Dagiti Amma ti Simbaan​—Manangitandudo iti Kinapudno a Masarakan iti Biblia?

Ibilangyo man a Kristianokayo wenno saan, mabalin nga inimpluensiaan dagitoy ti pannakaawatyo maipapan iti Dios ti Biblia, maipapan ken ni Jesus, ken iti Kristianidad. Naawagan ti maysa kadakuada iti Nabalitokan-Ngiwatna; ti sabali pay, Dakkel. No pagmaymaysaen, nadeskribirda kas “dagiti kasayaatan a personipikasion ti biag ni Kristo.” Asino dagitoy? Isuda dagiti nagkauna a manangipaannurot iti relihion, mannurat, teologo, ken pilosopo a nangmolde iti kaaduan nga agdama a “Nakristianuan” a panagpampanunot​—dagiti Amma ti Simbaan.

“TI Biblia ket saan nga isu ti pakabuklan ti Sao ti Dios.” Kasta ti kuna ni Demetrios J. Constantelos, maysa a propesor ti Greek Orthodox iti panagadal kadagiti relihion. “Ti Nasantuan nga Espiritu a mangipalpalgak iti sao ti Dios saan nga agpatingga lattan kadagiti pinanid ti maysa a libro.” Ania ngarud ti posible a sabali pay a mapagtalkan a gubuayan ti nadibinuan a palgaak? Iti librona nga Understanding the Greek Orthodox Church, kinuna ni Constantelos: “Ti Nasantuan a Tradision ken Nasantuan a Kasuratan [ket] mamatmatanda a dua a parupa ti isu met laeng a sinsilio.”

Ti nakaibatayan dayta a “Nasantuan a Tradision” ramanenna ti sursuro ken sursurat dagiti Amma ti Simbaan. Isuda ket prominente a teologo ken “Kristiano” a pilosopo a nagbiag iti nagbaetan ti maikadua ken maikalima a siglo K.P. Kasano kadakkelen ti panangimpluensiada iti moderno a “Nakristianuan” a kapanunotan? Sinalimetmetanda kadi ti Biblia iti sursuroda? Aniat’ rebbeng a natibker a pangibatayan iti Nakristianuan a kinapudno agpaay iti maysa a pasurot ni Jesu-Kristo?

Historikal a Nalikudan

Iti ngalay ti maikadua a siglo K.P., dagiti agkunkuna a Kristiano ikalkalinteganda idi ti pammatida agpadpada maibusor kadagiti manangidadanes a Romano ken kadagiti erehes. Nupay kasta, tiempo idi daytoy ti adu unay a teolohikal a kapanunotan. Saan la a basta intelektual a rinnisiris ti pinataud dagiti narelihiosuan a panagdedebate maipapan iti “kinadios” ni Jesus ken iti kasasaad ken panagandar ti nasantuan nga espiritu. Dagiti nakaro a di panagkikinnaawatan ken di marisut a pannakabingbingay gapu iti “Nakristianuan” a doktrina nagramaram agingga iti tay-ak ti politika ken kultura, a no dadduma namataud kadagiti gulo, panagrebelde, sibil a riribuk, uray pay gubat. Insurat ni historiador a Paul Johnson: “Ti [apostata a] Kristianidad nangrugi iti riribuk, kontrobersia ken di panagtutunos ket ngarud nagtultuloy. . . . Ti sentral ken makindaya a Mediteraneo idi umuna ken maikadua a siglo AD sinaknapan ti napalalot’ kaaduna a narelihiosuan nga ideya, ket ad-adda pay a nagsaknap dagitoy. . . . Gapuna, sipud pay rugrugina, addan nadumaduma a kita ti Kristianidad a bassit laeng ti pagpapadaanda.”

Kabayatan dayta a panawen, nangrugi nga umadu dagiti mannurat ken pilosopo a nakarikna a masapul a matarusan dagiti “Nakristianuan” a sursuro babaen ti panagusar kadagiti termino iti pilosopia. Tapno mapagustuan dagiti edukado a pagano a kabbaro a nakomberte iti “Kristianidad,” dagidiay a relihioso a mannurat nagpannurayda unay iti nagkauna a Griego ken Judio a literatura. Nangrugi ken Justin Martir (agarup 100-165 K.P.), a nagsurat iti Griego, dagiti agkunkuna a Kristiano ad-adda pay a rimmang-ayda iti panangagsep iti napilosopiaan a tawid iti kultura a Griego.

