Pakasaritaan ti Biag
Napabilegak Gapu iti Ulidan Dagiti Dadakkelko
KAS INSALAYSAY NI JANEZ REKELJ
Tawen 1958 idi. Addakami ken ni Stanka a baketko iti nangato a Karawanken Alps iti beddeng ti Yugoslavia ken Austria, gapu ta panggepmi ti agkamang idiay Austria. Napeggad dayta yantangay adda dagiti armado a guardia ti Yugoslavia a determinado a manglapped iti asinoman nga agpanggep nga agballasiw. Limmasatkami kadagiti bakras. Saanmi pay idi a nakita ken ni Stanka dagiti bambantay a bumanda iti Austria. Nagpadayakami agingga a nakagtengkami iti nabato ken nagraba a teppang. Rineppetmi ti bagimi iti awitmi a nalagda a tela, ket nagkaruskoskami iti sikigan ti bantay a dimi ammo no ania a masakbayan ti agur-uray kadakami.
PALUBOSANDAK a mangisalaysay no apay nga addakami iti kasta a situasion ken no kasano a ti kinamatalek dagiti dadakkelko pinaregtanak nga agtalinaed a nasungdo ken ni Jehova bayat dagiti narigat a panawen.
Dimmakkelak idiay Slovenia, a maysa itan a bassit a pagilian iti Central Europe. Masarakan dayta iti European Alps, a ti Austria ti adda iti makin-amianan, ti Italia iti makinlaud, ti Croatia iti makin-abagatan, ken ti Hungary iti makindaya. Ngem idi nayanak dagiti dadakkelko a da Franc ken Rozalija Rekelj, ti Slovenia ket paset pay la idi ti Imperio ti Austria-Hungary. Idi arinunos ti Gubat Sangalubongan I, nagbalin dayta a paset ti baro nga estado a naawagan Pagarian dagiti Serb, Croat, ken Sloven. Idi 1929, ti nagan ti pagilian ket nabaliwan iti Yugoslavia, a literal a kaipapananna “Abagatan nga Slavia.” Nayanakak idi Enero 9 iti dayta a tawen, iti away ti purok a Podhom, iti asideg ti nakapimpintas a Lake Bled.
Napeklan a Katoliko ni Nanang. Padi ti maysa kadagiti ulitegna, ken madre ti tallo kadagiti ikitna. Dakkel ti tarigagayna a maaddaan, mangbasa, ken mangtarus iti Biblia. Nupay kasta, karimon ni Tatang ti relihion. Nadismaya iti pannakipaset ti relihion iti Dakkel a Gubat idi 1914-18.
Panangadal iti Kinapudno
Kalpasan ti gubat, ti kasinsin ni nanangko a ni Janez Brajec ken ti asawana a ni Ančka ket nagbalin a kameng dagiti Estudiante ti Biblia, kas pannakaawag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Agnanaedda idi idiay Austria. Manipud 1936 a nagtultuloy, adu a daras a simmarungkar ni Ančka ken ni Nanang. Inikkanna iti Biblia, a dagus a binasa ni Nanang, agraman dagiti kopia Ti Pagwanawanan ken dadduma pay a publikasion iti Sloveniano a pagsasao. Kamaudiananna, gapu iti panangsakup ni Hitler iti Austria idi 1938, nagsubli da Janez ken Ančka idiay Slovenia. Malagipko pay nga edukado ken mannakaawat dagitoy nga agassawa nga addaan iti pudpudno a panagayat ken ni Jehova. Masansan a kasaritada ni Nanang maipapan kadagiti kinapudno a sagudayen ti Biblia, a nangtignay kenkuana a mangidedikar iti biagna ken ni Jehova. Nabautisaran idi 1938.
