Agtutubo​—Agpaiwanwanka Kadagiti Dadakkelmo!

ANIA ti pagarupem a karigatan a karit a maipasango iti kapitan ti barko? Ti aya panangballasiw a sitatalged iti nalawa a taaw? Saan a kanayon a dayta. Kaaduan a pannakadadael ti barko ket mapasamak iti asideg ti takdang, saan nga iti nalawa a taaw. Kinapudnona, napegpeggad pay ti panagsanglad ti barko ngem ti panagdisso ti eroplano. Apay?

Sakbay a maisanglad ti kapitan ti barkona, masapul a liklikanna ti amin a peggad nga adda iti dayta a sangladan. Masapul nga ikabilanganna dagiti ayus iti uneg ti danum bayat a lisianna ti dadduma a barko. Masapul met nga iliklikna ti barko iti aniaman a nalmeng a nabunton a darat, batbato, wenno rebbek dagiti nadadael a barko. Ken narigrigat pay no damona ti sumanglad iti dayta a sangladan.

Tapno maliklikan dagitoy a parikut, ti maysa a masirib a kapitan mabalinna ti agpatulong iti maysa a piloto a makaammo a naimbag iti kasasaad ti sangladan. Aggian ti piloto iti sibay ti kapitan ket isurona ti pangituronganna iti barko. Usigenda a dua dagiti pagpeggadan ket iturongda ti barko iti aniaman a nasupit a dalan nga agturong iti sangladan.

Ti nakapatpateg a kinasigo ti piloto iladawanna ti nakapatpateg a tulong a magun-odan dagiti Kristiano nga agtutubo a masapul a mangiplano iti dalan a surotenda kadagiti narigat a dalan iti biag. Ania daytoy a tulong? Apay a kasapulan dagiti agtutubo daytoy?

Ituloytayo ti ilustrasion ti barko. No barito wenno balasitangka, mayarigka iti kapitan ti barko yantangay dumtengto ti panawen a sika ti makakaammo a mangiturong iti biagmo. Ti rebbengen dagiti dadakkelmo ket umasping iti rebbengen ti piloto ti barko bayat nga iwanwandaka kadagiti narigat a kasasaad a pakaipasanguamto. Ngem bayat ti kinatin-edyermo, mabalin a narigat nga akseptaren ti balakad dagiti dadakkelmo. Apay?

Ti parikut ket masansan a mainaig iti puso. Ti piguratibo a pusom mabalin a tarigagayanna ti maiparit wenno pagkedkedanna ti banag a mangipaidam iti wayawayam. “Ti pagannayasan ti puso ti tao dakes manipud pay kinaagtutubona,” kuna ti Biblia. (Genesis 8:21) Ibatad ni Jehova nga adda dakkel a karit a pakaipasanguamto. “Ti puso manangallilaw a nakarkaro ngem ti amin a banag, ket isu napalalo a nagdakes,” impakdaarna. (Jeremias 17:9, Ti Biblia) Malaksid iti panangim-impen iti dakes a tarigagay, ti puso maallilawna ti agtutubo a mangipagarup nga ad-adu ti ammona ngem dagiti dadakkelna, nupay ad-adu ti kapadasanda. Ngem adda pagimbagan ti panagpatulongmo kadagiti dadakkelmo bayat a lumasatka kadagiti narigat a tawen ti kinatin-edyermo.

Apay nga Agtulnogka Kadagiti Dadakkelmo?

Kangrunaanna, ni Jehova a Namunganay iti pamilia, ibagana nga imdengam ti panangisuro dagiti dadakkelmo. (Efeso 3:15) Gapu ta tinudingan ti Dios dagiti dadakkelmo a mangaywan kenka, kastoy ti balakadna: “Annak, agtulnogkayo kadagiti dadakkelyo gapu iti Apo; ta daytoy nalinteg.” (Efeso 6:1-3, Ti Biblia; Salmo 78:5) Nupay tin-edyerkan, rebbengen pay laeng dagiti dadakkelmo ti mangiturong kenka, ket rumbeng a dumngegka kadakuada. Idi insurat ni apostol Pablo a rumbeng nga agtulnog dagiti annak kadagiti dadakkelda, inusarna ti sao a Griego nga agaplikar iti amin nga annak aniaman ti edadda. Kas nailanad iti Mateo 23:37, kas pagarigan, tinukoy ni Jesus dagiti umili iti Jerusalem kas dagiti ‘annakna,’ uray no adulto ti kaaduan kadagitoy.

