Rumbeng Kadi a Mabakunaan ti Pamiliak?

“PANAGBABAKUNAN,” kuna ti doktor. Nalabit maamak ti maysa nga ubing no mangngegna dayta, ngem iti pangkaaduan, nagbanag iti makapabang-ar a ragsak ken panangipalubos dagiti nagannak.

Itay nabiit, nupay kasta, rimsua dagiti saludsod maipapan kadagiti kadawyan a maanamongan a pannakabakuna dagiti ubbing ken nataengan. Ania a bakuna ti talaga a kasapulan? Dagiti ngay pagdaksanda? Adda kadi aniaman a pakainaigan ti dara iti pannakapataud ti maysa a bakuna?

Nasayaat a salsaludsod dagitoy nga usigen ti maseknan a Kristiano a pamilia. Dagiti sungbat mabalin nga adda direkta nga epektoda iti salun-at ken masanguanan dagiti annakyo agraman kadakayo.

Ti Pakasaritaanna

Idi 1954, naiyam-ammo ti maysa a nabirtud a bakuna a namagpatingga iti polio a nagam-amkan ti kaaduan a pagilian. Idi 1980, naideklara a napaksiaten iti intero a lubong ti saplit ti burtong, ti bunga dagiti naballigi a programa ti panagbakuna. Kasla pasingkedan daytoy dagiti sasao ni Benjamin Franklin: “Napatpateg ti sangaonsa a panagannad ngem ti sangalibra a panangagas.”

Ita, epektibo unay dagiti programa ti panagbakuna a manglapped iti adu a sakit​—tetano, polio, diphtheria, ken pertussis (kelkelen a panaguyek), kas sumagmamano laeng. Kanayonanna, nalawag a no nakapuy ti pannakabakuna, agsubli ti sakit. Napasamak dayta iti maysa a pagilian nga addaan kelkelen a panaguyek.

Aniat’ maaramidan dagitoy a bakuna? Kangrunaanna, iti maysa kadagiti dua pamay-an, tulonganda ti resistansia ti bagi a manglaban iti panangraut dagiti makaakar a banag a maawagan pathogen, a pakairamanan dagiti mikrobio ken virus. Maawagan ti umuna a wagas kas active immunization. Daytoy ket bakuna a naglaon iti kimmapuy wenno napapatay a pathogen (wenno sabidongna) a naisagana iti wagas a di napeggad iti bagi. Mangrugin a mangporma dagiti panglaban a mekanismo ti bagi kadagiti mangpapatay a molekula a maawagan antibody a manglaban iti sakit, no bilang rumsua dayta. No ti bakuna ket naglaon iti bassit a kantidad ti sabidong ti pathogen (toxin), maawagan dayta a toxoid. No naaramid dayta manipud kimmapuy (kimmapsut) a pathogen wenno manipud napapatay nga organismo, maawagan dayta a bakuna.

No iladawanyo, dagitoy a bakuna dida mangparnuay a dagus iti resistensia. Napaut a tiempo ti kasapulan ti bagi a mangparnuay kadagiti mangsalaknib nga antibody. Iraman dagitoy nga active immunization amin a bakuna ti ubing ken dagiti indieksion a kadawyan a maibilang a bakuna. Iti maysa laeng a nailaksid (a mailawlawagto), di mausar kadagitoy ti dara iti pannakapataudda.

Ti sabali a pamay-an ket maawagan a passive immunization. Kadawyan a mausar daytoy kadagiti kasasaad a nakaro ti sakit ti maysa a tao, kas ti rabies. Iti dayta a kaso, awanen tiempo ti bagi a mangparnuay iti bukodna a resistensia. Isu a kasapulan ti antibody ti sabali, a naisaganan a maiyendieksion tapno labananna dagiti pathogen ti tao nga adda rabies-na. Ti gamma globulin, antitoxin, ken hyperimmune serum ti dadduma kadagitoy a bakuna a napataud manipud ti bassit a dara ti tattao wenno ayup. Dagitoy a nabulod, wenno passive immunization ket nairanta a mangted iti bagi iti dagus, ngem temporario laeng a tulong a manglaban iti sakit. Dagitoy a nabulod nga antibody ket maikkatto iti bagi kas ganggannaet a protina.

