Agtutubo, Isagsaganaanyo Kadi ti Masanguanan?
“Siak pagaammok unay ti pampanunot a pampanunotek kadakayo, . . . pampanunot iti talna, ket saan nga iti didigra, tapno ipaayankayo iti maysa a masanguanan ken maysa a namnama.”—JEREMIAS 29:11.
1, 2. Kadagiti ania a nagduma a pamay-an a mabalin a matmatan dagiti tawtawen ti kinaagtutubo?
KAADUAN nga adulto matmatanda a makaay-ayo a panawen ti kinaagtutubo. Malagipda ti pigsa ken regta nga adda kadakuada idi ubbingda pay. Maragsakanda a manglagip iti panawen a manmano laeng ti annongenda, iti tiempo a nakaragragsakda ken agur-uray kadakuada dagiti oportunidad.
2 Nalabit a saan a kasta ti panangmatmatyo dakayo nga agtutubo. Mabalin a marigatankayo a mangtaming kadagiti emosional ken pisikal a panagbalbaliw ti kinaagtutubo. Nalabit a maipasangokayo iti nakaro a panangpilit dagiti kaeskuelaanyo. Mabalin nga ikagkagumaanyo a liklikan ti panagdroga, inumen a de alkohol, ken imoralidad. Adu met kadakayo ti maipasango iti isyu ti neutralidad wenno dadduma pay a mainaig iti pammatiyo. Wen, mabalin a narigat a tiempo ti kinaagtutubo. Kaskasdi, tiempo met dayta dagiti oportunidad. Ti saludsod ket, Kasanoyo nga aprobetsaren dagita nga oportunidad?
Tagiragsakenyo ti Kinaagtutuboyo
3. Ania ti balakad ken pakdaar ni Solomon kadagiti agtutubo?
3 Husto dagiti nataengan no ibagada kadakayo nga ababa laeng a tiempo ti kinaagtutubo. Iti sumagmamano laeng a tawen, maysakayton nga adulto. Gapuna, tagiragsakenyo ti kinaagtutuboyo! Kasta ti balakad ni Ari Solomon, a nagsurat: “Agrag-oka, agtutubo a lalaki, iti kinaagtutubom, ket ta pusom agaramid koma kenka iti naimbag kadagiti aldaw ti kinaagtutubom, ket magnaka iti daldalan ta pusom ken iti bambanag a nakita dagita matam.” Nupay kasta, pinakdaaran ni Solomon dagiti agtutubo: “Ikkatem ti panagluksaw manipud pusom, ket iwaksim ti didigra manipud lasagmo.” Sana innayon: “Ti kinaagtutubo ken ti kinaagkabannuag kinaubbawda.”—Eclesiastes 11:9, 10.
4, 5. Apay a nainsiriban para kadagiti agtutubo nga isaganaanda ti masanguanan? Iyilustrar.
4 Maawatanyo kadi ti kayat a sawen ni Solomon? Kas panangyilustrar, panunotenyo ti maysa nga agtutubo nga immawat iti dakkel a sagut, nalabit maysa a tawid? Ania ti aramidenna iti dayta? Mabalinna a busbosen amin dayta iti ragragsak—nga umasping iti barayuboy nga anak iti ilustrasion ni Jesus. (Lucas 15:11-23) Ngem ania ti mapasamak no maibusen ti kuartana? Sigurado a pagbabawyanna ti panagbalinna a gastador! Iti sabali a bangir, ipapantayo nga usarenna dayta a regalo tapno agsagana para iti masanguanan, nalabit nainsiriban a pagpuonanna ti kaaduan a paset dayta a gatad. Inton agganansia ti puonanna, pagbabawyannanto pay kadi ti dina pananggastos iti amin a kuartana kadagiti ragragsak bayat ti kinaagtutubona? Pulos a saan!
5 Matmatanyo dagiti tawen ti kinaagtutuboyo kas sagut manipud iti Dios, ta talaga a sagutna dagita. Kasanoyo a busbosen dagita a tawtawen? Mabalinyo a masayang ti amin a pigsa ken regtayo iti panangpennek iti bagi, a basta agragragsak lattan a di panunoten ti masanguanan. No kasta ti aramidenyo, talaga a ‘kinaubbaw’ laeng ti ‘kinaagtutubo ken ti kinaagkabannuagyo.’ Anian a nasaysayaat nga amang a gundawayanyo ti kinaagtutuboyo nga agsagana para iti masanguanan!
