagmamano nga irekordtayo. Kayatko a mangbukelka iti bassit nga orkestra, sumagmamano la a biolin ken plauta. Diak kayat nga adda mausar a trumpeta!” Ti Kingdom Hall idiay Bethel ti nagbalin nga studio a pagrekordanmi, ngem addada parikut no dayta ti usarenmi. Ania ti mapasamak no umaweng dagiti di nakurtinaan a diding, baldosa, ken metal a tugaw? Siasino ti makatulong kadakami tapno marisut dagiti parikut iti naalas nga aweng? Adda nangisingasing: “Ni Tommy Mitchell! Agtartrabaho iti ABC Network Studios.” Inawaganmi ni Kabsat Mitchell, ket naragsakan a timmulong.

Dimteng ti umuna nga agsapa ti Sabado a panagirekordmi, ket bayat a nayam-ammo dagiti tumutokar, adda maysa a kabsat a nagawit iti trombone. Nalagipko ti imbaga ni Kabsat Knorr: “Diak kayat nga adda mausar a trumpeta!” Ania ngarud ti aramidek itan? Binuyak bayat nga iruruar ti kabsat ti trombone-na, insimpana ti instrumentona, sana tinokar. Ni Tom Mitchell dayta a kabsat, ket nagmayat dagiti umuna a sumagmamano a nota a tinokarna. Kasla biolin ti uni ti trombone-na! Nakunak, ‘masapultayo daytoy a kabsat!’ Immanamong ni Kabsat Knorr.

Iti dayta nga orkestra, nalalaing dagiti musikero sa naayatda pay a kakabsat. Awan ti narigat a kalangen! Narigat ti agrekord ngem awan ti nagreklamo. Idi nalpas ti trabaho, nagsisinnangitkami; ken nagtalinaed ti nasged a panaggagayyem ti grupo. Nagustuan ti tunggal maysa dayta a pribilehio, ket pagyamanan ken Jehova, nairingpasmi ti trabaho.

Kanayonan a Makagunggona a Pribilehio

Kalpasan ti adu a tawen, nagtultuloy a tinagiragsakko ti amin-tiempo a ministerio. Adda 28 a tawenko a nagserbi kas manangaywan iti sirkito ken distrito​—makaparagsak amin dagita. Sinaruno daytoy ti lima a tawen a panangasikaso iti Norval Assembly Hall idiay Ontario. Okupadokami ken Aileen gapu iti asamblea sirkito kada ngudo ti lawas agraman dagiti kombension distrito nga agpaay kadagiti ganggannaet ti pagsasaoda. Idi 1979/80, inusar dagiti arkitekto ken inheniero dagiti pasilidad iti Assembly Hall bayat nga implanoda ti masanguanan a sanga nga opisina ti Sosiedad idiay Halton Hills. Kalpasan ti trabahomi idiay Assembly Hall, adda manen kanayonan nga annongen mainaig iti musika idiay Brooklyn, nanipud 1982 agingga idi 1984.

Pimmusay ti ingungotek nga asawa idi Hunio 17, 1994, pito la nga aldaw kalpasan ti maika-59 nga anibersario ti kasarmi. Nagkaduakami iti 51 a tawen a sipapasnek a nagpayunir.

Bayat nga ut-utobek ti adu a kapadasak, malagipko no kasano a nagbalin a napateg a giyak ti Biblia. No dadduma, usarek ti Biblia ni Aileen bayat a siraragsak unay a pampanunotek dagiti nangsagid iti pusona​—intero a bersikulo, espisipiko a sao wenno sasao a minarkaanna. Kas ken Aileen, adda met dagiti teksto a naisangsangayan ti kaipapananda kaniak. Maysa a teksto isu ti maika-137 a Salmo, a naglaon iti nagpintas a kararag ken Jehova: “Diakto koma makatokar manen iti arpa no malipatanka, Jerusalem! Diakto koma makakanta manen no saanka a malagip, no malipatanka a kangrunaan a rag-ok!” (Salmo 137:5, 6, Today’s English Version) Nupay magustuak ti musika, ti kangrunaan a ragsakko isu ti matalek a panagserbik ken Jehova, a nanggunggona kaniak iti naan-annay ken makapnek a biag.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 28]

Dakami ken Aileen idi 1947

[Ladawan iti panid 30]

Kabayatan ti maysa idi a panagirekord