Nagbalin a kontrobersia iti lugarmi idi insardeng nga annuroten ni Nanang dagiti di nainkasuratan a kostumbre, kas iti panangrambak iti Krismas; idi insardengna ti mangan iti dinardaraan; ken kangrunaanna idi pinuoranna amin a rebulto nga adda iti balaymi. Di nagbayag, dimteng ti ibubusor. Nagsurat ken ni Nanang dagiti madre nga ikitna, a komkombinsirenda nga agsubli ken ni Maria ken iti simbaan. Ngem idi nagsurat ni Nanang tapno agkiddaw iti sungbat kadagiti espesipiko a saludsodna mainaig iti Biblia, awan ti naawatna a subalit. Siiinget met a binusor ni lolok. Nasayaat a tao ni lolok ngem nakaro ti panangimpluensia kenkuana dagiti kakabagian ken kalugaranmi. Kas resultana, adu a daras a dinadaelna ti naibatay iti Biblia a literatura ni Nanang, ngem dina pulos binibiangan ti Biblia. Sipaparintumeng a nagpakpakaasi nga agsubli koman ni Nanang iti simbaan. Dimmanon pay iti punto a pinangtaanna ni Nanang babaen ti kutsilio. Ngem ni tatangko sititibker a binagaanna ni lolok a saan a mapanuynoyan ti kasta nga aramid.
Intultuloy a sinuportaran ni Tatang ti kalintegan ni Nanang nga agbasa iti Biblia ken agpili no aniada a patpatien ti kayatna nga annuroten. Idi 1946, nabautisaran met ni Tatang. Natignayak a mangpatanor iti bukodko a relasion iti Dios gapu ta nakitak no kasano a ni Jehova pinabilegna ni nanangko tapno situtured a matakderanna ti kinapudno iti laksid ti ibubusor ken nakitak no kasano a ginunggonaan ni Jehova ti pammatina. Dakkel met ti nagunggonak iti nayugali ni Nanang a napigsa a panangbasana iti Biblia ken kadagiti publikasion a naibatay iti Biblia.
Adda met dagiti napaut a pannakipatang ni Nanang iti kabsatna a ni Marija Repe, ket idi agangay naggiddankami a nagpabautisar ken ni ikitko a Marija idi ngalay ti Hulio 1942. Maysa a kabsat a lalaki ti nangipaay iti maysa nga ababa a palawag, ket nabautisarankami iti pagtaenganmi iti maysa a dakkel a kayo a bathtub.
Nainkapilitan a Panagtrabaho Kabayatan ti Gubat Sangalubongan II
Idi 1942, iti ngalay ti Gubat Sangalubongan II, ti Alemania ken Italia sinakupda ti Slovenia ket nagbibingayanda dayta iti Hungary. Nagkedked dagiti dadakkelko a makipaset iti Volksbund, ti organisasion dagiti Nazi. Nagkedkedak a mangibaga iti “Heil Hitler” idiay eskuelaan. Agparang a ti mannursurok impulongna dayta kadagiti autoridad.
Nailugankami iti tren agturong iti maysa a kastilio iti asideg ti ili a Hüttenbach, Bavaria, a nausar kas kampo ti nainkapilitan a panagtrabaho. Inyurnos ni Tatang nga agtrabaho ken makipagnaedak iti maysa a panadero ken iti pamiliana. Nasursurok ti agbalin a panadero, a nausarko idi agangay. Kalpasanna, naipan iti kampo idiay Gunzenhausen ti amin a kameng ti pamiliak (agraman ti ikitko a ni Marija ken ti pamiliana).
Idi nalpas ti gubat, makikuyogak koma idi iti maysa a grupo nga agdaliasat agturong iti ayan dagiti dadakkelko. Iti rabii sakbay ti ipapanawko, di ninamnama a dimteng ni Tatang. Diak la ammo no ania ti nagbambanagak no simmurotak iti dayta a grupo, gapu ta mapagduaduaan ti kababalinda. Naminsan pay, nariknak ti naayat a panangaywan ni Jehova bayat nga inusarna dagiti dadakkelko a mangsalaknib ken mangsanay kaniak. Nagnagnakami ken ni Tatang iti tallo nga aldaw tapno makisinnabat iti pamiliami. Idi Hunio 1945, nakaawidkami aminen.
