Pakasaritaan ti Biag

Panangsapul nga Umuna iti Pagarian​—Natalged ken Naragsak a Biag

KAS INSALAYSAY NI JETHA SUNAL

Kalpasan ti pammigat nangngegmi iti radio: “Ilegal dagiti Saksi ni Jehova, ken maiparit ti trabahoda.”

IDI 1950, nagserbikami kas misionero dagiti Saksi ni Jehova idiay Dominican Republic. Uppatkami a babbalasang nga agtawen idi iti nasurok a 20. Dimtengkami sadiay idi 1949.

Saan a panagmisionero ti kalatko idi. Pudno, nakimismisaak idi ubingak pay. Nupay kasta, insardeng ni Tatang ti nakimisa kabayatan ti Gubat Sangalubongan I. Idi nagpakompirmarak iti Episcopal Church idi 1933, nangibasa ti obispo iti maysa laeng a bersikulo ti Biblia, sa nagsaon maipapan iti politika. Naupay ni Nanang ket saanen a nakimisa.

Nagbaliw ti Wagas ti Panagbiagmi

Limakami nga annak dagiti dadakkelko a da William Karl ken Mary Adams. Da Don, Joel, ken Karl dagiti kakabsatko a lallaki. Ti kabsatko a babai a ni Joy ti inaudi, ken siak met ti inauna. Maysa nga aldaw kalpasan ti panageskuelak, nalabit 13 idin ti tawenko, nakitak ni Nanang nga agbasbasa iti bokleta nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova. Napauluan daytoy iti The Kingdom, the Hope of the World. “Daytoy ti kinapudno,” kinuna ni Nanang kaniak.

Inranud ni Nanang kadakami dagiti maad-adalna iti Biblia. Babaen ti sao ken ulidan, impabigbigna kadakami ti kinapateg ti balakad ni Jesus: ‘Sapulenyo nga umuna ti pagarian ken ti kinalintegna.’​—Mateo 6:33.

Diak dimngeg a kanayon. Kinunak naminsan, “No dinak sardengan a kasabaan Nanang, diak pamagaan dagitoy lunglongan para kenka.” Ngem sitataktika nga intultuloyna ti nakisarita kadakami. Kanayon nga itugotnakami nga annakna kadagiti panagadal iti Biblia idiay balay da Clara Ryan, a mapagpagna laeng ti kaadayona manipud iti pagtaenganmi idiay Elmhurst, Illinois, E.U.A.

Mangisursuro met iti piano ni Clara. No agpabuya dagiti estudiantena maminsan iti makatawen, gundawayanna ti mangasaba maipapan iti Pagarian ti Dios ken ti namnama a panagungar. Interesadoak iti musika gapu ta idi agtawenak iti pito, ammokon ti agbiolin, isu a dimngegak iti ibagbaga ni Clara.

Di nagbayag, rinugianmin nga agkakabsat ti makigimong a kadua ni Nanang idiay makinlaud a paset ti Chicago. Napaut dayta a biahe babaen iti bus ken tren, ngem paset dayta ti nasapa a pannakasanaymi no ania ti kayat a sawen ti panangyun-una iti Pagarian. Idi 1938, tallo a tawen kalpasan ti pannakabautisar ni Nanang, kimmuyogak kenkuana iti kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Chicago. Maysa daytoy kadagiti 50 a siudad a napagkokonekta babaen ti radiotelephone a para iti okasion. Natukay ti pusok kadagiti nangngegko.

Ngem talaga nga agduyosak iti musika. Inyurnos ni Tatang ti panageskuelak idiay American Conservatory of Music iti Chicago idi nagturposak iti haiskul idi 1938. Isu nga iti simmaganad a dua a tawen, nagadalak iti musika, nagtokarak iti dua nga orkestra, ken pinanunotko a pagbalinen dayta a karerak.

Pimmanaw manipud Europa ken napan nagnaed idiay Estados Unidos ti agisursuro kaniak iti biolin a ni Herbert Butler. Isu nga inikkak iti bokleta a Refugees.a Namnamaek a basaenna koma. Binasana, ket kalpasan ti klasek iti simmaganad a lawas, kinunana: “Nalaingka nga agtokar Jetha, ket no ituloymo ti agadal, makastrekka iti trabaho iti orkestra ti radio wenno mabalinmo ti mangisuro iti musika. Ngem,” kunana, sana inruar ti bokleta nga intedko kenkuana, “kasla adda ditoy ti pusom. Apay a dimo ipamaysa daytoy?”

