Pannakaadal ti Biblia​—Idiay Zoo!

ADDA idi tiempo a pinilimi ti naisangsangayan a pakaangayan ti linawas a panagadal ti pamiliami iti Biblia​—ti Emmen Zoo, nga asideg iti balaymi idiay Netherlands. Daytoy ket gapu iti nagsayaat a panggep nga agminarto kadakayo.

Kas iti adu a Kristiano a pamilia iti intero a lubong, adda linawas a panagadalmi iti Biblia. Bayat daytoy a panagadal, masansan a basaenmi ti maipapan kadagiti animal a nausar iti Biblia kas simbolo ti naimbag ken dakes a kualidad. Pampanunotenmi idi no kasano a maadalmi a naimbag dagiti animal isu nga inkeddengmi a pagreggetan dayta kas sangapamiliaan. Natudingan ti tunggal miembro ti pamilia iti espesipiko nga animal ket nakiddaw a mangsapul iti impormasion maipapan itoy nga animal kadagiti publikasion kas iti Insight on the Scriptures ken dagiti tomo Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo!

Bayat nga immadanikami iti ruangan ti Emmen Zoo, magagaran unay ti matmata dagiti annakmi, da Mari-Claire, Charissa, ken Pepijn. Mapanmi kitaen dagiti buaya, oso, zebra, kuton ken nalabit ad-adu pay ngem kadagiti animal a nabasami iti Biblia. Ngem umuna iti amin, palubosandakami a mangipadamag kadakayo maipapan itoy naisangsangayan a zoo.

Awan Nakaikulonganda

Maysa a naisangsangayan a parke ti animal ti Noorder Dierenpark, kas pannakaawag ti Emmen Zoo iti Olandes, a nadisenio maitunos kadagiti moderno a pagannurotan [ti panangaywan iti zoo]. Awan makitayo ditoy nga animal a nakakulong. Imbes ketdi, naaramid amin a pamuspusan idiay Emmen tapno makapagnaed dagiti animal iti aglikmut a no mabalbalin, kaasping unay ti natural a pagtaenganda. “Ti sangaili, imbes a ti animal, ti adda iti likudan ti alad,” kuna ti umis-isem a ni Wijbren Landman, maysa kadagiti biologo ti parke.

“Saan a naurnos dagiti animal sigun iti kakikitada no di ket sigun iti lugar a nagtaudanda. Isu nga iti nalawa a savanna ti Africa a makitayo ditoy, adu nga animal ti posible a mapagkaykaysa nga agnaed a bulos.” Ket wen, makitami idan​—dagiti katatayagan nga animal iti lubong, ti atiddog ti tengngedda a giraffe, a dumakkel iti katayag nga 6 a metro. Kaduada dagiti springbok, impala, zebra, gnu, waterbuck, ken uray pay ti sumagmamano a rhinoceros.

Ngem adu pay ti ibaga kadakami ni Wijbren maipapan iti savanna ti Emmen: “Naglawa ti pagpisipisan dagiti animal ditoy a pulos a dida marikna a naipupokda. Kaskasdi, nangipaaykam met iti sumagmamano a ruta a paglibasan. Makitayo kadi dagiti dadakkel a bato sadiay? Iti nagbabaetanda, makapagkamang dagiti springbok tapno saan ida a singaen dagiti rhinoceros. Ken dayta a turod sadiay ti paglemmengan dagiti animal tapno dida agkikinnita. Ngem kaaduan a tiempo, saan unay nga agkikinnita dagiti animal. Talaga a saan a nakaskasdaaw daytoy, tangay agkakaduadan idiay Africa iti rinibun a tawen.”

Dagiti Mawaw a Zebra

“Kitaenyo! Dagiti zebra!” ti magagaran a kinuna ni Charissa. Adu ti nasukimatna maipapan kadagiti zebra. “Dagiti urit ti mangdadael iti sukog ken panagkaykaysa ti pigura dagiti zebra nga uray ti katademan ti panagkitana a katutubo ti di makadlaw iti kaaddada iti 40 agingga ti 50 a metro a kaadayo. Ti napigsa a panagkita ken panagangot dagiti zebra agraman ti abilidadda nga agtaray a sipapardas​—uray pay iti nasurok nga 60 a kilometro iti kada oras​—ti agserbi kas salaknib kadagiti mannangan-karne nga animal. Kuna ti Salmo 104:11 a dagiti zebra ‘regular a penkenda ti wawda.’ Isu a manmano a masarakan ida iti 8 kilometro a kaadayo manipud danum.” Kalpasanna, innayonna: “Masapul a penkentay met ti naespirituan a wawtayo babaen ti panagtalinaedtayo a nadekket iti kongregasion, panagadal iti Biblia, ken itatabuno kadagiti gimong.”

