Panangtulong iti Pamiliak nga Agbalin a Nabaknang iti Naespirituan

Kas insalaysay ni Josephat Busane

Diak pulos malipatan ti panagluganko iti tren idiay Johannesburg, Sud Africa, idi Enero 1941. Agsublikamin ken gayyemko sipud pay kinaubing a ni Elias Kunene iti pagtartrabahuanmi kalpasan ti panagbakasionmi idiay Zululand.

KADUAMI idiay tren ti maysa a baro nga addaan muti, maysa nga agas a patienda nga adda anibna, a kadawyan a magun-odan manipud iti maysa nga arbulario. Impulagidna ti muti iti kidayna iti panamatina a daytanto ti mangipasiguro a makaay-ayonto isuna iti amona a puraw. Bayat nga asidegkamin a dumsaag iti tren, kinuna ni Elias: “Diosna dayta a muti.” Dagidi a sasao ti nangduyok iti pusok a kas iti immuko gapu ta adda met bukodko a muti iti bagko nga insaganak sigun iti pammilin ti maysa nga arbulario.

Makiin-innadalkam iti Biblia ken Elias kadagiti Saksi ni Jehova, isu a naamirisko nga adayon ti rimmang-ayanna iti naespirituan ngem siak. Dagus nga imbellengko ti muti iti basuraan ket kalpasanna nakikaduaakon a regular ken Elias a tumabuno kadagiti gimong dagiti Saksi ni Jehova.

Agpadakami ken Elias a kasadon. Isu nga apay a nagtrabahokami iti maysa a siudad nga agarup 400 a kilometrot’ kaadayona manipud pagtaenganmi? Aniat’ naggidiatan ti biag iti siudad ken ti biag idiay away ti Zululand? Ket nangyeg kadi iti gunggona kadagiti pamiliami ti pannakitimpuyogmi kadagiti Saksi ni Jehova?

Biag Idiay Zululand

Naipasngayak idiay Zululand, Sud Africa, idi 1908. Nagnaed ti pamiliami iti distrito ti Msinga, maysa a rehion ti naruot a kapatagan, katurturodan, ken sisiitan a kaykayo. No otonio ditoy, ti natirad a sabsabong ti kayo nga aloe ti mangpapintas iti aglawlaw gapu iti narangrang a kinalabagana. Agar-arab dagiti baka ken kalding iti nagbabaetan dagiti kayo kadagiti katurturodan. Naisaknasaknap iti kapatagan ti ayan dagiti kraal (grupo dagiti kalapaw) ken bangkag ti mais, nga isu ti kangrunaan a taraon dagiti Zulu a tattao.

Ti kraalmi, kas iti dadduma, ket buklen ti maysa a kalapaw para kadagiti dadakkelmi, maysa para ken manangko, ken maysa para kaniak ken ti adiek a lalaki. Ti sabali a kalapaw isut’ kusina ti pamiliami, sa adda pay maysa nga isut’ bodegami. Tunggal kalapaw ket kas balisungsong ti sukogna, a pitak ti didingna nga agarup maysa a metro ti kangatona sa pan-aw ti atepna. Agkarkaraykay dagiti manok iti aglawlaw dagiti kalapaw, nga agtuktuktok iti taraonda, ket adda iti asideg ti kulongan dagiti baka. Kontenton ti pamiliami iti daytoy a simple a biag iti away. Adda taraon ken pagtaenganmi, ket saanen a kasapulan a mangged pay iti adayo ni tatangko.

Kaskasdi, ti kinatalinaay ti away ti Zululand ket masansan a mariribuk. Dagitoy a napintas a katurturodan ken karkarayan ti nakaibukbokan ti dara ti tao. Idi karrugi ti maika-19 a siglo, ti Zululand ket sinakop ti sumagmamano nga independiente a tribo. Sa adda idi ti maysa a Zulu a mannakigubat nga agnagan Shaka. Rinaut ti armadana dagiti amin a tribo iti aglawlaw. Nagkamang dagiti nakalasat wenno nagbalinda a paset ti nasion a Zulu.

Idi agangay, adda panagraranget dagiti agtataeng a Zulu ken Olandes. Maysa ket naangay iti maysa a karayan a di pangadayuen iti pagnanaedanmi. Adu unay a dara ti naibukbok ta uray la a limmabaga ti karayan, isu a naawagan Karayan ti Dara. Sa dimteng dagiti armada ti Britania. Iti maysa a turod a maawagan Isandlwana, a di pangadayuen iti pagnanaedanmi, napapatay ti rinibo a tattao iti maysa kadagiti nadara a panagraranget dagiti soldado ti Britania ken Zululand. Nakalkaldaang, di pulos naadda ti manayon a talna ditoy Zululand. Masansan nga agkidar dagiti nabayagen a panaggiginnura dagiti tribo.

