Dagiti Parikut nga Iyeg ti Panaglalasin
“TI PANAGPAPADA KET MABALIN A MAYSA A KALINTEGAN, NGEM AWAN TI TURAY DITOY DAGA A MAKAIPATUNGPAL ITI DAYTA.”
Dayta ti kinuna ni Honoré de Balzac, maysa a Pranses a nobelista idi maika-19 a siglo. Umanamongkayo kadi kenkuana? Adu ti mamati a di nainkalintegan ti panaglalasin. Kaskasdi, uray iti daytoy maika-21 a siglo, ti kagimongan ket nabingaybingay latta gapu iti nagduduma a kasasaad dagiti tattao.
NI Calvin Coolidge, presidente ti Estados Unidos manipud 1923 agingga 1929, ket maseknan idi iti problema maipapan iti panaglalasin gapu iti kasasaad dagiti tattao ket nagsao maipapan iti “naan-anay a kaawanton ti amin a klase natantan-ok.” Ngem agarup 40 a tawen kalpasan ti panagpresidente ni Coolidge, ti Kerner Commission, a nadutokan a mangadal iti relasion dagiti rasa, inyebkasna ti panagamak a ti Estados Unidos ket di maliklikan nga agbalinto a dua a kagimongan: “kagimongan dagiti nangisit ken kagimongan dagiti puraw—agsina ken saan nga agpada.” Kuna ti dadduma a pimmudnon dayta ken “kumarkaro ti panangidumduma gapu iti kasasaad iti biag ken rasa” iti dayta a pagilian.
Apay a narigat a pagbalinen nga agpapada dagiti tattao? Maysa a kangrunaan a makagapu ket ti ugali dagiti tattao. Naminsan, kinuna ti dati a kongresista ti E.U. a ni William Randolph Hearst: “Uray kaskasano, adda maysa a nagpapadaan ti amin a tattao—ti panagtarigagay iti di panagpapada.” Ania ti kayatna a sawen? Nalabit a nalawlawag ti panangibaga ti Pranses a dramatista idi maika-19 a siglo a ni Henry Becque: “Narigat a maragpat ti panagpapada agsipud ta ti laeng kayattayo a kapada ket ti nangatngato ngem datayo.” Iti sabali a pannao, kayat dagiti tattao ti maipada kadagiti nangatngato ti saadda iti kagimongan; ngem bassit ti tumulok a mangipababa iti pribilehio ken oportunidadda babaen ti pannakaipada kadagiti ibilangda a nababbaba ngem kadakuada.
Kadagiti naglabas a tiempo, naipasngay dagiti tattao kas ordinario, kas paset ti aristokrasia, wenno kas miembro pay ketdi ti monarkia. Pudno pay laeng dayta iti sumagmamano a lugar. Ngem iti kaaduan a pagilian ita, ti kaadda wenno kaawan ti kuarta ti pangrukodan no ti maysa ket klase ordinario, natan-ok, wenno natantan-ok. Ngem adda dadduma pay a pangrukodan, kas iti rasa, edukasion, ken pannakaammo. Ket kadagiti dadduma a lugar, ti kinalalaki wenno kinababai ti maysa a kangrunaan a makagapu iti panangidumduma, a maibilang a nababbaba dagiti babai.
Adda Kadi Pangripiripan iti Namnama?
Ti panagaramid kadagiti linteg mainaig kadagiti karbengan ti tao ket nakatulong a mangparmek kadagiti dadduma a makagapu iti diskriminasion. Idiay Estados Unidos, naaprobaran dagiti linteg maibusor iti panaglalasinlasin. Naiparit ti diskriminasion idiay Makin-abagatan nga Africa. Iti adu a pagilian, maiparit ti panangtagabo, nupay maar-aramid pay laeng. Impaulog dagiti desision ti korte ti pannakabigbig ti kalintegan dagiti katutubo a mangtagikua iti daga, ken nakatulong kadagiti mairurrurumen dagiti linteg a maibusor iti diskriminasion.
Ipasimudaag kadi daytoy ti panagpatinggan ti panaglalasin gapu iti kasasaad dagiti tattao? Saan. Nupay saanen a nakaro ti dadduma a panaglalasin, nangrugi ti sabali pay a pannakabingaybingay. Kuna ti libro a Class Warfare in the Information Age: “Saan koman nga umiso itatta a mapagduduma dagiti tattao kas dagiti klase kapitalista ken mangmangged, ngem kasta ti mapaspasamak agsipud ta dagitoy dua a klase a buklen ti nakaad-adu ket nabingbingay iti babassit a grupo dagiti makapungtot a tattao.”
Agtultuloy ngata a mabingaybingay dagiti tattao gapu iti nagduduma a kasasaadda iti biag? Bueno, adda ti pangnamnamaan, kas ipakita ti sumaganad nga artikulo.