Dagiti Makariro a Banag Maipapan ken Tertullian

Dagiti Makariro a Banag Maipapan ken Tertullian

‘ADDA kadi pagpadaan ti Kristiano ken ti pilosopo? daydiay mangtagtaginayon ken mangisursuro iti kinapudno, ken daydiay mangbalballikug iti dayta? Ania ti pagtunosan ti Akademia ken ti Simbaan?’ Dagita a makakarit a saludsod ket inyimtuod ni Tertullian, maysa a mannurat idi maikadua ken maikatlo a siglo K.P. Isu ket pagaammo kas “maysa kadagiti kangrunaan a gubuayan ti adu a historia ti Simbaan ken dagiti doktrina a naisuro idi panawenna.” Adda pannakaammona iti nganngani amin nga aspeto ti narelihiosuan a panagbiag.

Nalabit ad-adda a nalatak ni Tertullian gapu iti makariro a sasaona, a kas kadagitoy: “Ad-adda ngarud a naindaklan ti Dios no Isu ket nanumo.” “Masapul a patien [ti ipapatay ti Anak ti Dios], agsipud ta saan a nakappapati.” “Naitabon [ni Jesus], ngem napagungar; sigurado dayta, agsipud ta imposible.”

Saan laeng a dagiti sasao ni Tertullian ti makariro. Nupay panggep dagiti suratna nga ikaluya ti kinapudno ken itandudo ti integridad ken dagiti doktrina ti simbaan, binallikugna ketdi ti pudno a sursuro. Ti kadakkelan nga impluensiana iti Kakristianuan ket maysa a teoria a nangibatayan idi agangay dagiti mannurat iti doktrina a Trinidad. Tapno maawatantayo no kasano a napasamak daytoy, anagentayo iti apagbiit ti mismo a kinasiasino ni Tertullian.

“Kanayon a Makapainteres”

Bassit laeng ti impormasion maipapan iti biag ni Tertullian. Umanamong ti kaaduan nga eskolar a nayanak daytoy idi agarup 160 K.P. idiay Carthage, Makin-amianan nga Africa. Nalawag a de adal ken kabesadona unay dagiti kangrunaan a mangan-annurot iti pilosopia idi kaaldawanna. Agparang a ti nangguyugoy kenkuana iti Kinakristiano ket ti kinatulok dagiti agkunkuna a Kristiano a matay gapu iti pammatida. Mainaig iti kinamartir dagiti Kristiano, inyimtuodna: “Ta siasino ti mangutob iti dayta a saan a mangimtuod no ania ti pakaigapuan ti kinamartir? siasino ti di mamati kadagiti doktrinatayo, kalpasan ti panagimtuodna?”

Kalpasan a nakomberte a Kristiano ni Tertullian, nagbalin a nalaing a mannurat kadagiti ababa ken nabagas a sasao. “Manmano ti teologo nga addaan iti abilidad nga ik-ikutan[na],” kuna ti libro a The Fathers of the Church. “Kanayon a makapainteres.” Maysa nga eskolar ti nagkuna: “Nalaing ni Tertullian kadagiti ababa nga ebkas ngem saan a kadagiti atiddog nga ebkas ken nalaklaka a maawatan dagiti nabagas ken ababa a komentona ngem kadagiti argumentona. Nalabit a dayta ti makagapu a masansan a maadaw ti sasaona ngem manmano a maadaw ti atiddog a paset ti suratna.”

Panangikaluya iti Kristianidad

Ti kalatakan nga insurat ni Tertullian isu ti Apology, a naibilang kas maysa kadagiti kabilgan a naisurat a pangdepensa iti naawagan a Kristianidad. Naisurat dayta idi panawen a masansan a mabiktima dagiti Kristiano kadagiti managan-anito a bunggoy dagiti managderraaw. Inkaluya ni Tertullian dagitoy a Kristiano ket tinubngarna ti di nainkalintegan a pannakatratoda. Kinunana: “[Dagiti bumusbusor] ibagada a dagiti Kristiano ti makagapu iti tunggal pannakadidigra ti publiko ken tunggal kinadaksanggasat dagiti tattao. . . . No ti Nilo dina padanuman ti taltalon, no di agbaliw ti tiempo, no adda ti ginggined, bisin, saplit—mangngegan a dagus ti derraaw: ‘Ipalladawyo dagiti Kristiano kadagiti leon!’”

