Ti Panangituray ti Tao Nakatin Kadagiti Timbangan

Paset 8—Napolitikaan a Panaglaok ti Landok ken Nabasa a Damili

Nasionalismo: ti rikna a panangpampanunot iti nasion nga itan-ok ti maysa a nasion iti sabali ken panangiyun-una iti panangparang-ay iti kultura ken pagimbaganna sakbay dagiti sabsabali; maysa a kapanunotan nga immuna a nagparang idi agngudo ti maika-18 a siglo ngem nakagteng iti kangitingitanna iti maika-20 a siglo.

ITI awan gawayna a panangtengngel iti kasasaad manipud iti krisis nga agturong iti sabali a krisis, di nagballigi dagiti gobierno ti tao a mangiyeg iti kinatalged iti kagimongan ti tao. Sigun ken Zbigniew Brzezinski, ti manangbalakad iti dati a presidente ti E.U a ni Jimmy Carter iti kinatalged ti nasion, dinto agbaliw ti kasasaad iti mabiit.

Ni Brzezinski, agraman dagiti dadduma a papangulo iti lubong, pinagsaludsodan ti mannurat a ni Georgie Anne Geyer idi isut’ mangisagsagana ti maysa nga artikulo a naipablaak idi 1985 a napauluan “Ti masinasinan a Lubongtayo.” Ditoy inadawna ni Brzezinski a kinunana: “Dagiti bambanag a mangipaay iti internasional a kinatalged ab-abakennan dagiti puersa nga agtrabaho a maipaay iti ad-adda nga organisado a panagtitinnulong. Ti di maliklikan a konklusion iti aniaman a di mainaig a panangusig iti pagturongan ti lubong ket ti riribuk iti kagimongan, ti napolitikaan a riribuk, ti krisis ti ekonomia, ken ti internasional a panagsususik agbalinton a nakasaksaknap bayat ti natda pay iti daytoy a siglo.”

Pudno a nalidem a panangipadto ngem dayta dina pagsiddaawen dagiti estudiante ti Biblia. Daytoy a kasasaad a mismo ket nabayagen a naipadto. Kaano? Sadino?

Naupay Babaen iti Tagtagainep

Ni Nabucodonosor, ari ti Babilonia manipud 624 agingga iti 582 K.K.P., ket riniribuk ti maysa a tagtagainep. Iti dayta nakitana ti maysa a nagdakkelan a ladawan nga addaan iti ulo a balitok, barukong ken taktakiag a pirak, tian ken luppo a suer, gurong ken butoyna a landok, ket dagiti saksakana ken ramayna dadduma a paset landok ket dadduma damili. Inlawlawag ti mammadto ti Dios a ni Daniel ken Nabucodonosor ti kaipapanan iti ladawan, a kunkunana: “Sika, O ari, . . . sika ti ulo a balitok. Ket iti kalpasam tumakderto ti sabali a pagarian a nababbaba ngem sika; ken sabali a maikatlo, ti pagarian a suer, isu a mangiturayto iti amin toy daga.” Gapuna, nalawag a ti ladawan adda pakainaiganna kadagiti gobierno ti tao.—Daniel 2:37-39.

Sakbay ti tiempo ni Daniel, agpadpada nga inrurumen ti Egipto ken Asiria dagiti Israelitas, ti ili a pinili ti autor iti Biblia. (Exodo 19:5) Iti konteksto iti Biblia, daytoy pinagbalinna ida a pannakabalin ti lubong, kinapudnona, dagiti umuna a serie dagiti pito a saritaen ti Biblia. (Apocalipsis 17:10) Kalpasanna, idi kaaldawan ni Daniel, intuang ti Babilonia ti Jerusalem, isu a nangpilit kadagiti Israelitas a nakayawan. Gapuna ti Babilonia nagbalin a maikatlo kadagitoy a pannakabalin ti lubong, a maitutop a tukoyen iti daytoy a kaso a “ti ulo a balitok.” Ti Biblia ken ti sekular a historia ilasinna dagiti pannakabalin ti lubong nga umayto pay a kas ti Medo-Persia, Grecia, Roma, ken, kamaudiananna, ti Anglo-America.a

