Nagtalinaed Kadi a Langalang ti Juda?

IMPAKPAKAUNA ti Biblia a ti daga ti pagarian ti Juda ket dadaelen ti Babilonia ken agtalinaed a langalang agingga iti panagsublinto dagiti naidestiero a Judio. (Jeremias 25:8-11) Ti kabilgan a pammaneknek a natungpal dayta a padto isu ti naipaltiing a salaysay ti historia a nairekord agarup 75 a tawen kalpasan a ti umuna a grupo dagiti naidestiero nagsublida iti daga a nakayanakanda. Sigun iti salaysay, ti ari ti Babilonia “impanna a kautibo idiay Babilonia dagidiay nabati manipud iti kampilan, ket nagbalinda nga ad-adipen kenkuana ken iti annakna agingga a nangrugi ti panagturay ti naarian a pannakabalin ti Persia.” No maipapan iti daga, naikuna: “Amin dagiti aldaw a pannakapaglangalang sinalimetmetanna ti sabbath.” (2 Cronicas 36:20, 21) Adda kadi ebidensia ti arkeolohia a mangpasingked iti dayta?

Iti pagiwarnak a Biblical Archaeology Review, kastoy ti impatuldo ni Ephraim Stern, maysa a propesor ti arkeolohia iti Hebrew University idiay Palestina: “Dagiti taga-Asiria ken Babilonia sinamsamda ti dakkel a paset ti nagkauna nga Israel. Ngem maibatay iti ebidensia a nakabakab ti arkeolohia, ti nateddada kalpasan ti panangrautda ipakitana ti dua nga agduma a kasasaad.” Inlawlawagna: “Nangibati dagiti Asirio iti nalawag nga ebidensia a sinakupda ti Palestina, ngem ti Babilonia awan ti makita nga ebidensia a sinakupna ti daga. . . . Idi laeng manen panawen ti Persia nga adda makita nga ebidensia ti panangsakup . . . Kabayatan dagidi a tiempo, awan uray maysa nga ili kadagiti dinadael dagiti taga-Babilonia ti napagnaedan manen.”

Umanamong ni Propesor Lawrence E. Stager manipud iti Harvard University. “Iti intero a Filistia, ken idi agangay iti intero a Juda,” kinunana, “ti imbilin [ti ari ti Babilonia] a nasaknap a panangdadael ket nangyeg iti pannakalangalang iti makinlaud a paset ti Karayan Jordan.” Innayon ni Stager: “Idi laeng panawen ni Ciro a Dakkel, ti Persiano a simmaruno a nagturay iti Babilonia, nga adda manen nakita a rekord ti arkeolohia . . . idiay Jerusalem ken idiay Juda, ti nagsublian ti kaaduan a naidestiero a Judio.”

Wen, natungpal ti sao ni Jehova maipapan iti pannakalangalang ti Juda. Kanayon a pumudno ti aniaman nga ipakpakauna ni Jehova a Dios. (Isaias 55:10, 11) Naan-anay a makapagtalektayo ken ni Jehova ken kadagiti karina a nailanad iti Saona, ti Biblia.―2 Timoteo 3:16.

Kayatyo Kadi ti Masarungkaran?

Uray iti daytoy nariribuk a lubong, magun-odyo ti ragsak manipud iti umiso a pannakaammo iti Biblia maipapan iti Dios, iti Pagarianna, ken iti nakaskasdaaw a panggepna iti sangatauan. No kayatyo ti ad-adu pay nga impormasion wenno kayatyo nga adda sumarungkar iti pagtaenganyo tapno libre nga iyadalannakayo iti Biblia, pangngaasiyo ta agsuratkayo iti Watch Tower, P.O. Box 2044, 1060 Manila, wenno iti maitutop nga adres a nailista iti panid 2.