Adu idi a matalek a lallaki ti nagtultuloy a nagtulnog kadagiti dadakkelda uray pay no adultodan. Ni Jacob, nupay nataenganen a lalaki, nabigbigna a rumbeng nga agtungpal iti bilin ni amana a saan a mangasawa iti babai a saan nga agdaydayaw ken Jehova. (Genesis 28:1, 2) Awan duadua a napaliiwna met a nagladingit dagiti dadakkelna gapu iti pangngeddeng ti kabsatna a nangasawa kadagiti pagano a babbai.​—Genesis 27:46.

Malaksid a tinudingan ida ti Dios a mangiwanwan kenka, mabalin a dagiti dadakkelmo ti nangnangruna a maiparbeng a mangbalakad kenka, ta am-ammodaka a naimbag, ken inay-ayatdakan iti adu a tawen. Kas iti piloto ti barko, agsasaoda sigun iti kapadasanda. Napadasanda a mismo ‘dagiti tarigagay a nakaisigudan iti kinaagtutubo.’ Ket kas pudno a Kristiano, nakitada a mismo a napateg ti panangannurot kadagiti prinsipio ti Biblia.​—2 Timoteo 2:22.

Babaen iti kaadda ti kasta a tulong, matulonganka a mangsaranget a sibaballigi kadagiti karirigatan a kasasaad. Alaem a pagarigan ti pannakilangenmo kadagiti kasungani a sekso. Kasano a maiwanwandaka dagiti Kristiano a dadakkelmo iti daytoy a sensitibo a banag?

Panagrayo iti Kasungani a Sekso

Dagiti piloto balakadanda dagiti kapitan ti barko nga adaywanda dagiti naibunton a darat iti uneg ti danum. Nalukneng dagiti naibunton a darat ngem mangallilawda met gapu ta agbaliwbaliw ti pormada. Kayat met dagiti dadakkelmo nga umadayoka kadagiti kasasaad a mabalin a mangallilaw iti riknam. Kas pagarigan, ammo dagiti nagannak a serioso a banag ti panagrayo iti kasungani a sekso ken narigat a maawatan. Ngem no magargarika, mabalin a pakaisagmakam dayta a rikna.

Ti pakasaritaan ni Dina ipakitana ti risgo ti iyaasibay iti peggad. Nalabit nagusiuso ni Dina ken kayatna ti agragsak isu a nakikadua kadagiti babbai a Canaanita, nga awan duadua a nalulok ti moral a kababalinda. Ti kasla di makadangran a panagragragsak idi damo ti nakaigapuan iti nakalkaldaang a kapadasanna​—rinames ti “kadadayawan” nga agtutubo a lalaki iti ilina.​—Genesis 34:1, 2, 19.

Ad-adda pay a limmanlan dagita a peggad gapu ta agbibiagtayo iti tiempo a maitantandudo ti sekso. (Oseas 5:4) Mabalin a pagarupen ti kaaduan nga agtutubo a ti panagragragsak a kadua ti kasungani a sekso ti kararagsakan a banag. Mabalin a darepdepem a duduakayo iti daydiay tao a magustuam. Ngem igagadaka dagiti naayat a nagannak manipud iti timpuyog dagiti agtutubo a di mangraraem kadagiti pagalagadan ti Dios.

Inamin ni Laura a ti panagusiuso bulsekenna dagiti agtutubo tapno dida makita ti peggad. “No estoriaen dagiti kaklasek a nagrabrabiida a nagsalsala a kadua dagiti naguapo a lallaki, pagparangenda a nakallalagip dayta a kapadasan. Ammok a masansan a masobraanda, ngem mariknak latta nga interesadoak ken pagarupek a maikapkapisak iti panagragragsak. Nupay ammok nga umiso ti panangiparit dagiti dadakkelko a mapan kadagita a lugar, kasla kayatko latta ti mapan.”

Awan ti preno ti barko, isu a mabayag nga agsardeng. Ammo dagiti nagannak a kasta met ti kasasaad no marikna ti maysa ti rugso. Iti libro a Proverbio, ti tao a dina mamedmedan ti derrepna ket nayarig iti toro nga agturong iti pagpartian. (Proverbio 7:21-23) Dimo kayat a mapasaran ti kasta, nga agturong iti emosional ken espiritual a pannakadangran. Madlaw dagiti dadakkelmo no mangrugin nga iturongnaka ti pusom iti pakaisagmakam, isu a balakadandaka. Masiribka kadi tapno ipangagmo ida ket iti kasta maliklikam ti didigra?​—Proverbio 1:8; 27:12.