6. (a) Ania a balakad ni Solomon ti mangibagnos kadagiti agtutubo? (b) Ania ti aramiden ni Jehova agpaay kadagiti agtutubo, ket kasano a magunggonaan ti maysa nga agtutubo iti dayta?
6 Nangdakamat ni Solomon iti maysa a prinsipio a makatulong kadakayo a mangusar a nainsiriban iti kinaagtutuboyo. Kinunana: “Lagipem, itan, ti Naindaklan a Namarsuam kadagiti aldaw ti kinaagtutubom.” (Eclesiastes 12:1) Dayta ti tulbek ti balligi—ti panangipangag ken ni Jehova, ken panangaramid iti pagayatanna. Imbaga ni Jehova kadagiti nagkauna nga Israelita no ania ti kayatna nga aramiden agpaay kadakuada: “Siak pagaammok unay ti pampanunot a pampanunotek kadakayo, . . . pampanunot iti talna, ket saan nga iti didigra, tapno ipaayankayo iti maysa a masanguanan ken maysa a namnama.” (Jeremias 29:11) Kayat ni Jehova nga ited kadakayo ti “maysa a masanguanan ken maysa a namnama.” No ikabilanganyo ti Dios kadagiti aramid, pampanunot, ken desisionyo, masagrapyo dayta a masanguanan ken namnama.—Apocalipsis 7:16, 17; 21:3, 4.
“Umadanikayo iti Dios”
7, 8. Kasano a makaadani iti Dios ti maysa nga agtutubo?
7 Imparegta ni Santiago a laglagipentayo ni Jehova idi indagadagna: “Umadanikayo iti Dios, ket isu umadaninto kadakayo.” (Santiago 4:8) Ni Jehova ti Namarsua, ti nailangitan a Soberano, a maikari iti amin a panagdayaw ken panangitan-ok. (Apocalipsis 4:11) Kaskasdi, no umadanitayo kenkuana, isu umadaninto kadatayo. Saan kadi a makaliwliwa iti pusoyo ti kasta a naayat a panangipategna?—Mateo 22:37.
8 Mabalintay ti umadani ken Jehova iti adu a wagas. Kas pagarigan, kuna ni apostol Pablo: “Reggetanyo ti panagkararag, nga agtalinaedkayo a siririing iti dayta buyogen ti panagyaman.” (Colosas 4:2) Iti sabali a pannao, iyugaliyo ti agkararag. Saankayo koma a mapnek iti basta panangibaga iti “amen” kalpasan ti kararag nga indauluan ni tatangyo wenno dagiti pada a Kristiano iti kongregasion. Napadasyo kadin nga imbukbok ti pusoyo ken ni Jehova ket imbagayo kenkuana no ania ti pampanunotenyo, no ania ti pagbutbutnganyo, no aniada a karit ti pakaipaspasanguanyo? Nayebkasyo kadi kenkuana dagiti bambanag a diyo maestoria iti asinoman a tao? Dagiti napudno ken napasnek a kararag mangyegda iti talna. (Filipos 4:6, 7) Tulongandatayo nga umadani ken ni Jehova ken marikna nga umad-adani kadatayo ti Dios.