Kalpasan ti gubat, nagturay idiay Yugoslavia ti Komunista iti panangidaulo ni Presidente Josip Broz Tito. Kas resultana, nagtultuloy ti narigat a kasasaad dagiti Saksi ni Jehova.
Idi 1948, simmangpet ti maysa a kabsat manipud Austria ket nakipangan kadakami. Sadinoman ti napananna, sinurot ti polisia ket inarestarda dagiti kakabsat a sinarungkaranna. Inarestarda uray ni Tatang gapu iti panangsangailina ken dina panangireport iti polisia ti maipapan iti daytoy a kabsat. Nagbanaganna, naibalud ni Tatang iti dua a tawen. Nagrigat dayta a panawen para ken ni Nanang saan laeng a gapu ta awan ni Tatang no di ket ammona nga iti di agbayag, masubokto met ti neutral a takdermi iti adingko a lalaki.
Pannakaibalud Idiay Macedonia
Idi Nobiembre 1949, naayabanak nga agserbi iti militar. Napanak nagreport tapno ilawlawagko a diak maaramid dayta gapu ta saan nga ipalubos ti konsiensiak. Didak impangag dagiti autoridad. Imbes ketdi, inlugandak iti tren a kaduak ti dadduma pay a naayaban agturong idiay Macedonia, iti sabali nga ungto ti Yugoslavia.
Iti tallo a tawen, awan ti komunikasionko iti pamiliak ken kadagiti kakabsat ken awan a pulos ti awitko a literatura wenno uray la koma Biblia. Nagrigat la ketdin ti situasionko. Pinabilegko ti bagik babaen ti panangmennamennak kadagiti bambanag mainaig ken ni Jehova ken iti ulidan ti Anakna, ni Jesu-Kristo. Nakapabileg met kaniak ti ulidan dagiti dadakkelko. Maysa pay, naliklikak ti maawanan iti namnama gapu iti kanayon a panagkiddawko iti pammabileg babaen ti kararag.
Idi agangay, naipanak iti maysa a pagbaludan idiay Idrizovo, iti asideg ti Skopje. Iti daytoy a pagbaludan, nadumaduma ti trabaho dagiti balud. Idi damo, nagserbiak a para dalus ken kartero kadagiti opisina. Nupay masansan nga irurumennak ti maysa a balud a dati a kameng ti sekreta, nasayaat ti relasionko iti tunggal maysa—kadagiti guardia, balud, uray iti superbisor ti paktoria iti pagbaludan.
Idi agangay, naammuak nga agkasapulan ti pagbaludan iti panadero. Sumagmamano nga aldaw kalpasan dayta, immay ti superbisor kabayatan ti maysa a panagbilang kadagiti preso. Napan iti sanguanan dagiti nakalinia a balud, nagsardeng iti batogko, ket inyimtuodna, “Panaderoka kadi?” “Wen, apo,” insungbatko. “Inton bigat ti agsapa, mapanka idiay panaderia,” kinunana. Daydiay balud a nangirurumen kaniak ti masansan a lumabas iti panaderia ngem awan ti maaramidanna kaniak. Nagtrabahoak sadiay manipud Pebrero agingga Hulio 1950.
Nayakarak iti baraks a naawagan Volkoderi, iti abagatan ti Macedonia, iti asideg ti Lake Prespa. Iti asideg a purok ti Otešovo, nakapagsuratak iti pamiliak. Nagtrabahoak iti maysa a konstruksion iti kalsada, ngem kaaduanna, nagtrabahoak iti panaderia, isu a saan unay a narigat ti bambanag kaniak. Nawayawayaanak idi Nobiembre 1952.