Daytoy a pagannayasan nangpataud iti naisangsangayan a resulta nga isu dagiti surat ni Origen (agarup 185-254 K.P.), maysa nga autor a Griego a taga Alexandria. Ti putar ni Origen nga On First Principles ti immuna a sistematiko a panagregget a mangilawlawag kadagiti kangrunaan a doktrina ti “Nakristianuan” a teolohia a mainaig iti Griego a pilosopia. Iti panangpadasna a mangilawlawag ken mangipasdek iti “kinadios” ni Kristo, ti Konsilio ti Nicaea (325 K.P.), ket napateg a gapuanan a nangted iti baro a regta iti panangipaulog iti “Nakristianuan” a doktrina. Dayta a konsilio ti nangrugian ti maysa a panawen, a kabayatan dayta, inkagumaan dagiti konsilio ti sapasap a simbaan ti ad-adda pay a siuumiso a panangdepinar iti doktrina.

Dagiti Mannurat ken Bumibitla

Ni Eusebio a taga Cesarea, a nagsurat idi tiempo ti umuna a Konsilio ti Nicaea, ket nakitimpuyog ken Emperador Constantino. Iti nasurok bassit a 100 a tawen kalpasan ti Nicaea, dagiti teologo, a kaaduan kadakuada ti nagsurat iti Griego, ti nangbukel iti nagbalin a pakabigbigan a doktrina ti Kakristianuan, ti Trinidad,buyogen ti napaut ken nakaro a panagdedebate. Kangrunaan kadakuada ni Atanacio, ti manangipapilit nga obispo ti Alexandria, ken dagiti tallo a panguluen ti simbaan manipud Cappadocia, Asia Minor​—da Basil a Dakkel, ti kabsatna a ni Gregory ti Nyssa, ken ti gayyemda a ni Gregory ti Nazianzus.

Dagiti mannurat ken manangaskasaba iti daydi a tiempo naragpatda dagiti nangato nga estandarte ti panagsurat ken panagbitla. Da Gregory ti Nazianzus ken John Chrysostom (kayatna a sawen “Nabalitokan-Ngiwatna”) iti Griego kasta met da Ambrose ti Milan ken Agustin ti Hippo iti Latin dagiti kalaingan idi a bumibitla, kasiguan iti mararaem unay ken nalatak a kita ti arte idi panawenda. Ni Agustin ti mannurat a nakaro ti impluensiana iti daydi a tiempo. Dagiti putarna iti teolohia ti nasaknap ti panangmoldena iti “Nakristianuan” a panagpampanunot ita. Ni Jerome, ti mabigbigbig unay nga eskolar iti daydi a panawen, ti kangrunaan a responsable iti Biblia a Latin Vulgate a naipatarus manipud kadagiti orihinal a lenguahe.

Nupay kasta, dagiti nasken a saludsod ket: Dagidiay nga Amma ti Simbaan siaannad kadi a sinurotda ti Biblia? Iti sursuroda, sinalimetmetanda kadi dagiti naipaltiing a Kasuratan? Dagiti kadi suratda ket mapagtalkan a giya iti umiso a pannakaammo iti Dios?

Sursuro ti Dios Wenno Sursuro Dagiti Tao?

Iti nabiit pay, insurat ti Greek Orthodox Metropolitan Methodius ti Pisidia ti libro a The Hellenic Pedestal of Christianity tapno ipakitana a ti Griego a kultura ken pilosopia ti nangipaay iti pundasion ti moderno a “Nakristianuan” a kapanunotan. Iti dayta a libro, awan panagkedked nga inadmitirna: “Gistay amin a prominente nga Amma ti Simbaan imbilangda a nakatulong unay dagiti Griego nga elemento, ket binulodda dagita iti Griego a klasikal a sursurat, nga inusarda dagita kas instrumento tapno maawatan ken siuumiso a mayebkas dagiti Nakristianuan a kinapudno.”

Kas pagarigan, usigenyo ti ideya a ti Ama, ti Anak, ken ti nasantuan nga espiritu buklenda ti Trinidad. Nagbalin a napeklan a Trinitariano ti adu nga Amma ti Simbaan kalpasan ti Konsilio ti Nicaea. Ti sursurat ken panangibuksilda ket napateg iti panamagbalin iti Trinidad kas kangrunaan a doktrina ti Kakristianuan. Nupay kasta, masarakan kadi ti Trinidad iti Biblia? Saan. Sadino ngarud ti nangalaan iti dayta dagiti Amma ti Simbaan? Kunaen ti A Dictionary of Religious Knowledge nga adu ti agkuna a ti Trinidad “ket maysa a di umiso a sursuro a nabulod kadagiti pagano a relihion, ken naitipon iti Nakristianuan a pammati.” Ken pinasingkedan ti The Paganism in Our Christianity: “Interamente a pagano ti namunganayan ti [Trinidad].”a​—Juan 3:16; 14:28.