Rumbeng Kadi a Mabakunaan ti Anakko?

Iti pannakaisalaysay daytoy a pakasaritaan [ti bakuna], kaskasdi nga iyimtuod ti dadduma, ‘Aniat’ rumbeng a maibakuna iti anakko?’ Iti kaaduan a paset ti lubong a nalaka a magun-odan ti bakuna ti ubbing, dagiti masansan a pannakabakuna ti nagbanag iti bimmassit a bilang ti sakit dagiti ubbing.

Iti sumagmamano a tawen, insingasingen ti American Academy of Pediatrics, iti pangkaaduan nga iyaanamong dagiti umasping nga organisasion iti intero a lubong, ti masansan a panagbakuna kontra kadagiti sumaganad a sakit: diphtheria, pertussis, ken tetano. Masansan napagtitipon dagiti tallo iti maymaysa a bakuna​—DPT​—a tallot’ birtudna (bilegna) a DPT a bakuna a maitudok iti kada dua a bulan. Malaksid iti dayta, ti bakuna ti kamuras, kabbi, ken rubella (German measles) ti maitudok kas maymaysa a bakuna​—MMR​—no makatawenen ti ubing. Kasta met a ti uppat a doses ti oral polio vaccine [kontra polio a bakuna] (OPV) ti maitudok iti iskediol nga umasping iti DPT.a

Iti adu a lugar, kapilitan daytoy a panangbakuna, nupay mabalin a nagduduma ti bilang dagiti kasapulan a birtudna. Itay nabiit, gapu ta nasaknap manen ti kamuras iti sumagmamano a lugar, naisingasing iti sidong ti sumagmamano a kasasaad, dagiti nabilbileg a bakuna kontra kamuras. Mabalin a masapul nga agpakonsultakayo iti doktor iti lugaryo para kadagiti detalye.

Kanayonan kadagitoy, adda bakuna ti pulmonia (Pneumovax). Kasla agpaut-biag ti birtud daytoy a bakuna para kadagiti ubbing ken nataengan, nga iti dadduma a rason, nalaka a kaptan ti sumagmamano a kita ti pulmonia.

Sabali pay a bakuna para ubbing ket maawagan Hib. Maitudok dayta kas salaknib iti kadawyan a pathogen ti ubing, ti trangkaso a Hemophilus. Mangituggod daytoy a mikrobio iti sumagmamano a sakit ti ubbing, nalabit ti kakaruan a kita ti meningitis. Napaneknekanen a natalged ti bakuna, ket sumaksaknap ti pannakairekomendana kas paset ti agsasaganad a bakuna ti ubbing.

Ngem, awan sabali a maisukat iti masansan a pannakabakuna para tuko. Ket saanen a magun-odan ti bakuna para burtong gapu ta, kas nadakamat itay, napaksiaten ti maysa a sangalubongan a programa daytoy makapapatay a sakit.

Dagiti Ngay Pagdaksanna?

Ti ngay isyu maipapan kadagiti pagdaksan ti bakuna? Iti kaaduan a bakuna, malaksid iti gagangay a kellaat a panagsangit ken apag-apaman a panaglua ti ubing, masansan a limitado ken temporario dagiti pagdaksanna​—kaaduanna maysa wenno sumagmamano laeng nga aldaw a panaggurigor. Kaskasdi, madanagan ti adu a nagannak maipapan ti peggad dagitoy a bakuna. Sinurbey ti maysa a panagadal ti medisina dagiti pakaseknan dagiti nagannak maipapan ti salun-at dagiti annakda ket natakkuatanda a 57 porsiento kadagiti napagsaludsodan a nagannak ti madanagan iti epekto ti bakuna.

Itay nabiit, naipablaak ti dakkel a pakaseknan maipapan ti maysa a ramen ti DPT, nga isu, ti kontra pertussis, wenno ti ramen ti bakuna para ti kelkelen a panaguyek. Ti balligi daytoy a bakuna ti nagbanag iti nakaskasdaaw nga ibabassit dagiti dati a pagam-amkan a sakit​—manipud 200,000 a kaso iti kada tawen iti maysa a pagilian laeng sakbay ti bakuna a nagbalin a 2,000 iti kada tawen kalpasan ti nasaknap a panagbakuna. Kaskasdi, adda dagiti nakaro nga epekto​—pannakatalimudaw ken posible a pannakadangran ti utek​—ti agarup 1 iti 100,000 a doses a naipakat.