Pinampanunotko dayta. Imbes nga agtuloyak iti konserbatorio, inawatko ti awis ni Nanang a dumar-aykami iti kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Detroit, Michigan, idi Hulio 1940. Naggiankami kadagiti tolda iti trailer city. Siempre, intugotko ti biolinko ken nagtokarak iti orkestra ti kombension. Ngem iti trailer city, adu ti naam-ammok a payunir (amin-tiempo a managebanghelio). Nagraragsakda amin. Inkeddengko ti agpabautisar ken nagaplikarak kas payunir. Inkararagko ken Jehova a tulongannak a makapagtultuloy iti amin-tiempo a ministerio bayat a sibibiagak.

Nagpayunirak iti mismo a lugarmi. Kalpasanna, nagserbiak idiay Chicago. Idi 1943, immakarak idiay Kentucky. Sakbay unay ti kombension distrito iti dayta a kalgaw, nakaawatak iti imbitasion a sumrek iti maikadua a klase ti Gilead School, a pakasanayak iti trabaho a panagmisionero. Mangrugi ti klase iti Setiembre 1943.

Bayat ti kombension iti dayta a kalgaw, nagdagusak iti maysa a Saksi a nangitukon kaniak iti amin a magustuak a bado ti anakna a babai. Nagsoldado ti anakna ket imbilinna ken nanangna nga ipadawatna aminen nga alikamenna. Para kaniak, dagitoy a probision ket kaitungpalan ti kari ni Jesus: “Itultuloyyo, ngarud, a sapulen nga umuna ti pagarian ken ti kinalintegna, ket amin dagitoy sabali pay a bambanag mainayonto kadakayo.” (Mateo 6:33) Nagbiit ti lima a bulan a panageskuelak iti Gilead. Kalpasan a nagturposak idi Enero 31, 1944, sigagagar a ninamnamak ti agserbi kas misionero.

Pinilida Met ti Amin-Tiempo a Serbisio

Nagpayunir ni Nanang idi 1942. Ages-eskuela pay laeng idi dagiti uppat a kakabsatko. Masansan a mapan daw-asen ida ni Nanang kalpasan ti klaseda sa itugotna ida iti pangasabaan. Sinuruanna met ida a tumulong iti panagtagibalay. Masansan nga agpuyat ni Nanang tapno agplantsa ken aramidenna dagiti dadduma pay a napateg a trabaho tapno makaruar iti pangasabaan iti kabigatanna.

Nagpayunir met ni adingko a Don idi Enero 1943 bayat nga agpaypayunirak idiay Kentucky. Daytoy ti nangupay ken Tatang ta ninamnamana a makaturposkami amin nga annakna iti kolehio a kas kadakuada ken ni Nanang. Naayaban ni Don nga agtultuloy iti amin-tiempo a ministerio kas kameng ti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, New York idi nganngani dua a tawennan nga agpaypayunir.

Nagpayunir ni Joel idi Hunio 1943 bayat nga agnanaed iti pagtaenganmi. Iti dayta a tiempo, pinadasna ngem napaay a nangawis ken Tatang a dumar-ay iti kombension. Nupay kasta, bayat nga awan mabirokan ni Joel nga iyadalan iti Biblia iti teritoriana nupay inkagumaanna, immanamong ni Tatang a mayadalan iti libro a “The Truth Shall Make You Free.” Nalakana la a sinungbatan dagiti saludsod, ngem pinilitna ni Joel a mangipaay iti Nainkasuratan a pammaneknek no pudno met la ti ibagbaga ti libro. Dayta ti nakatulong ken Joel a mangipapuso kadagiti kinapudno nga adda iti Biblia.