Dagitoy a nasnasion imbilang ti Biblia a kas pannakabalin ti lubong agsipud ta naaddaanda ti pannakilangen iti ili ti Dios ket binusorda ti nadiosan a turay nga itantandudo dagitoy nga ad-adipen ti Dios. Gapuna, ti ladawan a nakita ni Nabucodonosor nagsayaatan ti panangiladawanna no kasano a ti turay ti tao ket agtultuloy a mangbusor iti kinasoberano ti dios uray pay kalpasan ti panagpatinggan ti pagarianna. Ti panagsusubblat dagiti pannakabalin ti lubong nga inladawan dagiti nadumaduma a paspaset iti ladawan nangrugi iti ulo ket nagpababa. Nainkalintegan, ngarud, a dagiti saksaka ken ramramay isimboloda ti maudi a pannakaiparangarang iti turay ti tao nga addanto bayat “ti tiempo ti panungpalan,” kas panangiyebkas ni Daniel iti dayta. Ania, ngaruden ti namnamaentayo?—Daniel 2:41, 42; 12:4.

‘Sangapulo a Ramramay’

Saan laengen a maymaysa a nasion wenno maymaysa nga ili ti ayan dagiti ad-adipen ti Dios, tapno irurumen ida ti maymaysa a pannakabalin ti lubong. (Aramid 1:8; 10:34, 35) Kas miembro iti amin a nasion, dagiti umili iti tunggal kita iti natauan a gobierno, dagitoy sireregta nga iyanunsioda a ti tiempo iti panungpalan nangrugin ket ti turay ti tao naturposnan dagiti al-aldawna—a mabiiten a sukatan ti turay ti Dios.b Gapuna, ti awan butengna a mensahe nga iwaragawagda sanguenna dagiti amin nga adda ita a napolitikaan a pannakabalin. Maitutop ngarud, ti bilang a “sangapulo” a nausar iti Biblia kaipapananna ti kinanaan-anay no maipapan kadagiti naindagaan a bambanag. Gapuna ti intero a napolitikaan a turay ti tao, a sangsangkamaysa a bumusor iti kinasoberano ti Dios bayat ti tiempo ti panungpalan, isut’ nainkalintegan nga iladawan ti ‘sangapulo a ramramay.’

Ania ti napolitikaan a kasasaad idi pangrugian daytoy naipadto a panawen? Idi tawen 1800, dagiti Europeo a nasnasion tinengngelda ti 35 porsiento iti rabaw ti daga, ngem idi 1914 immadu dayta agingga iti nasurok nga 84 porsiento! Napaliiw ti The Collins Atlas of World History nga “iti rabii iti gubat idi 1914, kasla kompleton ti pannakabingaybingay ti lubong kadagiti adu a dadakkel a pannakabalin.” Kinapudnona, ni Hugh Brogan, managpalawag iti historia idiay University of Essex, Inglatera, kunaenna a nagparang a “di nagbayag ti intero a lubong iturayanton ti kaguduat’ dosena a pannakabalin.”

Babaen ti panangusar kadagiti ‘sangapulo a ramramay’ a mangisimbolo iti isuamin a gobgobierno ti lubong dayta literal a saanto laeng a basta “kaguduat’ dosena a pannakabalin,” nupay kasta, kasla nainkalintegan. Gapuna no, iti kaitungpalan ti padto, dagiti ‘sangapulo a ramramay’ pumaysonto, ti adda a kasasaad idi 1914 agbalbaliwto.

Bayat ti panagbannawag ti 1900’s, ti Imperio a Briton, ti kadadakkelan a nakita pay laeng ti lubong, inturayanna ti tunggal maikapat a tao iti daga. Dagiti dadduma nga imperio ti Europa inturayanda pay dagiti minilion a tattao. Ngem ti Gubat Sangalubongan I nagbanag iti panagballigi ti nasionalismo. Inlawlawag ni Paul Kennedy, propesor iti historia idiay Yale University. “Ti nadnadlaw unay a panagbalbaliw iti Europa, a marukod babaen iti termino a nasakopan a teritoria, isut’ itataud ti naggugrupo nga agwaywayas a nasion—ti Poland, Czechoslovakia, Austria, Hungary, Yugoslavia, Finland, Estonia, Latvia, ken Lithaunia—kadagiti lugar ti dagdaga a dati a paset iti Habsburg, Romanov, ken dagiti imperio ti Hohenzollen.”