Bayat ti kinaawanko idiay Podhom, nabuangay ti maysa a kongregasion iti dayta a lugar. Idi damo, nagtataripnong ti kongregasion iti maysa a balay para kadagiti bisita idiay Spodnje Gorje. Idi agangay, intukon ni Tatang ti maysa a siled iti balaymi tapno pagtataripnongan ti kongregasion. Maragsakanak a nakitimpuyog kadakuada idi nagsubliak manipud Macedonia. Nakalangenko manen ni Stanka, a naam-ammok sakbay ti pannakaibaludko. Idi Abril 24, 1954, nagkallaysakami. Ngem asidegen nga agngudo ti tagtagiragsakek a temporario a wayawaya.
Pannakaibalud Idiay Maribor
Idi Setiembre 1954, naayabanak manen. Iti dayta a gundaway, nasentensiaanak a maibalud iti nasurok a tallo ket kagudua a tawen idiay Maribor, a masarakan iti makindaya nga ungto ti Slovenia. Bayat nga adda gundaway, gimmatangak kadagiti papel ken lapis. Insuratko ti amin a malagipko—teksto, sasao a naadaw iti Ti Pagwanawanan, ken dadduma pay a kapanunotan manipud kadagiti Kristiano a publikasion. Basaek dagiti nainotarko iti libro nga inaramidko babaen kadagiti papel a ginatangko ket insuratko iti dayta ti aniaman a malagipko pay. Dayta ti timmulong tapno agtalinaedak a naipamaysa iti kinapudno ken agtultuloyak a nabileg iti naespirituan. Ad-adda pay a napatibker ti espiritualidadko gapu iti panagkararag ken panagmennamennak, nga ad-adda a namagtured kaniak a mangiranud iti kinapudno.
Iti dayta a tiempo, napalubosanak nga umawat iti maysa a surat ken 15-minuto a pannakasarungkar maminsan iti kada bulan. Agpatnag nga agbiahe ni Stanka babaen ti tren tapno nasapa a mabisitanak iti pagbaludan, sa agawid manen iti dayta met laeng nga aldaw. Makapabileg kaniak dagita nga isasarungkar. Impamuspusak no kasano a maaddaanak iti Biblia. Agkasangokami ken ni Stanka iti lamisaan bayat a bambantayannakami ti maysa a guardia. Idi saan a kumitkita ti guardia, nangikabilak iti maysa a surat iti bag ni Stanka, a kidkiddawek kenkuana a mangikabil iti maysa a Biblia iti bagna inton bumisita manen.
Para ken ni Stanka ken kadagiti dadakkelko, napeggad unay dayta, isu a pinagsisinada dagiti panid ti maysa a kopia ti Kristiano a Griego a Kasuratan ket inseksekda kadagiti tinapay. Iti kasta, naaddaanak iti kopia ti Biblia a kasapulak. Kasta met laeng ti pamay-an a nakaawatak kadagiti kopia Ti Pagwanawanan, nga insurat ni Stanka. Dagus a kopiaek dayta sakonto dadaelen ti orihinal tapno uray makitada dagita nga artikulo, dida maduktalan no kasano a nagun-odko dagita.
Gapu iti agtultuloy a panangasabak, kinuna dagiti padak a balud nga agbirbirokak laeng iti sakit ti ulok. Naminsan, narayray ti saritaanmi iti maysa a balud maipapan iti Biblia. Nangngegmi a natulbekan ti kandado ket simrek ti maysa a guardia. Dagus a pinanunotko a maipanak iti maysa a naiputputong a selda. Ngem saan a dayta ti panggep ti guardia. Nangngegna ti saritaanmi ket kayatna ti makiraman. Idi napnek kadagiti naipaay a sungbat kadagiti saludsodna, pimmanaw ket inkandadona manen ti selda.