Kasapulam met ti panangandingay dagiti dadakkelmo no sarangtem ti panangpilit dagiti kapatadam. Kasano a matulongandaka?

Ti Makaguyugoy nga Impluensia Dagiti Kapatadam

Ti napigsa nga agus maisiasina ti maysa a barko iti direksionna. Tapno malisian daytoy, masapul a maiturong ti barko iti sabali a direksion. Kasta met, ti nabileg nga impluensia ti dadduma nga agtutubo mabalin nga isiasinaka iti naespirituan a dalan no dimo lisian dayta.

Kas ipakita ti kapadasan ni Dina, ‘ti pannakigayyem kadagiti maag ket pakadadaelan.’ (Proverbio 13:20, Naimbag a Damag Biblia) Laglagipem nga iti Biblia, ti “maag” tukoyenna daydiay di makaam-ammo ken Jehova wenno saan a magna kadagiti daldalanna.

Ngem mabalin a narigat nga ilaksid ti kapanunotan wenno ar-aramid dagiti kaklasem. Inlawlawag ni María José: “Kayatko nga awatendak dagiti dadduma nga agtutubo. Diak kayat a pagarupenda a naidumaak, isu nga inkagumaak a tinulad ida.” Mabalin a maimpluensiaandaka dagiti kapatadam a dimo mapupuotan no iti panagpilim iti musika, iti isuotmo, wenno uray pay iti panagsasaom. Mabalin a kadanggayam dagiti kaedadmo. Natural dayta, ngem dakkel ti impluensiada kenka, ket mabalin a pakadangram.​—Proverbio 1:10-16.

Malagip ni Caroline ti pakarigatan a sinarangetna sumagmamano a tawenen ti napalabas: “Manipud idi agtawenak iti 13, adda amin nobio dagiti kakaduak a babbai, ket iti sumagmamano a tawen pinilpilitdak a tumulad kadakuada. Ngem inwanwannak ni Nanang bayat dagitoy a narikut a panawen. Adu nga oras nga immimdeng kaniak, ket tinulongannak a mangamiris a saanak pay laeng a makinobio agingga nga agmataenganak.”

Kas iti ina ni Caroline, pakdaarandaka dagiti dadakkelmo maipapan iti panangpilit dagiti kapatadan wenno mabalin nga iparitda pay ti dadduma nga aktibidad ken pannakigayyem. Malagip ni Nathan ti sumagmamano a pannakisubangna kadagiti dadakkelna maipapan kadagita nga isyu. “Masansan nga awisendak dagiti gagayyemko a rummuar a kaduada,” kunana, “ngem iparit dagiti dadakkelko nga aggugrupokami nga agpallailang wenno mapan kadagiti padaya a di maay-aywanan. Diak idi maawatan no apay a napampanuynoy ti dadduma a nagannak ngem kadagiti dadakkelko.”

Ngem idi agangay, naawatan ni Nathan no apay. “Ammok nga iti kasasaadko, ‘ti kinamaag naisinggalut iti puso ti maysa nga ubing,’” kunana. “Kasla rumsua daytoy a kinamaag no dagiti lallaki aggugrupoda nga agpallailang. Rugian ti maysa ti agaramid iti dakes, dakdakes pay ti aramiden ti maysa, ket lab-awan pay ti maysa dayta. Inton agangay, tumulad ti amin. Nasiluan iti dayta uray dagiti agtutubo nga agkuna nga agserserbida ken Jehova.”​—Proverbio 22:15.

Nakidangadang da Nathan ken María José a mangparmek iti pusoda idi imparit dagiti dadakkelda ti ipapaaramid dagiti kapatadada. Ngem nagtulnogda kadagiti dadakkelda ket maragsakanda a kasta ti inaramidda. Kuna ti Proverbio: “Iyallingagmo ta lapayagmo ket denggem dagiti sao dagidiay masirib, tapno maigaedmo ti mismo a pusom iti pannakaammok.”​—Proverbio 22:17.