Wenno usigenyo ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua, nga adda kano paset ti tao nga agtultuloy nga agbiag kalpasan a matay ti bagi. Dagiti manen Amma ti Simbaan ti makin-gapuanan iti pannakayam-ammo daytoy a sursuro iti relihion nga awan ammona maipapan iti di matay a kararua. Nalawag nga ipakita ti Biblia a ti kararua ket matay: “Ti kararua nga agbasbasol​—dayta a mismo matayto.” (Ezequiel 18:4) Ania ti pakaibatayan ti panamati dagiti Amma ti Simbaan iti imortal a kararua? “Ti Nakristianuan a pammati maipapan iti espiritu a kararua a pinarsua ti Dios ken naiserrek iti bagi bayat ti pannakayinaw tapno agbalin a sibibiag ti tao ket bunga ti napaut nga irarang-ay iti Nakristianuan a pilosopia. Manipud laeng ken ni Origen iti Daya ken ni San Agustin iti Laud a napasingkedan a maysa nga espiritu ti kararua ken nabuangay ti pilosopia a naibatay iti dayta a pammati. . . . [Ti doktrina ni Agustin] . . . adut’ tinuladna (agraman sumagmamano a pagkurangan) iti Neoplatonismo,” kuna ti New Catholic Encyclopedia. Ken kunaen ti magasin a Presbyterian Life: “Ti imortalidad ti kararua ket maysa a Griego a kapanunotan a nabukel kadagiti kadaanan a misterioso a kulto ken pinalawa ni pilosopo a Plato.”b

Ti Natibker a Pangibatayan iti Nakristianuan a Kinapudno

Uray pay kalpasan daytoy ababa a panangusig iti historikal a pakasalaysayan dagiti Amma ti Simbaan, kasta met dagiti namunganayan ti sursuroda, mayanatup nga isaludsod, Rumbeng kadi a ti napasnek a Kristiano ibasarna ti pammatina iti sursuro dagiti Amma ti Simbaan? Bay-antay a sumungbat ti Biblia.

Umuna iti amin, inlaksid ni Jesu-Kristo ti panagusar iti narelihiosuan a titulo nga “Ama” idi kinunana: “Dikay naganen nga amayo ti asinoman ditoy daga, ta maymaysa ti Amayo, Daydiay nailangitan.” (Mateo 23:9) Di nakristianuan ken di nainkasuratan ti panagusar iti sao nga “Ama” a kas awag iti asinoman a nalatak a relihioso a tao. Nakompleto ti naisurat a Sao ti Dios idi agarup 98 K.P. kadagiti surat ni apostol Juan. Gapuna, saan a kasapulan nga agpannuray dagiti pudno a Kristiano iti asinoman a tao kas gubuayan ti naipaltiing a palgaak. Siaannad a ‘saanda a pagbalinen nga awan kapapay-an ti sao ti Dios’ gapu iti tradision ti tao. Makapapatay iti naespirituan no ipalubos a ti tradision ti tao sandianna ti Sao ti Dios. Impakdaar ni Jesus: “No . . . ti bulsek a tao idalanna ti bulsek a tao, matnagdanto nga agpada iti abut.”​—Mateo 15:6, 14.

Kasapulan kadi ti maysa a Kristiano ti aniaman a palgaak malaksid iti sao ti Dios a linaon ti Biblia? Saan. Mamallaag ti libro nga Apocalipsis maibusor iti panangnayon iti aniaman iti naipaltiing a rekord: “No ti asinoman nayonanna dagitoy a banag, ti Dios inayonnanto kenkuana dagiti pannaplit a naisurat iti daytoy a lukot.”​—Apocalipsis 22:18.

Ti Nakristianuan a kinapudno ket nayebkas iti naisurat a Sao ti Dios, ti Biblia. (Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16; 2 Juan 1-4) Ti umiso a pannakaawat iti dayta saan nga agpannuray iti sekular a pilosopia. Maipapan kadagiti tao a mangpadpadas a mangusar iti natauan a sirib tapno ilawlawag ti nadibinuan a palgaak, mayanatup nga uliten dagiti saludsod ni apostol Pablo: “Sadino ti ayan ti masirib a tao? Sadino ti ayan ti eskriba? Sadino ti ayan ti mannakidebate iti daytoy a sistema ti bambanag? Saan aya a ti Dios pinagbalinna a kinamaag ti sirib ti lubong?”​—1 Corinto 1:20.