Ninamnama ni Joel a gunggonaan met ti Selective Service Board iti pannakaipuera kas ministro a mangipalubos kenkuana a saanen nga agsoldado kas iti impaayda ken Don. Ngem idi makitada no kasano kaubing ti langa ni Joel, dida binigbig nga isu ket maysa a ministro sada inabisuan a mapan agreport tapno agsoldado. Idi nagkedked, nangiruarda iti mandamiento de aresto. Tallo nga aldaw a naibalud iti pagbaludan ti Cook County idi nasarakan ti FBI.

Inusar ni Tatang ti balaymi kas pammatalged ti pannakapiansa ni Joel. Inaramidna met dayta kadagiti dadduma pay nga agtutubo a Saksi a naipasango iti isu met la a situasion kalpasanna. Nakapungtot ni Tatang gapu iti kinaawan hustisia, isu a kimmuyog ken Joel idiay Washington, D.C., tapno kitaenna no mabalin ti agapelar. Naawat met laeng ni Joel ti pannakaibilangna kas ministro, ken naabsuelto iti kaso. Nagsurat ni Tatang kaniak iti lugar a nakaidestinuak kas misionero, “Panagkunak, rumbeng nga ipagaputayo ken ni Jehova daytoy a panagballigi!” Idi ngudo ti Agosto 1946, naawis met ni Joel nga agbalin a kameng ti hedkuarter idiay Brooklyn.

Namin-adu a nagpayunir ni Karl tunggal bakasion sakbay a nagturpos iti haiskul idi rugrugi ti l947, sa nagserbi kas regular payunir. Kumapkapuy idin ti salun-at ni Tatang, isu a tinulongan pay laeng ni Karl iti negosiona sakbay a napan nagpayunir iti sabali a lugar. Idi arinunos ti 1947, nagserbin ni Karl a kadua da Don ken Joel idiay hedkuarter ti Brooklyn kas kameng ti pamilia ti Bethel.

Nagpayunir ni Joy apaman a nagturpos iti haiskul. Kalpasanna, nagserbin iti Bethel a kadua dagiti kakabsatmi a lallaki idi 1951. Nagtrabaho kas agtagibalay ken nagserbi iti Departamento ti Suskrision. Idi 1955, nakiasawa ken Roger Morgan a kameng met laeng ti pamilia ti Bethel. Agarup pito a tawen kalpasanna, rimmuarda iti Bethel ta kayatda ti mangbangon iti pamilia. Idi agangay, naaddaanda iti dua nga annak nga agserserbi met ken Jehova.

Idi aminkami nga annakda ket addan iti amin-tiempo a serbisio, imparegta ni Nanang ken ni Tatang nga agdedikar metten ken Jehova. Nagpabautisar ni Tatang idi 1952. Iti unos ti 15 a tawen agingga iti ipapatayna, impakitana ti kinasigona a mangsapul kadagiti gundaway a mangiranud iti kinapudno maipapan iti Pagarian kadagiti dadduma, nupay limitadon ti kabaelanna gapu iti sakit.

Kalpasan a nagsardeng nga agpayunir gapu iti panagsakit ni Tatang, intuloy ni Nanang ti nagpayunir agingga iti ipapatayna. Awan pulos kotsena; wenno nagbisekleta man la koma. Pandek ni Nanang, ngem magmagna a mapan kadagiti adayo a luglugar tapno mangyadal iti Biblia.

Iti Panagmisionero

Kalpasan a nagturposkami iti Gilead School, adukami a nagpayunir iti unos ti makatawen iti makin-amianan a paset ti New York City agingga a naalami dagiti kasapulan a papeles iti panagbiahemi. Kalpasanna, idi 1945 napankamin idiay Cuba, ti nakaitudinganmi a teritoria a sadiay in-inut nga inruammi ti bagbagimi iti baro a wagas ti panagbiag. Nabunga ti panangasabami sadiay. Idi agangay, naaddaankami amin iti adu nga iyad-adalan iti Biblia. Nagserbikami sadiay iti sumagmamano a tawen. Kalpasanna, naidestinokami manen idiay Dominican Republic. Maysa nga aldaw, adda naam-ammok a babai a nangpilit kaniak a sumarungkar iti klientena a babai a taga Francia nga agnagan Suzanne Enfroy, ta mayat nga agpayadal iti Biblia.