Maikari iti Dayaw

Narigat nga iturong ti nakalikig a barko, ket no nakaro ti panaglikigna, mabalin a nalaka a lumned. Gapu ta imperpektotayo, adda pagannayasantayo amin nga agbalin a managimbubukodan ken agaramid iti dakes. Nupay adda dagitoy a tarigagay, makasanglad pay laeng dagiti agtutubo, no ar-arigen, no surotenda a naimbag ti panangiwanwan dagiti dadakkelda.

Kas pagarigan, matulongandaka dagiti dadakkelmo a mangilaksid iti kapanunotan nga adda makintengnga a dalan iti nagbaetan ti nailet a dalan nga agturong iti biag ken ti nalawa a dalan nga agturong iti pannakadadael. (Mateo 7:13, 14) Saan a rasonable a panunoten a mabalin a tagiragsaken ti sangkabassit a dakes a saanka nga aglabsing, a mabalin a “padasem” ti sangkabassit a basol ket saanka a maisagmak. Dagidiay mangpadas iti kasta a dalan ‘agallaallatiwda iti dua a nagduma a kapanunotan’​—agserbida ken Jehova ngem ayatenda met ti lubong ken ti bambanag nga adda iti lubong​—ket nalakada a lumned iti naespirituan. (1 Ar-ari 18:21; 1 Juan 2:15) Apay? Gapu iti pagannayasantayo nga agbasol.

Kumaro dagiti dakes a tarigagaytayo no tumuloktayo kadagita. Ti ‘manangallilaw a pusotayo’ saan a mapnek iti sangkabassit. Kayatna ti dakdakes pay. (Jeremias 17:9) No mangrugitayon a sumiasi iti naespirituan, ad-adda nga impluensiaannatayo ti lubong. (Hebreo 2:1) Mabalin a dimo madlaw a maisisiasikan iti naespirituan, ngem madlaw dagiti Kristiano a dadakkelmo. Pudno a mabalin a nalalaingka a makasursuro iti programa ti kompiuter, ngem ad-adu ti ammoda maipapan iti manangallilaw a puso. Ket kayatdaka a tulongan a ‘mangiturong iti pusom iti dalan’ nga agturong iti biag.​—Proverbio 23:19.

Siempre, dimo namnamaen a kanayon nga umiso ti panangmatmat dagiti dadakkelmo no mangtedda iti alagaden kadagiti narikut a banag, kas iti musika, paglinglingayan, ken panaglanglanga. Mabalin a saan a kas iti kasirib ni Solomon dagiti dadakkelmo wenno kas kaanus ni Job. Mabalin a masobraanda ti panangprotektarda kenka kas iti piloto ti barko. Kaskasdi, napateg ti panangiwanwanda no ipangagmo “ti disiplina ni amam, ket saanmo a baybay-an ti linteg ni inam.”​—Proverbio 1:8, 9.

Laisen ti dadduma nga agtutubo dagiti dadakkelda. Ngem no ikagkagumaan dagiti dadakkelmo a suroten ti Kasuratan, kayatdaka laeng nga aywanan iti aniaman a kasasaad, iti sidong ti amin a pakarigatan. Kas iti kapitan ti barko a balakadan ti aduan kapadasan a piloto, kasapulam dagiti dadakkelmo a mangiwanwan kenka, tapno iturongdaka iti dalan ti kinasirib. Adu a gunggona ti magun-odam.

“No ti sirib sumrek iti pusom ket ti met laeng pannakaammo agbalin a makaay-ayo iti mismo a kararuam, ti met laeng pannakabael nga agpanunot aywanannakanto, ti met laeng panangilasin saluadannakanto, tapno ispalendaka manipud iti dakes a dalan, manipud iti tao nga agsasao iti balusingsing a bambanag, manipud kadagidiay mangbaybay-a kadagiti dana ti kinapalungdo tapno magnada iti daldalan ti kinasipnget . . . Ta dagiti napalungdo isuda ti agtaengto iti daga, ket dagiti awan pakababalawanna isuda ti mateddanto iti dayta.”​—Proverbio 2:10-13, 21.

[Ladawan iti panid 22]

Ti impluensia ti dadduma nga agtutubo mabalin nga isiasinaka iti naespirituan a dalan

[Ladawan iti panid 23]

Laglagipem ti napasamak ken ni Dina

[Ladawan iti panid 24]

Kas iti kapitan ti barko nga agpabalakad iti aduan kapadasan a piloto, nasken nga agpaiwanwan dagiti agtutubo kadagiti dadakkelda

[Picture Credit Line iti panid 24]

Retrato: www.comstock.com