Mainayon pay, ti pudno a kongregasion Kristiano ket “maysa nga adigi ken sadiri ti kinapudno.” (1 Timoteo 3:15) Salsalakniban dagiti manangaywanna ti kinasin-aw ti isursuroda iti uneg ti kongregasion, a lapdanda a makastrek ti aniaman a mangrugit a doktrina. (2 Timoteo 2:15-18, 25) Paruarenda iti kongregasion ‘dagiti ulbod a mammadto, dagiti ulbod a mannursuro, ken dagiti makadadael a sekta.’ (2 Pedro 2:1) Kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, impalubos dagiti Amma ti Simbaan “dagiti makayaw-awan a naipaltiing a sasao ken sursuro dagiti sairo” nga agramut iti kongregasion Kristiano.​—1 Timoteo 4:1.

Nalawag a makitkita iti Kakristianuan ita dagiti epekto daytoy a panagapostasia. Dagiti sursuro ken ar-aramidna ket maisupadi unay iti kinapudno a masarakan iti Biblia.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 18]

DAGITI AMMA ITI CAPPADOCIA

“Ti Simbaan nga Orthodox . . . addaan iti naisalsalumina a panagraem kadagiti mannurat idi maikapat a siglo, ken nangnangruna kadagidiay awaganna iti ‘tallo a Naindaklan a Hirarko,’ da Gregory ti Nazianzus, Basil a Dakkel, ken John Chrysostom,” kuna ni mannurat a Kallistos, a maysa a monghe. Imbasar kadi dagitoy nga Amma ti Simbaan ti sursuroda iti naipaltiing a Kasuratan? Maipapan ken Basil a Dakkel, kastoy ti kuna ti libro a The Fathers of the Greek Church: “Ipakita dagiti suratna a tinaginayonna ti tungpal-biag a kinasinged kada Plato, Homer, ken dagiti historiador ken orador, ket nalawag nga inimpluensiaanda ti estilona. . . . Nagtalinaed a ‘Griego’ ni Basil.” Kasta met laeng ken Gregory ti Nazianzus. “Iti panangmatmatna, ti balligi ken ti kinatan-ok ti Simbaan kangrunaanna a maipakita iti naan-anay a panangadaptarna kadagiti tradision ti klasikal a kultura.”

Maipapan kadakuada amin a tallo, insurat ni Propesor Panagiotis K. Christou: “Nupay masansan nga agannadda iti ‘pilosopia ken ubbaw a panangallilaw’ [Colosas 2:8]​—tapno makitunosda iti bilin ti Baro a Tulag​—kagiddan dayta, sigagagar nga adalenda ti pilosopia ken dagiti napateg a pagannurotan ket irekomendarda pay ketdi iti sabsabali ti panangadal kadagita.” Nalawag, dagita a mannursuro iti simbaan impagarupda a saan nga umdas ti Biblia a pangsuportar kadagiti ideyada. Ti kadi panagsapulda iti sabsabali pay nga adigi ti autoridad kaipapananna a ti sursuroda ket saan a masarakan iti Biblia? Pinakdaaran ni apostol Pablo dagiti Hebreo a Kristiano: “Dikay paallukoy iti nadumaduma ken karkarna a sursuro.”​—Hebreo 13:9.

[Credit Line]

© Archivo Iconografico, S.A./CORBIS

[Kahon/Ladawan iti panid 20]

NI CYRIL TI ALEXANDRIA​—MAYSA A KONTROBERSIAL NGA AMA TI SIMBAAN

Maysa ni Cyril ti Alexandria (agarup 375-444 K.P.) kadagiti kangrunaan a mapagsusupiatan nga Amma ti Simbaan. Maipapan kenkuana, kinuna ti historiador ti simbaan a ni Hans von Campenhausen nga isu ket “dogmatiko, naranggas, ken nasikap, a nabuyogan iti kinatan-ok ti annongenna ken ti dignidad ti saadna,” sa innayonna a “saanna a pulos imbilang nga umiso ti aniaman malaksid no makatulong kenkuana iti pannakapalawa ti pannakabalin ken autoridadna . . . Ti kinaulpit ken kinasikap dagiti pamay-anna pulos a di nangpaliday kenkuana.” Bayat ti kinaobispona iti Alexandria, nagusar ni Cyril iti panagpasuksok, pammadpadakes, ken pammarpardaya tapno ikkatenna ti obispo ti Constantinople. Isut’ naibilang a responsable iti brutal a pannakapapatay ti maysa a nalatak a pilosopo nga agnagan Hypatia idi 415 K.P. Maipapan kadagiti surat ni Cyril iti teolohia, kuna ni Campenhausen: “Inrugina ti kaugalian a panangdesidir kadagiti banag maipapan iti pammati a saan a naan-anay a naibatay iti Biblia, no di ket babaen ti tulong dagiti maikanatad a panagadaw ken koleksion dagiti panagadaw manipud kadagiti mabigbigbig nga eksperto.”

[Ladawan iti panid 19]

Jerome

[Credit Line]

Garo Nalbandian