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, kimmaro daytoy a kasasaad. Immadu iti kasta unay ti nasionalismo. Nangnangruna kalpasan ti agtengngat’-1950’s, saanen a mabalbaliwan ti kasasaad. Ti lima a siglo a panangpalawa iti Europa agtungtungpalen iti narbek nga imperio ti kolonia. Immadun iti kasta unay dagiti nasnasion iti Africa, Asia, ken ti Middle East.

Kunaen ti The New Encyclopædia Britannica a daytoy a “kasasaad ket maisupadi iti kapanunotan a nangdominar iti napolitikaan a kapanunotan iti immuna a 2,000 a tawtawen.” Idinto nga “agingga ita ti tao gagangayen nga impagpaganetgetna ti kaaduan ken ti sapasap ken imbilangna ti panagkaykaysa a kas ti tartarigagayan a kalat,” ti nasionalismo itan ipagpaganetgetnan ti panagduduma ti nasion. Imbes nga agkaykaysa, daytat’ mamagsisina.

Ti Landok ken Nabasa a Damili

Paliiwenyo a deskribiren ti Biblia ti saksaka ken ramay iti ladawan a “dadduma landok ket dadduma damili,” nga inayonna pay: “Isunto ti maysa a nabingay a pagarian, . . . kastanto met ti pagarian dadduma a paset napigsanto ket ti dadduma marbekto . . . , ngem didanto agdedekket iti maysa ken maysa.” (Daniel 2:33, 41-43) Daytoy a saanda a panagdedekket iti maysa ken maysa nalawagen a makita bayat a nagtultuloy ti pannakasinasina dagiti kolonia, bayat a rimmang-ay ti nasionalismo, ken bayat a rimmang-ay dagiti rumangrang-ay a pagilian. Naparpartak ti panagturong ti lubong iti napolitikaan a pannakabingaybingay.

Umasping iti di panaglaok ti landok ken damili iti saksaka ken ramramay iti ladawan, dadduma a gobgobierno ti kasla landok—autoritariano wenno narungsot—ket dadduma ti kasla damili—ad-adda nga agbaliwbaliw wenno demokratiko. Kaawatan ngarud, dagitoy saanda a makapagtipon iti panagkaykaysa ti lubong. Iti panangitudo itoy iti kaaldawantayo, ti libro nga Aleman nga Unsere Welt—Gestern Heute Morgen; 1800-2000 (Our World—Yesterday, Today, and Tomorrow; 1800-2000), kunaenna: “Inton maika-19 a siglo, nasaknapen ti demokratiko a wayawaya iti dandani amin a sibilisado a pagilian, ket idi agngudo ti Gubat Sangalubongan I, kasla nagtenganen ti wayawaya ti kamaudianan a balligina. . . . Babaen iti rebolusion idiay Russia idi 1917, timmaud manen ti kinadiktador. Nanipud idi ti maika-20 a siglo nailasinen babaen iti panagkadua ken panagsuppiat ti kinadiktador ken ti demokrasia.”—Dakam ti nangitaliko.

“People Power”

Paliiwenyo met a bayat ti turay dagiti ‘sangapulo a ramramay,’ dagiti gagangay a tao, “ti kaputotan ti sangatauan,” kumaronto ti pannakairamanda iti gobierno. Dagiti kadi kinapudno iti historia suportaranda daytoy a padto?—Daniel 2:43.

Ti demokrasia, gobierno dagiti tao, ket nalatak unay kalpasan ti Gubat Sangalubongan I, uray pay bayat iti 1920’s ken 1930’s. Dagiti demokratiko a turay kadagiti nadumaduma a paspaset ti lubong ket sinuksukatan dagiti diktador. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, ti pannakasinasina dagiti kolonia pinataudna manen ti adu a baro a demokrasia. Kalpasanna, idi 1960’s ken 1970’s, nupay kasta, adu a dati a kolonia ti nangpili ti ad-adda nga autoritariano a porma iti gobierno.

Nupay kasta, idi maika-20 a siglo, ti kasasaad isut’ panangsukat kadagiti monarkia ken autokratiko a gobierno kadagiti demokrasia wenno gobierno dagiti tao. “Ti Tawen dagiti Tao” kastat’ panangdeskribir ti magasin a Time idi napan a tawen iti nakaro a napolitikaan a panagbalbaliw idiay Makindaya nga Europa. Ket idi narbeken ti pader ti Berlin, ti magasin dagiti damdamag nga Aleman a Der Spiegel imparangna a silalawag iti akkubna dagiti sasao a “Das Volk siegt”—nangabak dagiti tao!

