“Naukrad” ti Maysa a Nagkauna a Lukot

IDI 1970, natakuatan dagiti arkeologo ti maysa a nauram a lukot idiay Ein Gedi, Israel, iti asideg ti makinlaud a sikigan ti Natay a Baybay. Nasarakanda ti lukot bayat a kalkalienda ti maysa a sinagoga, a napuoran idi nadadael dayta a lugar, nalabit idi maikanem a siglo C.E. Gapu iti kasasaad ti lukot, imposible a basaen ti linaonna, ta madadael no maukrad. Ngem imbag laengen ta adda ti 3-D scanner​—“naukrad” ti lukot. Iti tulong daytoy a baro a digital imaging software, mabasan ti linaonna.

Ania ti na-scan-da? Ti lukot ket paset ti Biblia. Naglaon iti sumagmamano a bersikulo iti rugi ti libro a Levitico. Makita kadagita a bersikulo ti personal a nagan ti Dios iti Hebreo, nga irepresentar ti Tetragrammaton. Agparang a naaramid dayta iti nagbaetan ti 50 C.E. ken 400 C.E. Isu a daytan ti maikadua a kadadaanan a lukot ti Hebreo a Biblia a natakuatan, sumaruno kadagiti manuskrito ti Dead Sea Scroll idiay Qumran. Kuna ni Gil Zohar iti The Jerusalem Post a sakbay a nabasa ti lukot a natakuatan idiay Ein Gedi, agarup 1,000 a tawen ti nagbaetan dagiti kadadaanan a manuskrito ti Biblia​—dagiti Dead Sea Scroll (idi agarup 100 B.C.E.) ken ti sumaruno a kadadaanan nga Aleppo Codex (idi agarup 930 C.E.). Sigun kadagiti eksperto, ipakita daytoy a digital a pannakaukrad ti lukot a ti teksto ti Torah ket “naannadan a naimbag iti rinibu a tawen, ken awan ti simrek a kamali dagiti managkopia.”