9. Kasano a makapagimdeng ken ni Jehova ti maysa nga agtutubo?
9 Makitatayo kadagitoy a naipaltiing a sasao ti sabali pay a pamay-an a makaadani ken ni Jehova: “Imdengam ti pammatigmaan ket awatem ti disiplina, tapno iti kasta sumiribka iti masanguanam.” (Proverbio 19:20) Wen, no umimdeng ken agtulnogkayo ken ni Jehova, isagsaganaanyo ti masanguanan. Kasanoyo a maipakita nga umim-imdengkayo ken ni Jehova? Awan duadua a regular a tumabtabunokayo kadagiti Nakristianuan a gimong ken dumdumngeg kadagiti paset ti programa. Kasta met, ‘mapadayawanyo ti ama ken inayo’ babaen ti pannakipaset iti panagadal ti pamiliayo iti Biblia. (Efeso 6:1, 2; Hebreo 10:24, 25) Makomendaran dayta. Ngem kanayonanna, ‘gatgatangenyo kadi ti tiempo’ nga agsagana agpaay kadagiti gimong, a regular a basaen ti Biblia, nga agaramid iti panagsukimat? Ikagkagumaanyo kadi nga iyaplikar ti nabasayo, tapno makapagnakayo kas ‘masirib a tao’? (Efeso 5:15-17; Salmo 1:1-3) No aramidenyo dayta, umad-adanikayo ken ni Jehova.
10, 11. Ania a dadakkel a gunggona ti masagrap dagiti agtutubo no umimdengda ken ni Jehova?
10 Kadagiti panglukat a sasao ti libro a Proverbio, ti napaltiingan a mannurat inlawlawagna ti panggep dayta a libro ti Biblia. Kunana a “tapno ti maysa maammuanna ti sirib ken disiplina, mailasinna ti sasao ti pannakaawat, awatenna ti disiplina a mangipaay iti pannakatarus, kinalinteg ken panangukom ken kinapalungdo, mangipaay iti kinasaririt kadagidiay awanan kapadasan, iti maysa nga agtutubo pannakaammo ken pannakabael nga agpanunot.” (Proverbio 1:1-4) Gapuna, no basaen ken iyaplikaryo ti sasao ti Proverbio—agraman ti amin a linaon ti Biblia—masukayyo ti kinalinteg ken kinapalungdo, ket maragsakan ni Jehova no umadanikayo kenkuana. (Salmo 15:1-5) No sukayenyo ti kinatimbeng, kinasaririt, pannakaammo, ken abilidad nga agpanunot, nasaysayaatto dagiti pangngeddengyo.
11 Saan kadi a realistiko a namnamaen a makapagtignay a nainsiriban ti maysa nga agtutubo iti kastoy a wagas? Realistiko, yantangay adu a Kristiano nga agtutubo ti nakaaramid iti kasta. Kas resultana, raemen ida dagiti sabsabali ken ‘saan a maumsi ti kinaagtutuboda.’ (1 Timoteo 4:12) Maiparbeng laeng nga ipagpannakkel ida dagiti dadakkelda, ken kuna ni Jehova a maparagsakda ti pusona. (Proverbio 27:11) Nupay agtutuboda pay laeng, makapagtalekda nga agaplikar kadakuada dagitoy a naipaltiing a sasao: “Siputam daydiay awan pakababalawanna ket agtalinaedka a sikikita iti daydiay napalungdo, ta ti masanguanan dayta a tao natalnanto.”—Salmo 37:37.
Mangaramid Kadagiti Umiso a Desision
12. Ania ti maysa a napateg a desision a nasken nga aramiden dagiti agtutubo, ken apay nga agpaut ti resultana?
12 Ti kinaagtutubo ket panawen ti panagaramid kadagiti desision, a dadduma ti addaan kadagiti agpaut a resulta. Dadduma kadagiti pangngeddengyo ita ti mangapektar kadakayo iti adu a tawen iti masanguanan. Makatulong dagiti nainsiriban a desision tapno naragsak ken naballigi ti panagbiag. Dagiti saan a nainsiriban a desision mabalinda a dadaelen ti intero a panagbiagyo. Usigenyo no kasano a pudno dayta iti dua a pangngeddeng a nasken nga aramidenyo. Umuna: Siasino dagiti pilienyo a pakitimpuyogan? Apay a napateg dayta? Bueno, kuna ti naipaltiing a proverbio: “Daydiay makipagna kadagiti masirib a tattao agbalinto a masirib, ngem daydiay addaan kadagiti pannakilangen kadagidiay maag nakadakdakesto ti pagtungpalanna.” (Proverbio 13:20) Iti ababa a pannao, agbalintayto a kas kadagidiay kakaduatayo—masirib wenno maag. Ania kadagita ti kayatyo a pagbalinan?