Kabayatan ti maudi a bulan ti sentensiak, ti komisioner a nakaitalkan ti panangreporma kadagiti balud kinomendarannak gapu iti natibker a takderko agpaay iti kinapudno. Para kaniak, nagsayaat dayta a gunggona ti panangikagumaak a mangipakaammo iti nagan ni Jehova. Idi Mayo 1958, nawayawayaanak manen manipud pagbaludan.
Panagtalaw Idiay Austria, Kalpasanna Idiay Australia
Pimmusay ni nanangko idi Agosto 1958. Nabayag a nagsakit. Idi Setiembre 1958, naayabanak manen. Iti dayta a rabii, inaramidmi ken ni Stanka ti kritikal a desision a pakaigapuan ti makapikapik a panagballasiwmi iti beddeng a nadakamat itay. Sililimed a nagempakekami, nangalakami iti maysa a nalagda a tela, ket rimmuarkami babaen ti tawa, agturong iti beddeng ti Austria iti laud ti Bantay Stol. Agparang a linuktan ni Jehova ti dalan idi makitana a medio kasapulanmi ti mabang-aran.
Dagiti autoridad ti Austria impandakami iti kampo dagiti nagbakuit iti asideg ti Salzburg. Iti innem a bulan a kaaddami sadiay, kanayon a kaduami dagiti Saksi iti dayta a lugar, isu a manmano laeng nga agyankami iti kampo. Nasdaaw ti dadduma iti kampo gapu ta napartak a naaddaankami kadagiti gagayyem. Iti dayta a tiempo a damo a nakatabunokami iti asamblea. Dayta met ti damo a siwayawaya a nangasabakami iti binalaybalay. Idi panawenen ti panagsisinami, nadagsen ti riknami a mangpanaw kadagitoy a dungdungnguen a gagayyem.
Dagiti autoridad ti Austria intukonda kadakami ti gundaway nga agnaed idiay Australia. Pulos a dimi inarapaap ti mapan iti kasta kaadayo a lugar. Nagtrenkami a napan idiay Genoa, Italia, sakam nagbarko a napan idiay Australia. Nagindegkami iti siudad ti Wollongong, New South Wales. Dita a naipasngay ti anakmi a ni Philip idi Marso 30, 1965.
Ti panagnaedmi idiay Australia ket nanglukat kadakami iti adu a benneg ti panagserbi, agraman ti gundaway a mangasaba kadagiti sabsabali a naggapu met laeng kadagiti lugar a sigud a naawagan kas Yugoslavia. Agyamankami kadagiti pamendision ni Jehova, agraman ti gundaway a nakapagserbikami kenkuana kas maysa a pamilia. Ni Philip ken ti asawana a ni Susie naaddaanda iti pribilehio nga agserbi iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Australia, ken naaddaanda pay iti gundaway nga agserbi iti dua a tawen iti sanga nga opisina idiay Slovenia.
Iti laksid dagiti karit nga inyeg ti panaglakay ken panagkapuy ti salun-at, agtultuloykami ken ni baketko a mangtagtagiragsak iti panagserbimi ken ni Jehova. Kasta unay ti yamanko iti nasayaat nga ulidan dagiti dadakkelko! Agtultuloy a makapabileg dayta kaniak, a tumulong tapno maaramidko ti kinuna ni apostol Pablo: “Agrag-okayo iti namnama. Agibturkayo iti sidong ti rigat. Reggetanyo ti agkararag.”—Roma 12:12.
[Ladawan iti panid 16, 17]
Dagiti dadakkelko idi arinunos ti dekada 1920
[Ladawan iti panid 17]
Ni nanangko, makinkannawan, kaduana ni Ančka, a nangisuro kenkuana iti kinapudno
[Ladawan iti panid 18]
Dakami ken ni baketko nga Stanka, di nagbayag kalpasan ti panagkallaysami
[Ladawan iti panid 19]
Ti kongregasion a nagtataripnong iti pagtaenganmi idi 1955
[Ladawan iti panid 20]
Dakami ken ni baketko, ti anakmi a ni Philip, ken ti baketna a ni Susie