Panawanmi ti savanna ti Africa ket mapankami iti pagyanan ti maysa kadagiti kadakkelan a mannangan-karne ditoy daga, ti kodiak bear. Daytoy kadakkelan kadagiti amin nga oso dumakkel agingga iti 3 a metro ken agdagsen iti aginggat’ 780 a kilo. Tapno agparang a natural no mabalbalin ti pakaikulonganda ditoy, nagpintas ti pannakadiseniona babaen kadagiti waig ken dadakkel a bato. Ti kodiak bear ti manong ti Syrian brown bear, nga agnanaed idiay Israel idi tiempo ti Biblia. Kas naammuan ni Mari-Claire, pagbiag dagiti oso ti nadumaduma a taraon. Manganda iti bulbulong ken ramut ti mulmula agraman prutas, berry, bukbukel, itlog, insekto, ikan, utót, ken dadduma pay, ken pagay-ayatda unay ti diro. Iti kadaanan nga Israel, idi manmano dagiti mula a pagtaraon ti oso, masapul nga agannad dagiti pastor iti iraraut dagiti oso. Idi agtutubo ni David, situtured a pinapatayna ti rimmaut nga oso tapno masalaknibanna ti arban ni amana.​—1 Samuel 17:34-37.

“Kadagiti Abut ti Agongna Rummuar ti Asuk”

Ngem adu pay nga animal ti talaga a kayatmi a makita. Iti napalabas nga aldaw a panagadalmi iti Biblia, napagadalanmi ti “Leviathan,” ti buaya. Idi damo, inladawan dayta ni Pepijn kas ‘kita ti ikan, ngem nagdakkelan la ngamin!’ Idinto ta sensitibo dagiti buaya iti agbaliwbaliw a temperatura, napaggianda iti Africa House, a pakamantineran ti klima ti tropiko. Apagserrekmi, nakigtotkami iti bara ken agneb, nga uray la nangpakusnaw iti anteohosmi. Mainayon iti dayta, masapul a mairuamkami iti kinasipnget. Ti pannagnami a bumallasiw iti agbitbitin a kayo a rangtay, kellaat a nakitami ti agassawa a dadakkel a buaya a kasla mangbambantay iti paglubnakanda iti agsinnumbangir nga igid ti rangtay. Addada sadiay a di aggargaraw isu a nakuna ni Pepijn a: “Saanda nga agpayso.”

Dagiti buaya ti maysa kadagiti kadakkelan nga adda pay laeng a reptilia. Dadduma ti makagteng iti kaatiddog nga 6 a metro ken mabalin nga agdagsen iti 900 a kilo. Nakaskasdaaw ti kinapigsa ti pangáda​—uray ti bassit a buaya nga agdagsen iti 50 a kilo ti mabalin a mangusar iti bileg a 700 a kilo. No lumung-aw ti buaya kalpasan ti panagtanebna, ti napardas a panagangesna babaen ti agongna ti mangpataud iti pugsit a mabalin a kasla ‘raya ti lawag’ no masilnagan ti init iti agsapa ken kasla ‘rummuar ti asuk kadagiti abut ti agongna’ nga iladawan ti libro a Job.​—Job 41:1, 18-21.