13, 14. (a) Malaksid iti direkta a pannakilangen kadagiti tattao, ania pay ti ramanen ti pannakitimpuyog? (b) Ania a di umiso a kapanunotan ti rumbeng a liklikan dagiti agtutubo?
13 No maipapan iti pannakitimpuyog, ti pannakilangen kadagiti tattao ti dagus a mapanunotyo. Ngem saan laeng a dayta ti ramanenna. Makuna a makitimtimpuyogkayo no agbuyakayo iti pelikula ken programa ti telebision, agdengngeg iti musika, agbasa iti nobela, wenno agusar iti sumagmamano a reperensia iti Internet. No dayta a pannakitimpuyog riingenna ti naranggas ken imoral a pagannayasan wenno iparegtana ti panagabuso iti droga, panagbartek, wenno aniaman a maikaniwas kadagiti prinsipio ti Biblia, makuna a makitimtimpuyogkayo iti “daydiay nakuneng,” daydiay di mangikabkabilangan ken ni Jehova.—Salmo 14:1.
14 Gapu ta regular a tumabtabunokayo kadagiti Nakristianuan a gimong ken aktibo iti kongregasion, nalabit mariknayo a saan a makaapektar kadakayo ti maysa a naranggas a pelikula wenno maysa nga album ti musika a makaay-ayo ti ayugna ngem mapagduaduaan dagiti lirikona. Mabalin nga ipapanyo nga awan dakesna ti apagbiit a panangtaldiap iti maysa a pornograpiko a Web site iti Internet. Ibaga kadakayo ni apostol Pablo a saan nga umiso dayta! Kunana: “Dagiti dakes a pannakitimpuyog dadaelenda dagiti makagunggona nga ugali.” (1 Corinto 15:33) Makapaladingit ta adu a nasingpet a Kristiano nga agtutubo ti nadadael ti nasayaat a kababalinda gapu kadagiti di nainsiriban a pannakitimpuyog. Gapuna, determinadokayo koma a mangliklik kadagiti kasta a timpuyog. No aramidenyo ti kasta, matungpalyo ti balakad ni Pablo: “Dikay agpaisukogen iti daytoy a sistema ti bambanag, no di ket agbalbaliwkayo babaen ti panangpabaroyo iti panunotyo, tapno mapaneknekanyo iti bagbagiyo ti naimbag ken makaay-ayo ken naan-anay a pagayatan ti Dios.”—Roma 12:2.
15. Ania ti maikadua a banag a nasken a desisionan dagiti agtutubo, ket ania ti pakasuotanda no dadduma iti daytoy a banag?
15 Daytoy ti maikadua a desision a pakaipasanguanyo. Dumtengto ti tiempo a masapul nga ikeddengyo no ania ti aramidenyo kalpasan ti panagturposyo. No agnanaedkayo iti pagilian a narigat ti agbirok iti trabaho, mabalin a mapilitankayo a mangala iti aniaman a kasayaatan a trabaho. No agnanaedkayo iti nasaliwanwan a pagilian, mabalin nga adu ti pagpilianyo, ket makagargari ti dadduma kadagita. Gapu ta pampanunotenda ti pagimbaganyo, mabalin nga idagadag dagiti dadakkelyo wenno dagiti mannursuroyo a mangalakayo iti karera a mangyeg iti pinansial a kinatalged, nalabit kinabaknang pay ketdi. Nupay kasta, ti panagregget a mangragpat iti dayta a karera mabalin a kednganna ti tiempoyo nga agserbi ken ni Jehova.
16, 17. Ilawlawagyo ti nadumaduma a teksto a makatulong iti maysa nga agtutubo a maaddaan iti natimbeng a panangmatmat iti trabaho.
16 Kanayon koma nga agkonsulta iti Biblia sakbay nga agdesision. Iparegta ti Biblia a manggedtayo agpaay iti pagbiagtayo, a mangipakita a kabaelantay a suportaran ti bagitayo. (2 Tesalonica 3:10-12) Ngem saan laeng a dayta. Paregtaendakayo a mangbasa kadagiti sumaganad a teksto ket panunotenyo no kasano a makatulongda kadagiti agtutubo nga agbalin a natimbeng no iti panagpili iti kurso: Proverbio 30:8, 9; Eclesiastes 7:11, 12; Mateo 6:33; 1 Corinto 7:31; 1 Timoteo 6:9, 10. Kalpasan a mabasayo dagita a teksto, makitayo kadi no ania ti kapanunotan ni Jehova iti dayta a banag?