Nupay mammano daytoy nga epekto, medyo madanagan dagiti nagannak nga awan pagpilianda no di pabakunaan ti anakda tapno maawat idiay eskuelaan. Gapu ta ti kelkelen a panaguyek, nupay mammano, ket makadangran no saplitenna ti komunidad, ipapan dagiti eksperto nga iti kadawyan nga ubing, “nasaysayaat nga adayo ti bakuna ngem ti makaptan iti sakit.” Ibalakad dagita nga eksperto a maitudok koma ti bakuna malaksid “no ti napalabas a pannakabakuna ket nagbanag iti kombulsion, encephalitis (lumteg ti utek), pagilasinan ti pannakadangran ti utek, wenno pannakatalimudaw. Saan met a mabakunaan iti kanayonan a doses ti bakuna dagiti maladaga a ‘mannaturog unay, nakarot’ panagsangitda (kanayon a panagsangit wenno panagikkis iti 3 wenno napapaut nga oras), wenno gurigor a nasursurok ngem 40.5 degrees Celsius.’”b

Iti adu a daga ti pudno a solusion ti problema ket maysa nga acellular vaccine (bakuna a saan a naglaon iti napapatay a selula kas kadagiti kadawyan a bakuna), kas ti madama ita a maipakpakat idiay Japan a manamnama a nasayaat ti epektona. Daytoy a baro ken kasla nataltalged a bakuna ket madama a maiwarwaras iti dadduma a pagilian.

Namin-adun a napaneknekan nga epektibo ken natalged unay ti masansan a pannakabakuna ti ubing.

Ti Ngay Bakuna a Pangnataengan?

Apaman a nataenganen ti maysa a tao, sumagmamano laengen nga active immunization ti kasapulanna. No mabalbalin, amin a nataengan ket nabakunaan koman iti kontra kamuras, kabbi, ken rubella idi ubbingda pay laeng. No bilang awan, mabalin nga itukon ti doktor ti maysa nga MMR a bakuna a pangnataengan.

Nasayaat met ti bakuna kontra tetano iti kada sangapulo a tawen tapno maliklikan ti pannakatetano. Mabalin a kayat dagiti nataengan unayen ken dagiti adda nakaro a sakitda ti agpakonsulta iti doktorda maipapan ti tinawen a bakuna kontra trangkaso. Masapul a laglagipen koma dagiti agbiahe iti sumagmamano a paset ti lubong ti agpabakuna kontra yellow fever, kolera, anthrax, tipus, wenno saplit no dagita a sakit ket agraira iti lugar a papananda.

Maysa a kita ti active immunization ti laglagipentayo gapu ta daytat’ kakaisuna nga active immunization a naaramid manipud dara. Daytat’ bakuna kontra hepatitis-B a maawagan Heptavax-B. Nairanta daytoy a bakuna iti sumagmamano, kas dagiti mangay-aywan ti salun-at, a mabalin a di mapakpakadaan a maisarang kadagiti produkto manipud dara manipud kadagiti pasiente a naakaran ti hepatitis-B. Nupay mapadayawan kas kangrunaan a nagapuanan ti medisina, nangituggod iti danag ti bakuna gapu iti pannakapataudna.

Kangrunaanna, ti dara ti napili nga adda hepatitis-B-virusna ket maidulin ken mapapatay ti aniaman a virus, sada makagun-od iti sumagmamano a hepatitis-B antigen. Daytoy a napapatay, inaktibo nga antigen ti mabalin a maitudok kas maysa a bakuna. Agkedked ti adu iti daytoy a bakuna, nupay kasta, iti danag a maakaranda manipud dara dagiti adda sakitda, kas kadagiti nalulok iti sekso. Kanayonanna pay, dadduma a sensitibo ti konsiensiada a Kristiano ti mangilaksid iti bakuna gapu ta napataud dayta manipud dara ti sabali a tao.c

