Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Isports a Pagraragsakan​—Gundawayak Aya?

“DAYTOYTO ti kaaamkan a kanito ti biagmo,” ti naibaga kenka bayat a nakatakderka nga agnernerbios iti plataporma. Nangrugin ti panagbilang: “Lima, uppat, tallo, dua, maysa​—TUMPUAKKAN!” Immangeska iti nauneg. Napartak ti pannakatnagmo iti kasla siguradon a pakatayam, ngem kellaat a nariknam ti guyod ti maysa a mabebennat a tali. Uray la a nabang-aranka. Naispalka!

Ti ‘bungee jumping.’a Dayta nga isport ti nangawisen iti napattapatta a maysa agingga iti dua a milion a nakipaset idiay laeng Estados Unidos. Maysa la dayta iti nagadu nga isport a nabiit pay a limmatak unay​—rock climbing, paragliding, white-water rafting, ken sky surfing, ti pangawag iti sumagmamano laeng. “Ti ’90 ket dekada ti isport a pagraragsakan,” kuna ti maysa a mangitantandudo iti bungee-jumping.

Dagiti napeggad nga aramid ket saan laeng a pakipasetan dagiti nabaknang. Makiraman dagiti taga-siudad a managayat iti kinaragsak iti napeggad (ken ilegal) a makapadanag a salip kas iti elevator surfing, (panaglugan iti ngatuen dagiti agan-andar nga elevator), tunneling (panagtaray kadagiti usok ti dadakkel a pasdek), subway surfing (panaglugan iti atep dagiti agan-andar a lugan ti subway), ken stair diving (panagdayusdos iti nagalis nga agdan).

Aniat’ Pakaallukoyanda?

“Padasek ti aniaman a mangpaseggar kaniak,” kuna ni agtutubo a Norbert. “Pagay-ayatko amin nga ay-ayam​—baseball, basketball​—ngem ti itatapuak iti rangtay ti nangparagsak kaniak! Naisangsangayan unay dayta.” Umanamong ni agtutubo a Douglas. “Makaparagsak dagiti kadawyan nga isports, ngem limitadoda,” kunana. “Kanayon a maingetanka. Kayatko ti riknak no matnagak. Ken ti kinapegges a mapadasam no matnagka . . . Dimo marikna dayta iti dadduma nga isports.”

Lab-awan ti isports a pagraragsakan ti abilidadyo nga agay-ayam; yasidegdakay unay ken patay! Kasla maragsakan dagiti makipaset iti makapaanges-iti-nauneg a rikna no mangparnuay ti adrenal glands iti adrenaline. Kuna ti dadduma nga eksperto a naisigud iti genes ti dadduma a tattao ti panagbalinda a Type-T, wenno managayat-ragragsak. Nupay kasta, kaaduan nga agtutubo ti makiraman iti dadduma a kita ti panangisarsarak iti bagida; daytat’ pamay-an a pangsubokda iti limitasionda ken pangpatanorda iti panagtalek-iti-bagida.

Daksanggasat ta saan a kanayon nga usaren dagiti agtutubo ti kinasiribda iti panangaramidda iti dayta. “Ti kinaimnas dagiti agtutubo a lallaki isu ti kinapigsada,” kuna ti Proverbio 20:29. Ngem kasla ipagarup ti dadduma nga awan limitasion ti kinapigsada. Kuna ni Dr. David Elkind a masansan a patien dagiti tin-edyer nga “espesial ken naisangsangayanda​—a saan nga agaplikar kadakuada ti linteg ti posibilidad a mayaplikar iti dadduma. Ti pagarup nga espesialda, a didanto maan-ano, ti nangituggod iti panangikeddeng ti adu nga agtutubo a sarakusoken ti peggad.” Kuna met ni Dr. Robert Butterworth: “No adda aramidem kas ti itatapuak manipud iti tangatang, ipariknana kenka a kabaelam a parmeken ti imposible, maikeddengmo ti pagtungpalam.”