“Naannad a kas Kadagiti Serpiente”

Di pay nabayag a pimmanawkami iti ayan dagiti buaya idi a nadlawmi iti kasipngetan​—naimbag ta iti uneg dagiti sarming a panel​—ti adu a kita ti parsua a nausar idiay Biblia a simbolo ti matarigagayan ken di matarigagayan a kualidad. Tuktukoyenmi ti serpiente, ti kaunaan nga animal a nainaganan idiay Biblia. (Genesis 3:1) Inusar ni Jesus ti kinaannadna kas pagtuladan idi binagbagaanna dagiti adalanna maipapan iti kababalinda kadagiti kas lobo a bumusbusor. (Mateo 10:16) Ngem, siempre, ti serpiente ti kadawyan a mainaig iti “kadaanan a serpiente,” ni Satanas a Diablo, a nailadawan idiay 2 Corinto 11:3 a manangallilaw ken nasikap a kaasping ti serpiente.​—Apocalipsis 12:9.

“Inka ken Kuton, . . . ket Sumiribka”

Ti di manamnama a mabuya iti parke ti animal isu ti makitami a dakkel a bunton ti kuton, a paggianan ti tallo a kolonia ti leaf-cutter ants. Dagitoy ti hardinero kadagiti kuton. Makitami ti kolonia iti likudan ti sarming a panel; gapu itoy a maadalmi ti kadawyan a kababalin dagitoy a bassiusit a parsua. Paginteresanmi dagiti kuton agsipud ta nausarda idiay Biblia kas pagtuladan iti kinagaget ken nainkasigudan a kinasirib.​—Proverbio 6:6.

Maysa nga espesialista iti insekto ni Wijbren Landman. Ilawlawagna: “Mapattapatta a sangamilion nga imultiplikar iti sangabilion ti kuton iti rabaw ti daga, kaipapananna nga iti tunggal tao, adda kurang a 200,000 a kuton! Kadagiti 15,000 a kita a masarakanmi nga agkaiwara iti intero a kontinente malaksid kadagiti polar a rehion, awan ti agkaing-ingas. Nadumaduma a kita ti balay ti bangonenda, ken nadumaduma a taraon ti kanenda, ngem organisadoda amin iti gistay umasping a pamay-an.

“Taripatuen dagiti leaf-cutter ants ti makan a fungus, no kasano a ti tao taripatuenna ti uong. Kas makitayo, daytoy a panangtaripato maaramid iti uneg ti daga, ngem ti taraon para iti fungus agtaud iti rabaw ti daga. Inaldaw a siookupado nga ibiahe dagiti kuton ti bulbulong iti umokda. Ulienda ti kayo wenno bassit a kayo ket mangpilida iti bulong. Kalpasanna, iti panangusarda kadagiti pangáda a kaslattay kartib, sipapardas a manggettengda iti kasla nagtitimbukel a pedaso ti bulong sada agsasaruno a mangibagkat itoy iti umokda, nga iggamanda a kaslattay payong iti ngatuen ti ul-uloda. Daytoy ti mangilawlawag iti maikadua a naganda, parasol ants. Nagpartak ti panaggetteng ta idiay South ken Central America, naan-anay a maalada amin a bulong ti bassit wenno dakkel a kayo iti sumagmamano laeng nga oras. Isu met la a saanda a matarigagayan sadiay! Iti umokda, dadduma a trabahador ti siaannad a mangdalus kadagiti pedaso ti bulong sakbay a ngalngalenda ida. Kalpasanna, mailaok ti naalada a derder kadagiti enzyme ken amino acid nga iyibleng dagiti kuton. Iti daytanto laeng a tiempo a mabalinen nga usaren ti fungus ti derder kas taraon, a mangipasigurado iti kanayon a suplay a fungus agpaay iti intero a kolonia ti kuton.”

Tangay naibuyogkam unay iti kinasirib ken kinamanagparnuay a nabatad iti awan patinggana a kinanadumaduma dagiti pinarsua, pinanawanmi ti kolonia ti kuton. Malem unay idin, ket masapul nga agawidkamin. Ngem nakaad-adu pay ti kayatmi a kitaen. Saanmi pay a nasarungkaran dagiti kullaaw (Isaias 13:21), foca (Exodo 35:23), hippopotamus (“Behemoth,” Job 40:15), avestruz (Jeremias 50:39), wenno dagiti nagadu a sabsabali pay nga animal nga agnanaed ditoy a nadakamat iti Biblia. Maikari nga adalen ti tunggal maysa. Sigurado nga agsublikamto idiay Emmen Zoo!​—Naipatulod.

[Picture Credit Line iti panid 16]

Avestruz: Yotvatah Nature Reserve