Adu a Sao, Bassit ti Aramid

Kadagiti amin a pagilian iti Makindaya nga Europa a sadiay ti people power pinilitna dagiti napolitikaan a panagbalbaliw, ti kalikagum isut’ siwayawaya nga eleksion nga adda dagiti makipaset a nagadu a napolitikaan a partido. Iti agdama a pormada, dagiti napolitikaan a partido timmaudda idiay Europa ken Norte America bayat ti maika-19 a siglo. Nanipud iti agtengnga ti maika-20 a siglo, dagitoy nagsaknapdan iti intero a lubong. Itatta, daddadakkelen, nabilbilegen, ken ad-adda nga organisado ngem idi. Babaen kadakuada, agraman babaen kadagiti union ti trabaho, mangiruprupir ti pannakaaramid ti linteg, dagiti grupo iti aglawlaw, ken dagiti di mabilang a dadduma nga umili ken dagiti grupo nga addaan naisangsangayan a kalikagum, ti people power kankanayonen nga agsao ken napigpigsa pay ngem idi.

Bayat ti iyaadu dagiti tao a mairaman iti napolitikaan nga ar-aramid, nupay kasta, umadu met ti kinarikut iti panangibanag iti napolitikaan a panagtutunos. Iti tengnga dagiti nakaad-adu nga agsusupadi a kapanunotan ken pagayatan, masansan a tumaud dagiti minoridad a gobierno, pagsardengenna dagiti adu a sao dagiti gobierno ngem bassit ti aramid.

Kas iti landok ken nabasa a damili, ti intero a lubong a napolitikaan a panaglalaok nanipud pay idi 1914 ket nakapuy. Awanen, kas pangarigan, dagiti al-aldaw a dagiti tao agapelarda iti nadiosan a pannakaiwanwan kadagiti bambanag maipapan iti gobierno. “Dagiti tao iti Makinlaud a sibilisasion ngarud imbaklaydan a bukbukodda ti panangituray, ket nasarakanda ti bagbagida a nagkurang,” kuna ti The Columbia History of the World.

Adda Panginanamaan?

“Apay koma a dagitoy amin a nagduduma ngem agkakanaig a paspasamak nagtitiponda iti maikadua a kagudua iti maika-20 a siglo? Apay a dagitoy a pammutbuteng iti pannakasinasina ti lubong timmaud iti apag-isu a tiempo a ti tao nakaibanagen iti sientipiko a panagbalbaliw ken pannakaammo ngem kadagiti amin a napalabas a historia?” Dagitoy a salsaludsod nga insaludsod ti mannurat a ni Geyer ket mamagpanunot. Ngem adda kadi siasinoman nga addaan kadagiti sungbat?

Dandani sangapulo a tawenen a napalabas, ti The World Book Encyclopedia addaan pananginanama a nakapaliiw: “Nalabit addaantayo iti dakdakkel a gundaway a mangrisot kadagiti parikuttayo iti tiempotayo ngem ti aniaman a napalabas a kaputotan.” Ngem itan, maysa a dekada kalpasanna, iti pangrugian ti 1990’s, adda pay kadi panginanamaan? ‘Wen,’ mabalin a kunayo, nga itudoyo ti panungpalan ti Nalamiis a Gubat, a nagbanag iti ad-adda a kooperasion ti Daya ken Laud, ken iti adu nga irarang-ay a naaramid iti panangkissay iti armas.

Impadto ti Biblia nga aramidenda ti kasta. Dayta ipamatmatna a bayat ti panagturay ti maikapito a pannakabalin ti lubong iti historia ti Biblia, ti kapatadana a maikawalo a pannakabalin espisipiko a maipasdek a maipaay iti panggep a mamagkaykaysa kadagiti nasnasion. (Apocalipsis 17:11) Ngem agballigi kadi? Ti paset 9 iti “Ti Panangituray ti Tao Nakatin kadagiti Timbangan” sumungbatto.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 18]

“Amin a pagarian a nabingaybingay a maibusor met la kenkuana marbek.”—Mateo 12:25

[Blurb iti panid 18]

“Dagiti nasnasion nagkiburda, dagiti pagpagarian nariribukda.”—Salmo 46:6