17 Saan koma nga agbalin a napatpateg ti sekular a trabaho ngem iti panagserbitayo ken ni Jehova. Nasayaat no adda maalayo nga umdas a trabaho uray haiskul la ti nalpasyo. Ngem no kasapulanyo ti kanayonan nga edukasion kalpasan ti haiskul, maysa dayta a banag a nasken a pakisaritaanyo kadagiti dadakkelyo. Nupay kasta, diyo pulos liplipatan “ti napatpateg a bambanag”—dagiti naespirituan a bambanag. (Filipos 1:9, 10) Diyo tultuladen ti nagkamalian ni Baruc, ti sekretario ni Jeremias. Napukaw ti apresasionna iti pribilehiona iti serbisio ket ‘insapsapulanna ti bagina iti naindaklan a bambanag.’ (Jeremias 45:5) Adda gundaway a nalipatanna nga awan ti ‘naindaklan a banag’ ditoy lubong a mangyadani kenkuana ken ni Jehova wenno mangispal kenkuana manipud iti pannakadadael ti Jerusalem. Mabalin a kastatay met ita.
Apresiarenyo Dagiti Naespirituan a Bambanag
18, 19. (a) Ania ti sagsagabaen ti kaaduan a kaarrubayo, ket ania koma ti mariknayo maipapan kadakuada? (b) Apay a saan a marikna ti adu a mabisinda iti naespirituan?
18 Nakakitakayo kadin kadagiti naipablaak a ladawan dagiti ubbing kadagiti pagilian nga apektado iti bisin? No wen, sigurado a simnek ti asiyo kadakuada. Kasta met kadi ti mariknayo maipapan kadagiti kaarrubayo? Apay a nasken a mariknayo ti asi? Gapu ta mabisbisin ti kaaduan kadakuada. Sagsagabaenda ti bisin nga impadto ni Amos: “‘Adda um-umayen nga al-aldaw,’ kuna ti Soberano nga Apo Jehova, ‘ket mangipagtengakto iti nakaro a bisin iti daga, maysa a nakaro a bisin, saan nga iti tinapay, ken waw, saan nga iti danum, no di ket iti panagdengngeg iti sasao ni Jehova.’”—Amos 8:11.
19 Pudno, kaaduan kadagidiay agbisbisin iti naespirituan ket saan a “sipapanunot iti naespirituan a kasapulanda.” (Mateo 5:3) Saan a marikna ti adu a mabisinda iti naespirituan. Ipagarup pay ketdi ti dadduma nga umiso ti pannakataraonda. No kasta man ti mariknada, maigapu dayta iti pannanganda kadagiti ubbaw a “sirib ti lubong,” a pakairamanan ti materialismo, sientipiko a pattapatta, personal nga opinion maipapan iti moralidad, ken dadduma pay nga umasping a banag. Ipapan ti dadduma a nagpason dagiti sursuro ti Biblia no idilig iti “sirib” ti moderno a lubong. Kaskasdi, “ti lubong babaen ti siribna saanna a naammuan ti Dios.” Ti sirib ti lubong dinakay matulongan nga umadani iti Dios. Dayta ket naan-anay a “kinamaag iti Dios.”—1 Corinto 1:20, 21; 3:19.
20. Apay a saan a makagunggona ti panangtulad kadagiti tattao a saan nga agserserbi ken ni Jehova?
20 No mingminganyo ti ladawan dagiti mabisbisin nga ubbing, kayatyo kadi a mapasaran ti sagsagabaenda? Siempre saan! Ngem dadduma nga agtutubo kadagiti Kristiano a pamilia impakitada a kayatda ti agbalin a kas kadagiti tattao a mabisbisin iti naespirituan. Mabalin nga ipagarupda a nawaya ken naragsak ti biag dagiti agtutubo iti lubong. Malipatanda a naisina ken ni Jehova dagiti kasta nga agtutubo. (Efeso 4:17, 18) Malipatanda met dagiti dakes nga epekto ti naespirituan a panagbisin kas iti saan a matarigagayan a panagsikog, pisikal ken emosional nga epekto ti imoralidad, panagsigarilio, panagbartek, ken panagdroga. Ti naespirituan a panagbisin ket mangituggod iti rebelioso nga espiritu, kinaawan namnama, ken awan direksionna a biag.