Nupay masansan a mapabasol dagiti Kristiano kas di nasungdo iti Estado, inkagumaan ni Tertullian nga ipakita a kinapudnona, dagitoy ti kangrunaan a mapagtalkan nga umili. Kalpasan a dinakamatna dagiti sumagmamano a gakat a mangduprak iti gobierno, impalagipna kadagiti bumusbusor kenkuana a dagiti pagano ti nagkukumplot, saan a dagiti Kristiano. Inlawlawag ni Tertullian a no mapapatay dagiti Kristiano, ti met laeng Estado ti agsagaba.

Dadduma a sursurat ni Tertullian ket mainaig iti Nakristianuan a panagbiag. Kas pagarigan, iti panangilawlawagna iti suratna nga On the Shows, namallaag ni Tertullian maibusor iti ipapan iti dadduma a lugar a paglinglingayan, pinapagano nga ay-ayam ken panagbuya kadagiti teatro. Nalawag nga adda dagiti kabbaro a nakomberte a saan a dakes kadakuada ti tumabuno iti panangisuro iti Biblia kalpasanna, mapanda kadagiti pinapagano nga ay-ayam. Tapno pagpanunotenna ida, insurat ni Tertullian: “Anian a nakaap-aprang ti mapan iti simbaan ti Dios kalpasanna iti balay ti diablo—aggapu kadagiti naespirituan nga aktibidad a mapan kadagiti inaanimal nga aktibidad.” Kinunana: “Ti inlaksidyo nga aramid, saanyo koma nga awaten iti sao.”

Binallikugna ti Kinapudno Bayat ti Panangikaluyana iti Dayta

Iti panangirugina iti salaysayna a napauluan Against Praxeas, kuna ni Tertullian: “Binusor ken sinaranget ti diablo ti kinapudno iti nagduduma a pamay-an. No dadduma, panggepna a dadaelen ti kinapudno babaen ti panangikaluyana iti dayta.” Ti tao nga agnagan iti Praxeas iti daytoy a salaysay ket saan a masierto no siasino, ngem kinuestion ni Tertullian ti sursuro ni Praxeas mainaig iti Dios ken ni Kristo. Minatmatanna ni Praxeas kas katulongan ni Satanas a sisisikap a mangbalballikug iti Kristianidad.

Ti dakkel nga isyu kadagiti agkunkuna a Kristiano iti dayta a tiempo ket maipapan iti relasion ti Dios ken ni Kristo. Dadduma kadakuada, nangruna dagidiay Griego ti nalikudanda, ti marigatan a mamagtunos iti panamati iti maysa a Dios ken iti akem ni Jesus kas Manangisalakan ken Mannubbot. Pinanggep ni Praxeas a risuten ti parikutda babaen ti panangisurona a ni Jesus ket maysa laeng a langa ti Ama ket awan ti nagdumaan ti Ama ken ti Anak. Sigun iti daytoy a teoria, a pagaammo kas modalismo, impalgak kano ti Dios ti kinasiasinona “kas ti Ama iti Panamarsua ken iti pannakaited ti Linteg, kas ti Anak a Jesu-Kristo, ken kas ti Nasantuan nga Espiritu kalpasan a nagpalangit ni Kristo.”