Maysa a Judio ni Suzanne. Idi rinaut ni Hitler ti Francia, inyakar ni lakayna ni Suzanne agraman dagiti dua nga annakda iti sabali a pagilian. Dagus nga inranud ni Suzanne kadagiti dadduma dagiti bambanag a naadalna. Immuna a kinasabaanna ti babai a nangkiddaw kaniak a sumarungkar kenkuana, kalpasanna, ni Blanche, maysa a gayyem a taga Francia. Agpadada a nagpabautisar.

“Ania ti maaramidak tapno matulongak dagiti annakko?” insaludsod ni Suzanne kaniak. Mangal-ala iti kinadoktor ti anakna a lalaki, ken agad-adal iti ballet ti anakna a babai, a mangnamnama a makapagsalanto idiay Radio City Music Hall iti New York. Pinatulodan ni Suzanne ida iti suskrision ti Pagwanawanan ken Agriingkayo! Kas resultana, nagbalin a Saksi ti anakna a lalaki, ti manugangna, ken ti babai a kasingin ti manugangna. Madanagan ti asawa ni Suzanne, a ni Louis gapu iti panaginteres ni Suzanne kadagiti Saksi ni Jehova. Iparit ngaminen ti gobierno ti Dominican Republic ti trabahotayo. Ngem kalpasan nga immakarda a sangapamiliaan idiay Estados Unidos, idi kamaudiananna nagbalin metten a Saksi ni lakayna.

Maiparparit Ngem Kaskasdi nga Agserserbi

Nupay maiparit ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Dominican Republic kalpasan a naidestinokami sadiay idi 1949, determinadokami nga agtulnog iti Dios kas Agturay imbes a kadagiti tattao. (Aramid 5:29) Intuloymi nga inyun-una ti Pagarian ti Dios babaen ti panangikasabami iti naimbag a damag, kas imbilin ni Jesus kadagiti pasurotna. (Mateo 24:14) Nupay kasta, nasursuromi ti agbalin a “naannad kas kadagiti serpiente ket kaskasdi a nasingpet kas kadagiti kalapati” bayat ti panangaskasabami. (Mateo 10:16) Ti biolinko, kas pagarigan, ket nakatulong iti kasta unay. Itugtugotko no mapanak mangyadal iti Biblia. Saan a nagbalin a tumutokar iti biolin dagiti estudiantek, ngem nagbalin nga adipen ni Jehova ti sumagmamano a pamilia!

Idi madaman ti pannakaiparit, immakarkami kada Mary Aniol, Sophia Soviak, ken Edith Morgan manipud iti pagtaengan dagiti misionero idiay San Francisco de Macorís nga agturong iti sabali a pagtaengan dagiti misionero a masarakan iti sanga nga opisina ti Santo Domingo, ti kabesera. Ngem binulan nga agsubliak idiay dati a nakaidestinuanmi tapno agisuro iti musika. Nakatulong dayta kaniak tapno maikabilko iti balay ti biolinko dagiti naespirituan a taraon a maipaay kadagiti Kristiano a kakabsat ken maalak dagiti report ti nagapuananda.

Idi naibalud idiay Santiago dagiti kakabsat a taga San Francisco de Macorís gapu iti neutral a takderda kas Kristiano, kiniddawdak a mangipan iti kuarta kadakuada ken no mabalin, Biblia, ken agipadamagakto met kadagiti pamiliada. Idi nakita dagiti guardia iti pagbaludan ti Santiago ti balay ti biolin nga iggemko, dinamagda, “Pangusaram dayta?” “Panglinglingay kadakuada,” insungbatko.

Maysa kadagiti kanta a tinokarko ket insurat ti maysa a Saksi idi adda iti kampo konsentrasion dagiti Nazi. Isu daytan ti maika-29 a kanta iti pagkantaan dagiti Saksi ni Jehova. Tinokarko dayta tapno masursuro a kantaen dagiti naibalud a kakabsat.

Adu kadagiti Saksi ti naammuak a nayakar iti talon a kukua ni Trujillo, ti panguluen ti gobierno. Naibagada kaniak nga asideg laeng dayta iti ruta ti bus. Idi agmatuon, bimmabaak iti bus sa nagdamagak no ayanna dayta a talon. Intudo kaniak ti makinkukua iti bassit a pagtagilakuan ti labes ti kabambantayan ken kinunana nga itulodnak ti maysa nga ubing a lalaki babaen ti kabalio no ibatik ti biolinko kas pammasiguro.

