Ti Insurat Dagiti Apostoliko nga Amma​—Maitunos Kadi iti Insuro Dagiti Apostol?

DI rugrugi ti maikadua a siglo K.P., addan dagiti palso a sursuro a nanglibeg iti nalitnaw a kinapudno nga insuro ni Kristo. Kas iti kinuna ti naipaltiing a padto, kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, addan sumagmamano a simmiasi iti kinapudno ket inannurotdan dagiti “sarsarita.” (2 Timoteo 4:3, 4) Idi agarup 98 K.P., ti kakaisunan a sibibiag nga apostol a ni Juan ket nangpakdaar maipapan kadagiti kasta a di umiso a sursuro ken iti tattao a “mangpadpadas a mangyaw-awan” kadagiti matalek a Kristiano.​—1 Juan 2:26; 4:1, 6.

Idi agangay, addan dagiti naawagan iti Apostoliko nga Amma a nangimpluensia babaen kadagiti sursuratda. Ania ti takderda mainaig iti narelihiosuan a panangallilaw? Impangagda kadi ti pakdaar nga impaltiing ti Dios babaen ken apostol Juan?

Siasinoda?

Ti termino nga “Apostoliko nga Amma” ket tumukoy kadagiti mannurat maipapan iti relihion a nalabit nakalangen idi dagiti apostol ni Jesus wenno nalabit sinursuruan dagidiay inyadalan dagiti apostol. Kaaduan kadakuada ket nagbiag idi ngudo ti umuna a siglo K.P. agingga iti ngalay ti maikadua a siglo.a Ti dadduma kadakuada ket da Clemente iti Roma, Ignatius iti Antioquia, Papias iti Hierapolis, ken Polycarp iti Smirna. Nagsurat met la iti dayta a tiempo dagiti saan a nainaganan nga autor dagiti libro a The Didache (Ti Sursuro ti Sangapulo ket Dua nga Apostol), Epistle of Barnabas (Surat ni Bernabe), Martyrdom of Polycarp (Pannakamartir ni Polycarp), ken ti maikadua a surat ni Clemente.

Ita, narigat nga ammuen no kasano kaasideg ti pannakaipada ti pannursuro dagiti Apostoliko nga Amma kadagiti pannursuro ni Jesus. Ngem awan duadua a panggep dagita a lallaki a taginayonen wenno itandudo ti maysa a kita ti Kristianidad. Kinondenarda ti idolatria ken imoralidad. Pinatida a ni Jesus ket Anak ti Dios ken napagungar. Nupay kasta, dida nalapdan ti itatanor ken panagsaknap ti apostasia. Iti kasupadina, dadduma pay ketdi kadakuada ti nangpakaro iti dayta.

Bassit Laeng Kadi Dagita a Panagbalbaliw?

Kinapudnona, ti dadduma a kapanunotan dagiti makunkuna a Kristiano ket maikontra iti sursuro ni Kristo ken dagiti apostolna. Kas pagarigan, ti autor ti The Didache insurona a maipasa nga umuna ti arak sakbay ti tinapay. Maisupadi dayta iti kaugalian nga inrugi ni Jesus iti Pangrabii ti Apo, a pagaammo kas ti Maudi a Pangrabii. (Mateo 26:26, 27) Kinuna dayta met la a mannurat a no awan ti mabalin a pakaitaneban ti mabautisaran, makaanayen ti panangibukbok iti danum iti ulona. (Marcos 1:9, 10; Aramid 8:36, 38) Iparegta pay dayta a libro nga annuroten dagiti Kristiano ti mamindua kada lawas nga inkapilitan a panagayunar ken ti mamitlo kada aldaw a panangilualo iti Amami.​—Mateo 6:5-13; Lucas 18:12.

Insuro ni Ignatius a mabalbaliwan koma ti urnos ti kongregasion Kristiano, a maysa laeng nga obispo ti agtakem a “mangsandi iti Dios.” Idauluan ti obispo ti adu a padi. Dagita a palso a sursuro ti nangrugian ti ad-adu pay a di umiso a sursuro.​—Mateo 23:8, 9.

Kinaaglablabes, Kinamartir, ken Idolatria

Dagiti Apostoliko nga Amma ad-addan nga immadayoda iti kinapudno gapu iti panamatida kadagiti sariugma, parparbo, estoria, ken nalabes a sarsarita. Mawaw idi ni Papias iti kinapudno ken masansan a tinukoyna ti Kristiano a Griego a Kasuratan. Ngem mamati met a kabayatan ti naipadto a Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Kristo, dagiti ubas ket makapataudto iti 10,000 a dadakkel a sanga, 10,000 a babassit a sanga iti tunggal dakkel a sanga, 10,000 a saringit iti tunggal bassit a sanga, 10,000 a raay iti tunggal saringit, 10,000 nga ubas iti tunggal raay, ken 1,000 a litro nga arak iti tunggal ubas.