Dagita a panangilaksid iti bakuna kontra hepatitis ti epektibo a naikkat idi naiwaras ti sabali ngem kapadpada ti birtudna a bakuna kontra hepatitis-B. Naaramid daytoy babaen iti genetiko a teknolohia a ti bakuna mapataud babaen dagiti selula ti yeast, nga awan mausar a dara ti tao. No agtartrabahokayo iti maysa a tay-ak ti medisina wenno iti dadduma a rason ket maibilang a masapul a mabakunaan iti kontra hepatitis-B, mabalin a pakisaritaanyo daytoy a banag iti doktoryo.

Ti Dara iti Pannakapataud Dagiti Bakuna

Mamataud daytoy iti napateg a punto kadagiti Kristiano a maseknan iti panangiparit ti Biblia iti saan nga umno a pannakausar ti dara. (Aramid 15:28, 29) Adda pay kadi sabali a bakuna a naaramid manipud iti dara?

Kas pangkaaduan a pagalagadan, malaksid ti Heptavax-B, saan a mapataud manipud ti dara dagiti active immunization. Nairaman ditoy ti amin a bakuna ti ubbing, kas pangarigan.

Kasungani daytoy ti passive immunization. Mabalin nga ipapan ti maysa a no maidagadag a mabakunaan kalpasan a nakaptan ti sakit, kas no [isut’] nakabaddek iti maysa a naglati a lansa wenno kinagat ti aso, dagiti bakuna (malaksid no masansan laeng ti pannakaitudokda) ket hyperimmune a serum ken napataud manipud dara. Pudno met daytoy iti Rh immune globulin (Rhogam), a masansan a maitukon para iti inna a negatibo iti Rh nga iti dadduma a rason maisarang iti positibo a dara nga Rh, kas iti pannakaipasngay ti maysa a maladaga a positibo iti Rh.

Yantangay dagitoy a passive immunization ket pakaseknan maipapan ti pannakausar ti dara, ania a takder ti masapul nga alaen ti maysa a sensitibo ti konsiensiana a Kristiano? Nangipaayen dagiti naglabas nga artikulo daytoy a magasin ken ti kaduana, Ti Pagwanawanan, iti sangsangkamaysa a takder: Biang ti maysa a Kristiano a nasanay-Biblia ti konsiensiana ti mangngeddeng no awatenna daytoy a panangagas agpaay kenkuana ken ti pamiliana.d

Rumbeng Kadi nga Agpabakuna ti Pamiliak?

Dakkel ti panagraem dagiti Kristiano iti biag ken naimpusuan a tarigagayanda ti kasayaatan para iti salun-at ti pamiliada. No inkeddeng ti konsiensiayo nga agpabakuna ti pamiliayo, dayta ket bukodyo a desision.​—Galacia 6:5.

Sinumaria a naimbag ti maysa nga eksperto ti kasasaad: “Masapul nga adda pannakaammo dagiti nagannak maipapan ti dakes nga epekto ti maysa a panangagas iti anakda. Saan laeng nga isuda ti legal a mangay-aywan iti anakda. Isuda [pay] ti agsungsungbat iti nasayaat a kasasaad ken pannakasalaknib dagiti annakda kabayatan ti tiempo ti biag a ti ubing ket agpannuray pay laeng kadakuada.” Iti daytoy a banag maipapan ti pannakabakuna, agraman ti dadduma pay a banag maipapan ti panangagas, sisiserioso unay nga ibaklay dagiti Saksi ni Jehova ti responsabilidad.​—Impatulod ti maysa a doktor.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 24]

Dagiti Bakuna a Saan a Napataud Manipud Dara

Bakuna ti ubing (DPT, OPV, MMR)

Hib vaccine

Pneumovax

Toxoids

Bakuna para trangkaso

Recombivax-HB

Dagiti Bakuna a Napataud Manipud Dara

Heptavax-B

Rhogam

Antitoxins

Antivenins (para gita ti uleg ken lawwalawwa)

Immune globulins (para nadumaduma a sakit)

Gamma globulin

Hyperimmune serum preparations (kontra rabies a serum, kas pangarigan)