Iti labes ti katurodan, masapul a ballasiwenmi ti karayan a nakakabalio. Sadiay a nakakitakami iti pangen dagiti loro a namarisan iti bimmullalayaw a berde ken asul nga agannianninag iti kainitan. Nakaay-ayat daydiay a buya! Inkararagko: “Pagyamanan iti nagpintas a panangaramidmo kadakuada, Jehova.” Nakasangpetkami met laeng iti talon iti alas kuatro ti malem. Siaayat nga impalubos ti agbambantay a soldado a kasaritak dagiti kakabsat, kasta met nga itedko dagiti bambanag a kasapulanda, uray ti bassit a Biblia.

Nagkarkararagak idi agsublikamin gapu ta nasipngeten. Narusepkami iti tudo idi nakasublikami iti pagtagilakuan. Gapu ta nakapanawen ti maudi a bus iti dayta nga aldaw, kiniddawko iti makinkukua iti pagtagilakuan nga iparaannak iti trak. Saan ngata a delikado no makiluganak iti dua a lallaki iti trak? Nagsaludsod daydiay maysa kaniak: “Am-ammom ni Sophie? Iyad-adalanna ni adingko.” Napanunotko a daytoy ti sungbat ni Jehova iti kararagko! Sitatalged nga intuloddak idiay Santo Domingo.

Maysaak kadagiti naggapu iti Dominican Republic a dimmar-ay iti internasional a kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Yankee Stadium iti New York idi 1953. Adda sadiay ti intero a pamiliak, a pakairamanan ni Tatang. Kalpasan a naipadamag no kasano ti panagrang-ay ti panangasaba a trabaho idiay Dominican Republic, naaddaankami ken ni Mary Aniol a kaduak a misionero iti bassit a paset iti programa a mangipakita no kasano ti panangasabami iti sidong ti pannakaiparit.

Dagiti Nagpaiduma a Rag-o iti Trabaho a Panagdaliasat

Iti dayta a kalgaw, naam-ammok ni Rudolph Sunal, a nagbalin nga asawak iti simmaganad a tawen. Nagbalin a Saksi ti pamiliana idiay Allegheny, Pennsylvania, kalpasan unay ti Gubat Sangalubongan I. Kalpasan ti pannakaibaludna kas neutral a Kristiano kabayatan ti Gubat Sangalubongan II, nagserbi iti Bethel idiay Brooklyn, New York. Di nagbayag kalpasan ti panagkallaysami, naawis ni lakayko a bumisita kadagiti kongregasion kas agdaldaliasat a manangaywan. Kimmuyogak kenkuana iti trabaho iti sirkito iti simmaganad a 18 a tawen.

Nakadanonkami idiay Pennsylvania, West Virginia, New Hampshire, ken Massachusetts, agraman iti dadduma pay a lugar gapu iti panagserbimi. Kadawyan nga agdaguskami kadagiti pagtaengan dagiti Kristiano a kakabsat. Nagpaiduma a rag-o ti panangam-ammo ken panagserbi ken Jehova a kaduada. Kanayon a nabara ken napudno ti ayat ken ti kinamanagpadagusda kadakami. Kalpasan nga inkallaysa ni Joel ti dati a kaduak a misionero a ni Mary Aniol, nangbusbosda iti tallo a tawen iti trabaho a panagdaliasat, a binisbisitada dagiti kongregasion idiay Pennsylvania ken Michigan. Kalpasanna, idi 1958, naawis manen ni Joel nga agserbi kas kameng ti pamilia ti Bethel. Iti daytoy a gundaway, kaduanan ni Mary.

Agarup pito a tawen idin nga agserserbi ni Karl iti Bethel idi naibaon nga agtrabaho iti sirkito iti sumagmamano a bulan tapno gumun-od iti ad-adu a kapadasan. Kalpasanna, nagbalin nga instruktor iti Gilead School. Idi 1963, inkallaysana ni Bobbie a matalek a nagserbi iti Bethel agingga iti ipapatayna idi Oktubre 2002.