Kinaykayat ni Polycarp ti matay kas martir imbes a tallikudanna ti Nakristianuan a pammatina. Sigun iti historia, isu ket sinuruan dagiti apostol ken dadduma pay a makaam-ammo ken Jesus. Nagkotar iti Biblia ken inkagumaanna kano ti nagbiag a maitunos kadagiti Nakristianuan a prinsipio.

Ngem gapu iti debosion idi ti dadduma ken Polycarp, kurangna laengen nga isu ket diosenda. Sigun iti libro a Martyrdom of Polycarp, kalpasan ti ipapatayna, magagaran dagiti debosionado kenkuana a mangala iti bangkayna. Imbilangda dagiti tulangna a “napatpateg pay ngem kadagiti agkakapintas a saniata, ken nasudsudi ngem iti balitok.” Nabatad a nagsaknapen ti nalibeg ken makasabidong a sursuro.

Dagiti Apokripal a Teksto

Imbilang ti dadduma nga Apostoliko nga Amma a kas man la naipaltiing dagiti sursurat a saan a paset ti Biblia. Kas pagarigan, ni Clemente iti Roma ket nagibasar kadagiti apokripal a libro a Wisdom ken Judith. Ti autor ti libro a The Epistle of Polycarp inusarna ti libro a Tobit kas pangsuporta iti sursuro a ti maysa a tao maispalna ti mismo a biagna no mangted iti limos.

Idi maikadua a siglo K.P., dagiti palso nga ebanghelio ti makagapu a nagwaras dagiti saan a pudno a salaysay maipapan iti biag ni Jesus. Dagita a sursurat ket inanamongan met dagiti Apostoliko nga Amma ken masansan a nagkotarda kadagita. Kas pagarigan, nagkotar ni Ignatius manipud iti makunkuna a Gospel of the Hebrews (Ebanghelio Dagiti Hebreo). Ken no maipapan ken Clemente iti Roma, kuna ti maysa a reperensia: “Kasla naammuan ni Clemente ti maipapan ken Kristo babaen kadagiti di naipaltiing a sursurat imbes a kadagiti ebanghelio.”

Nakaro a Biddut

Gapu iti panangusarda iti sarsarita, misterioso a kapanunotan, ken pilosopia a mangilawlawag iti Nakristianuan a pammati, inrusat dagitoy a lallaki ti panagsaknap ti nagadu a palso a sursuro. Kas pagarigan, dinakamat ni Clemente ti sarsarita maipapan iti phoenix kas pammaneknek iti panagungar. Ti phoenix ket maysa kano a tumatayab a nagbiag manen kalpasan a dimmapo. Nainaig daytoy iti panagdayaw dagiti Egipcio iti init.

Ti autor ti Epistle of Barnabas ti sabali pay a mannurat a nangtiritir iti kinapudno iti Biblia. Insurona a ti Mosaiko a Linteg ket estoria laeng. Sigun kenkuana, dagiti nadalus nga animal​—dagiti agngatingat a nagpisi ti kukoda​—irepresentarda dagiti tattao a mangut-utob iti Sao ti Dios. Kinuna ti autor a ti nagpisi a kuko isimbolona ti nalinteg a tao a “magmagna iti daytoy a lubong” bayat nga ur-urayenna ti panagbiagna idiay langit. Saan a naibasar iti Biblia dagita nga interpretasion.​—Levitico 11:1-3.

Ti Testimonia ni Apostol Juan

Impakdaar ni apostol Juan idi umuna a siglo: “Dungdungnguen, saanyo a patien ti tunggal naipaltiing nga ebkas, no di ket subokenyo dagiti naipaltiing nga ebkas tapno makitayo no nagtaudda iti Dios, agsipud ta adu nga ulbod a mammadto ti nakastrek ditoy lubong.” (1 Juan 4:1) Talaga a maitutop a pammakdaar!

Idi agngudon ti umuna a siglo, adu nga agkunkuna a Kristiano ti nangilaksiden kadagiti pannursuro ni Jesus ken dagiti apostolna. Imbes a lapdan dagiti Apostoliko nga Amma ti panagsaknap ti apostasia, intandudoda ketdi dayta. Linaokanda ti kinapudno iti makasabidong a pannursuro dagiti apostata. Kinuna ni apostol Juan maipapan kadakuada: “Tunggal maysa nga aggarasugas nga umun-una ken saan nga agtalinaed iti sursuro ti Kristo awan kenkuana ti Dios.” (2 Juan 9) Para kadagidiay napasnek nga agbirbirok iti kinapudno iti Biblia, dayta a pakdaar nga impaltiing ti Dios ket nakalawlawag idin ken uray agingga ita.

[Footnote]

[Blurb iti panid 29]

Dadduma nga Apostoliko nga Amma a pakairamanan ni Clemente ket nagusar iti sarsarita, misterioso a kapanunotan, ken pilosopia kadagiti sursuratda

[Ladawan iti panid 28]

Kinaykayat ni Polycarp ti matay kas martir

[Credit Line]

The Granger Collection, New York