Nupay kasta, ti panangsarakusok iti peggad ket maigapu met no dadduma iti negatibo a panggep. Iti librona a Childstress!, kuna ni autor a Mary Susan Miller nga adu a natured-ti-pakinakemda ti mangisarsarak iti bagida gapu ta dida maparukma dagiti pakadanaganda iti biag. Gapuna, mabalin nga ipalgak ti isports a pagraragsakan ti mangdangran-bagi wenno pagannayasan nga agpakamatay. “Irantada nga ikabil ti bagida iti napeggad a kasasaad,” kuna ni Miller, “a kas ket tay karkaritenda ni patay.”

Talaga Kadi a Napeggad?

Aniaman ti pakaallukoyanda, napeggad ti isports a pagraragsakan. ‘Napeggad ti panagballasiw iti kalsada,’ irason ti dadduma. Ngem ti tao a bumallasiw iti kalsada saanna nga iranranta nga isarsarak ti bagina wenno pagraragsakanna dayta. Ket nupay adu nga isports kas iti bungee jumping, ti medio addaan iti manalaknib a pakasarsaritaan, mabalin nga agpaliado dagiti bambanag. Kastoy ti panangilawlawag ni Mark Bracker, M.D.: “Iti kaadu dagitoy a napeggad-unay nga isports, no adda panagkibaltang, makadangran dayta. No napalpalalo ti pagraragsakan, napegpeggad ti kasasaad, panagparachute man manipud iti eroplano wenno panagbitin iti maysa a hang glider wenno panagmotorsiklo.” Timpuak ti maysa a 20-ti-tawenna nga agtutubo manipud iti maysa a hot-air balloon a 58 metro ti kangatona manipud iti daga. Ti problema? Ti talina ket 79 metro ti kaatiddogna! Linagtona ti nasaem nga ipapatay.

Ipapantayon a dadduma nga aramid, kas ti panagmotorsiklo, ket mabalin a matagiragsak iti medio natalged ken kalalainganna a pamay-an. Ngem kuna ti maysa nga eksperto iti medisina ti isports kadagiti managayat iti pagraragsakan: “Bayat a lumalaingda, padasenda ti narigrigat a paglaingan, sadanto aglak-am iti pannakadangran.” Impudno ti maysa nga agtutubo: “Maysaak nga adikto. Narigrigat itan ti makarikna iti panagamak ken pannakadagdag.”

Agpaay Kadagiti Kristiano?

Sibabatad kadi nga iparit ti Biblia amin nga isports? Saan. Dagiti nalabes a kinamaag ti kondenarenna. Kas nairekord iti Eclesiastes 7:17, inyimtuod ni Solomon: “Apay a matayka no saanmo pay a tiempo?”

‘Ababa ti biag. Agay-ayamka a naimbag,’ idagadag ti maysa a pakaammo ti para-atleta a sapatos. Ngem addaantay iti annongen iti bagitayo, kadagidiay mangipatpateg kadatayo, ken iti Namarsuatayo a tagipatgen ti biagtayo. Ti biag ket maysa a sagut manipud Dios. (Salmo 36:9) Idi tiempo ti Biblia, nadagsen ti dusa no nailaw-an a nakettel ti biag. (Exodo 21:29; Numeros 35:22-25) Gapuna a naiparegta idi iti ili ti Dios a liklikanda dagiti di kapilitan a [panangsarakusok iti] peggad.​—Idiligyo ti Deuteronomio 22:8.

Kasta met a dagiti Kristiano itatta ket addaanda iti obligasion a mangipakita iti panagraem iti biag. Umiso ngarud kadi ti makiraman iti aramid iti isports a mangisarsarak kadakayo? Idi pinadas ni Satanas a Diablo a sulisogen ni Jesus, inrasonna a mabalin a ni Jesus ket sakruyento dagiti anghel no tumpuak manipud iti kangatuan a paset ti templo. Kinuna ni Jesus: “Dika subsuboken ni Jehova a Diosmo.”​—Mateo 4:5-7.

Malaksid pay, nupay napigsa ken nasalun-at ti panagriknayo iti bagiyo, saankay a naan-anay a mailiklik iti peggad. Di nainkalintegan a kunayo: ‘Dinto mapasamak dayta kaniak.’ Pakdaarannatay ti Biblia a ti ‘panawen ken di mapakpakadaan a pasamak maangay kadatay amin.’​—Eclesiastes 9:11.