Inlawlawag ni Tertullian a ti Ama ken ti Anak ket nalawag a pinagduma ti Kasuratan. Kalpasan nga inadawna ti 1 Corinto 15:27, 28, inrasonna: “Daydiay nangipasakup (kadagiti amin a banag), ken Daydiay nakaipasakupanda—masapul a dua a nagduma a Persona.” Dinakamat ni Tertullian ti mismo a sasao ni Jesus: “Ti Ama dakdakkel ngem siak.” (Juan 14:28) Babaen ti panangusarna kadagiti paset ti Hebreo a Kasuratan, kas iti Salmo 8:5, impakitana no kasano a dineskribir ti Biblia a ti Anak ket “nababbaba.” “No kasta, ti Ama ket naiduma iti Anak, nangatngato ngem iti Anak,” kuna ni Tertullian. “No kasano a sabali Daydiay nangputot, ken sabali Daydiay nayanak; sabali met Daydiay mangibaon, ken sabali Daydiay naibaon; ken, manen, sabali Daydiay nagaramid, ken sabali Daydiay a babaen kenkuana naaramid ti banag.”

Minatmatan ni Tertullian a nangatngato ti Ama ngem ti Anak. Nupay kasta, iti panangikagumaanna a mangsumra iti modalismo, ‘limbes iti bambanag a naisurat.’ (1 Corinto 4:6) Sibibiddut a pinaneknekan ni Tertullian ti kinadios ni Jesus babaen ti sabali pay a teoria, pinataudna ti teoria a “tallo a persona iti maysa a dios.” Iti panangusarna iti daytoy a konsepto, pinanggepna nga isuro a ti Dios, ti Anakna, ken ti nasantuan nga espiritu ket tallo a nagduma a persona a maymaysa ti kinadiosda. Ni Tertullian ngarud ti nagbalin a kaunaan a nangusar iti Latin a porma ti sao a “trinidad” para iti Ama, ti Anak, ken ti nasantuan nga espiritu.

Agannadkayo iti Nailubongan a Pilosopia

Kasano a napanunot ni Tertullian ti teoria a “tallo a persona iti maysa a dios”? Masungbatan dayta babaen ti sabali pay a makariro kenkuana—ti panangmatmatna iti pilosopia. Inawagan ni Tertullian ti pilosopia a “‘dagiti doktrina’ ti tattao ken ‘dagiti demonio.’” Sipapanayag a binabalawna ti napilosopiaan a panangsuporta kadagiti Nakristianuan a kinapudno. “Liklikan ti amin a panggep a mangpataud iti ballikug a Kristianidad nga Estoico, Platoniko, ken Socratiko ti nakabuklanna,” kinunana. Ngem masansan nga usaren ni Tertullian ti sekular a pilosopia no maitunos dayta kadagiti bukodna a kapanunotan.—Colosas 2:8.

Kuna ti maysa a reperensia: “Ti Trinitariano a teolohia masapulna dagiti Helenistiko a konsepto ken kategoria tapno mabukel ken mailawlawag dayta.” Kuna met ti libro a The Theology of Tertullian: “[Gapu iti] tarigagay a paglaoken dagiti legalistiko ken napilosopiaan a kapanunotan ken termino, naiparang ni Tertullian ti doktrina a trinidad, nupay adda limitasion ken pagkurangan dayta, sigun iti kapanunotan a maitunos iti naud-udi a pannakaiparang ti doktrina iti Konsilio ti Nicaea.” Gapuna, ti teoria ni Tertullian—tallo a persona iti maysa a dios—dakkel ti naaramidanna a nangisaknap iti narelihiosuan a kinaulbod iti intero a Kakristianuan.

Kinuna ni Tertullian a dinadael ti sabsabali ti kinapudno bayat a padpadasenda a salakniban dayta. Ngem kasta ti inaramidna idi pinaglaokna ti kinapudno iti Biblia nga impaltiing ti Dios ken ti natauan a pilosopia. Gapuna, ipapusotayo koma ti Nainkasuratan a ballaag a ditay ‘ipangag dagiti makayaw-awan a naipaltiing a sasao ken sursuro dagiti sairo.’—1 Timoteo 4:1.

[Dagiti Ladawan iti panid 29, 30]

Binabalaw ni Tertullian ti pilosopia ngem inusarna dayta a mangitandudo kadagiti bukodna a kapanunotan

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 31]

Dagiti pudno a Kristiano dida paglaoken ti kinapudno iti Biblia ken ti natauan a pilosopia