Bayat ti adu a tawennan iti Bethel, sagpaminsan a mapan ni Don kadagiti sabali a pagilian tapno agserbi kadagidiay agtartrabaho kadagiti sanga nga opisina ken kadagiti misionero. Daytoy nga annongen ti nangiturong kenkuana iti Oriente, Africa, Europa, ken iti nadumaduma a paset ti America. Masansan a kumuyog kenkuana ti matalek nga asawana a ni Dolores.

Nagbalbaliw ti Kasasaadmi

Natay ni Tatang kalpasan ti naunday a panagsakitna. Ngem sakbay a natay, naikunana kaniak a maragragsakan unay ta pinilimi ti agserbi ken Jehova a Dios. Kinunana nga ad-adu ti nagun-odanmi a bendision no idilig iti panangalami koma iti kanayonan nga edukasion kas iti damo a panggepna kadakami. Kalpasan ti panangtulongko ken ni Nanang nga agimpake tapno umakar iti asideg da adingko a Joy, inawatmi nga agassawa ti sumagmamano nga annongen nga agpayunir idiay New England tapno as-asidegkamin ken ni nanangna nga agkasapulan iti tulongmi iti daydi a tiempo. Idi natay ni katugangak, nakipagnaed kadakami ni Nanang iti unos ti 13 a tawen. Kalpasanna, idi Enero 18, 1987, naturposnan ti panagserbina ditoy daga iti edad a 93.

No padayawan dagiti gagayyem ni Nanang gapu ta napadakkelnakami amin nga annakna a mangayat ken agserbi ken Jehova, kanayon a sieemma nga isungbatna: “Nairana laeng nga addaanak iti nasayaat a ‘daga’ a nagmulaak.” (Mateo 13:23) Anian a bendision ti maaddaan iti managbuteng-Dios a nagannak a nagsayaat a pagwadan iti kinaregta ken kinapakumbaba!

Umun-una Pay Laeng ti Pagarian

Intultuloymi nga inyun-una ti Pagarian ti Dios iti biagmi ken inkagumaanmi nga inyaplikar ti pammatigmaan ni Jesus maipapan iti panangiranud kadagiti dadduma. (Lucas 6:38; 14:12-14) Ti kasukatna, sipaparabur nga impaay ni Jehova dagiti kasapulanmi. Nagbalin a natalged ken naragsak ti biagmi.

Pagay-ayatmi pay laeng ken Rudy ti musika. Makaparagsak a gundaway no umay iti rabii dagiti padami nga agrayo iti musika tapno agtokarkami a sangsangkamaysa. Ngem saan a musika ti karerak. Kanayonan laeng a ragragsak ti biag dayta. Ita, maragragsakankami no makitami ken lakayko dagiti bunga ti panagpayunirmi, dagiti tattao a natulonganmi iti panaglabas dagiti tawen.

Iti laksid dagiti parikut iti salun-at, makunak nga iti nasurok nga 60 a tawen a kaaddami iti amin-tiempo a ministerio, nagbalin a naragsak ken natalged ti biagmi. Tunggal agriingak iti agsapa, agyamanak ken Jehova ta sinungbatanna ti kararagko idi simrekak iti amin-tiempo a ministerio adu a tawenen ti napalabas, ken pampanunotek, ‘Kasano ngata manen nga iyun-unak ti Pagarian ita nga aldaw?’

[Footnote]

[Ladawan iti panid 24]

Ti pamiliami idi 1948 (kannigid nga agpakannawan): Joy, Don, ni Nanang, Joel, Karl, siak, ken ni Tatang

[Ladawan iti panid 25]

Maysa a pagwadan ti kinaregta ni Nanang iti ministerio

[ladawan iti panid 26]

Dakami kada Karl, Don, Joel, ken Joy ita, kalpasan ti nasurok a 50 a tawenr

[Ladawan iti panid 27]

Kannigid nga agpakannawan:

Siak, Mary Aniol, Sophia Soviak, ken Edith Morgan kas misionero idiay Dominican Republic

[Ladawan iti panid 28]

Dakami ken Mary (kannigid) idiay Yankee Stadium, idi 1953

[Ladawan iti panid 29]

Dakami ken lakayko idi agtartrabaho iti sirkito