21. Kasanotay a masaluadan ti bagitayo kadagiti di umiso a kababalin dagidiay saan nga agserserbi ken ni Jehova?
21 Gapuna, no kalangenyo dagiti kaeskuelaanyo a di agserserbi ken ni Jehova, diyo tultuladen dagiti kababalinda. (2 Corinto 4:18) Dadduma kadakuada ti mangumsi kadagiti naespirituan a banag. Maysa pay, mangipablaak ti media kadagiti nasikap a propaganda, nga ipasimudaagda a normal laeng ti agaramid iti imoralidad, agbartek, wenno agsao iti dakes. Sarangtenyo dagita nga impluensia. Regular a makitimpuyogkayo kadagiti tattao a ‘mangsalsalimetmet iti pammati ken naimbag a konsiensia.’ Kanayon nga ‘aduankayo iti aramid iti trabaho ti Apo.’ (1 Timoteo 1:19; 1 Corinto 15:58) Okupadotayo koma idiay Kingdom Hall ken iti serbisio iti tay-ak. Bayat nga ages-eskuelakayo, ikagumaanyo ti kanayon nga ag-auxiliary pioneer. Pabilgenyo ti naespirituan a panangmatmatyo iti kastoy a wagas, ket sigurado a mapagtalinaedyo ti kinatimbengyo.—2 Timoteo 4:5.
22, 23. (a) Apay a ti maysa a Kristiano nga agtutubo masansan a makaaramid iti desision a narigat a maawatan ti dadduma? (b) Ania ti maiparegta nga aramiden dagiti agtutubo?
22 Ti naespirituan a panangmatmatyo kadagiti bambanag ti mabalin a mangiturong kadakayo nga agaramid kadagiti desision a narigat a maawatan ti dadduma. Kas pagarigan, adda maysa a Kristiano nga agtutubo a lalaki a nasigo iti musika ken nalaing idiay eskuelaan. Idi naggraduar, timmulong ken ni tatangna iti trabaho a panagdalus kadagiti tawa tapno makastrek iti pinilina a kurso a kas maysa nga amin-tiempo a managebanghelio, wenno payunir. Saan a maawatan dagiti maestrana no apay a kasta ti desisionna, ngem no nasingedkayo ken ni Jehova, sigurado a maawatanyo dayta a pangngeddengna.
23 Bayat nga ut-utobenyo no kasano nga usaren dagiti napateg nga aspeto ti kinaagtutuboyo, ‘sitatalged nga agurnongkayo maipaay iti bagbagiyo iti nasayaat a pamuon maipaay iti masanguanan, tapno mapetpetanyo a sititibker ti pudpudno a biag.’ (1 Timoteo 6:19) Pagreggetanyo a ‘laglagipen ti Naindaklan a Namarsua kadakayo’ bayat ti kinaagtutuboyo—ken iti unos ti panagbiagyo. Dayta ti kakaisuna a pamay-an tapno maisaganayo ti maysa a naballigi a masanguanan iti agnanayon.
Ania ti Makunayo?
• Ania a naipaltiing a balakad ti makatulong kadagiti agtutubo nga agpalplano agpaay iti masanguananda?
• Kadagiti ania a pamay-an a ‘makaadani iti Dios’ ti maysa nga agtutubo?
• Aniada a desision ti maysa nga agtutubo ti mangapektar iti masanguananna?
[Dagiti Ladawan iti panid 15]
Busbosenyo kadi ti amin a pigsa ken regtayo kadagiti personal a tarigagayyo?
[Ladawan iti panid 16, 17]
Dagiti masirib a Kristiano nga agtutubo pagtalinaedenda a nalawag ti naespirituan a panangmatmatda