Agpanunotkayo Sakbay nga Aramidenyo Dayta

Nainsiriban no agpanunotkay a naimbag maipapan iti mabalin a pagbanagan ti itatapuakyo manipud iti maysa a crane, panag-skydiving-yo manipud iti eroplano, wenno panangaramid iti aniaman nga agparang a napeggad unay. Dikay basta agpannuray iti saosao wenno iti makaguyugoy a padamag dagiti dadduma nga agtutubo. (Proverbio 14:15) Ammuenyo dagiti kinapudno.

Kas pagarigan, kasano kadi ti kaadu dagiti maaksidente iti maysa a partikular nga isport? Ania dagiti pamay-an ti panagannad a masapul a maalagad? Kuna ti maysa nga eksperto maipapan iti scuba diving: “[Ipagarup dagiti tattao a] napeggad ti ibabatok iti danum manipud iti nakairuamam nga aglawlaw. . . . Ngem napeggad laeng dayta no aramidem dayta nga awanan umno nga instruksion.” Isu a masapul a yimtuodyo met, Ania a panagsanay ken remienta ti kasapulan iti daytoy nga isports? Addada kadi lehitimo a pagimbagan, kas iti panagehersisio? Dagiti kadi peggad ket nairana, wenno ti kangrunaan a panggep ti isport ket panangkarit ken patay?

No ti maudi ti panggep, mabalin a yimtuodyo iti bagiyo no apay a pagay-ayatanyo ti pannakaisarsarak [ti bagiyo]. Gapu laeng kadi iti pannakauma wenno pakarigatan? Ngarud, apay a dikay mangpanunot iti nataltalged, nasaysayaat a pangiliwliwag kadagita a rikna?b Ipalagip kadatayo ti libro a Teenage Stress a ti panangsarakusok iti peggad ket maysa “a makadangran ken kangrunaanna di epektibo a pamay-an a panangparukma iti pakarigatan.”​—Idiligyo ti Proverbio 21:17.

Kalpasan ti panangtingitingyo a naimbag kadagiti bambanag​—ken panangibagayo [iti rikriknayo] kadagiti nagannakyo​—mabalin a maikuna a nasaysayaat no liklikanyo ti di umno nga isports a pagraragsakan. Mabalin a kaykayat dagiti nagannakyo a makiramankayo kadagiti aramid a saan unay a makadangran iti biag, kas ti panagbisikleta, panagiskating, panagiskiing, panagisnorkel, ti pangawag kadagiti sumagmamano laeng. Siempre, uray dagiti medio natalged nga aramid ket napeggad no saan a masurot dagiti umno a pamay-an ti panagannad.

Daytoy ti napasamak iti agbabarkada a Kristiano nga agtutubo nga inkeddengda ti agpagnapagna. Binaliwanda ti dalanda sada rinugian a kinalay-at ti maysa nga akikid a pingir ti maysa a napasdok a derraas. Idi agangay, nasarakanda ti bagbagida nga awanen ti lumsotanda, awanen ti natalged a pagabantean wenno pagatrasanda. Di nagbayag, kellaat a nakangngeg ti agtutubo a mangyun-una kadakuada iti karasukos. Dua kadagiti kakaduana ti natnag nga isut’ nakatayanda. Anian a nakalkaldaang!

Isu a pangngaasiyo ta agan-annadkayo! ‘Agrag-okayo iti kinaagtutuboyo,’ a tagiragsakenyo ti pigsa ken kinakaradkad a naiparabur kadakayo. (Eclesiastes 11:9) Ngem sakbay nga awatenyo ti maysa nga awis a mangaramid iti banag a napeggad, tuladenyo ti inaramid ni Brian. Kunana: “Dinamagko ti bagik, ‘Kasano ti panagrikna ni Jehova maipapan iti dayta? Kasano a mayanninawto dayta iti kababalinko iti sagut a biag nga intedna kaniak?’” Wen, tingitingenyo dagiti pagdaksanna, utobenyo dagiti motiboyo. Ti biag ket napateg unay tapno aramidenyo ti kasumbangir dayta.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 10]

Rumbeng kadi a makiraman dagiti Kristiano nga agtutubo iti isports a pagraragsakan kas iti bungee jumping?