Ammoyo Kadi?

Kasano a naipatulod dagiti surat idi tiempo ti Biblia?

Dagiti surat ti gobierno ti Persia agpaay iti pagimbagan ti pagilian ket naitalek iti serbisio ti koreo ti Gobierno. Deskribiren ti libro ti Biblia nga Ester no kasano dayta: “[Ni Mardokeo] nagsurat iti nagan ni Ari Asuero ket inaramidna ti panangselio babaen iti pangtanda a singsing ti ari ket nagipatulod kadagiti naisurat a dokumento babaen iti ima dagiti agitultulod a nakakabalio, a nakasakay kadagiti pagikoreo a kabalio a nausar iti naarian a panagserbi, annak dagiti napartak a kabaian a kabalio.” (Ester 8:10) Addaan ti Imperio ti Roma ti kasta a serbisio iti panagipatulod ti surat para kadagiti agtuturay ken militar.

Dagiti surat ti indibidual kas kadagiti surat ni apostol Pablo ken dadduma pay ket saan a kasta ti pannakaipatulodna. No nabaknang ti maysa a tao, ibaonna ti adipenna nga agitulod iti surat. Ngem masansan a maipaw-it dagiti surat kadagiti gagayyem, wenno estranghero nga agbiahe iti lugar a papanan ti surat. Mabalin nga ipaw-it ti surat kadagiti kapamilia, soldado, wenno komersiante. Siempre napateg met no mapagtalkan ti pagpaw-itan ti surat ken no umiso ken kompleto ti maidanonna a mensahe. Dakamaten ti Biblia nga intalek ni Pablo ti dadduma a suratna kadagiti padana a Kristiano nga agdaldaliasat.​—Efeso 6:21, 22; Colosas 4:7.

Kasano nga aggatang ken aglako idi dagiti Israelita?

Ti ekonomia ti nasion ket agtaud a nangnangruna iti panagtalon, panagtaraken iti dinguen, ken pannakisinnukat iti tagilako. Dakamaten ti Biblia dagiti tiendaan kadagiti ruangan ti siudad​—“ti Ruangan ti Karnero,” “ti Ruangan ti Ikan,” ken “ti Ruangan dagiti Ribak.” (Nehemias 3:1, 3; Jeremias 19:2) Agparang a tumukoy dagitoy a nagan kadagiti tagilako iti kada lugar. Ti Biblia dakamatenna met ti “kalsada dagiti panadero” iti Jerusalem ken ti adu a tagilako.​—Jeremias 37:21.

Dagiti ngay presio? Kuna ti maysa a komentario ti Biblia: “Gagangay nga agbaliwbaliw ti presio kadagiti napalabas a siglo, ken saan a masigurado no mano ti balor ti maysa a tagilako iti espesipiko a tiempo ken lugar.” Kaskasdi dagiti impormasion kadagiti nagkauna a reperensia, agraman ti Biblia, ipakitada nga uray idi, agbaliwbaliwen ti presio. Kas pagarigan, idi un-unana kadawyan a mailaklako dagiti adipen. Nailako ni Jose iti 20 a kapisi a pirak, (nalabit siklo) ti kadawyan a presio ti maysa nga adipen idi maika-18 a siglo B.C.E. (Genesis 37:28) Tallo gasut a tawen kalpasanna, nagbalin a 30 a siklo ti presio ti maysa nga adipen. (Exodo 21:32) Idi maikawalo a siglo B.C.E., nagbalin a 50 a siklo. (2 Ar-ari 15:20) Dua a siglo kalpasanna, idi panawen dagiti Persiano, nagbalin a 90 a siklo wenno nasursurok pay ti presio ti adipen. Nabatad a sipud pay idi rugrugi ti pakasaritaan ti tao probleman ti panagngato ti presio.