Panangsapul Kadagiti Material a Kinabaknang

Pimmusay ni nanangko idi agtawenak iti lima. Ni tatang ken ni manangko a Bertina ti nangaywan ken nangtulong kaniak tapno makaturposak iti innem a tawen a panageskuela. Idi agtawenakon iti 19, nangrugiak a nagtrabaho kas maysa a shop assistant iti kabangibang nga ili ti Dundee.

Nadamagko nga adu nga agkabanuag a lallaki ti ad-adut’ masapulanda a kuarta idiay siudad ti Johannesburg, ti kabisera iti industria ti panagminas iti balitok ti Sud Africa. Isu nga iti simmuno a tawen, immakarak idiay Johannesburg ket adu a tawen a nagtrabahoak a mangikabil kadagiti poster ti advertisement kadagiti publiko a lugar.

Idiay Johannesburg, dagiti awis ken gundaway riningbawandak, ngem naamirisko idi agangay a minulitan ti biag iti siudad dagiti nakamulagatan dagiti kailiak a naimbag a kababalin. Ngem nupay adu nga agkabanuag a lallaki ti nangbaybay-a kadagiti pamiliada nga agnanaed kadagiti away, diak pulos binaybay-an ti pamiliak ket regular a pinatulodak ida iti kuarta.

Pimmusay ni tatangko idi 1938. Kas inauna a lalaki, ti kostumbre ti Zulu pinilitnak a “biagen” ti kraal ti pamiliami. Isu nga iti simmuno a tawen, inkasarko ti maysa a taga Zulu a balasang, ni Claudina Madondo. Nupay kasadoakon, intultuloyko latta ti nagtrabaho idiay 400 kilometrot’ kaadayona a Johannesburg. Kasta met laeng ti ar-aramiden dagiti kasadarko. Nupay makapailiw ti maisina iti pamiliak iti nabayag a tiempo, nariknak a masapul a tulongak ida a mangtagiragsak iti nanamnam-ay a biag.

Material Wenno Naespirituan a Kinabaknang?

Ni la nanang ti mannakimisa iti pamiliami, ket ti Bibliana ti kakaisuna a libro idiay pagtaenganmi. Kalpasan ti ipupusayna, ammokon ti agbasa ket dagus a binasak dayta. Ngem dagiti doktrina ken al-alagaden dagiti iglesia ti nangrugi a nangburibor kaniak. Kas pangarigan, nagtultuloy ti nasayaat a takder dagiti miembro nupay makiab-abigda. Nagdamagak kadagiti manangaskasaba maipapan kadagita a panagsisimparat, ngem awan nakaipaay kaniak iti makapnek a panangilawlawag.

Kabayatan ti kaaddami idiay Johannesburg, inkeddengmi ken Elias Kunene a sapulen ti pudno a relihion. Napankami kadagiti simbaan iti aglawlawmi ngem dikam napnek iti uray maysa kadakuada. Idi agangay, naam-ammo ni Elias dagiti Saksi ni Jehova. Idi pinadasna nga ilawlawag kaniak dagiti naadalna kadakuada, imbagak a naallilaw. Ngem kalpasan a nangngegak ti pannakirinnasonna kadagiti lider dagiti iglesia ti Kakristianuan ken naimatangak a dida mapaneknekan nga isut’ ulbod, rinugiak a binasa dagiti publikasion ti Watch Tower Society nga inted ni Elias. Daytoy daydi tiempo ti diak malipatan a panagbiahek iti tren idi a tinulongannak ni Elias a mangtarus iti peggad ti panagtalek iti muti.​—Deuteronomio 18:10-12; Proverbio 3:5, 6.

Nakikaduaak metten ken Elias iti regular a pannakitimpuyog iti kaunaan a kongregasion dagiti nangisit a Saksi ni Jehova idiay Johannesburg. Idi 1942, kalpasan nga indedikarko ti biagko ken Jehova, nabautisaranak idiay Orlando, Soweto. No agawidak idiay Zululand, iranudko dagiti patpatiek ken Claudina, ngem naigamer unay kadagiti aktibidad ti simbaan.

Nupay kasta, rinugianna nga indilig dagiti literaturatayo iti Bibliana, ket nagin-inot a nagnadnad ti kinapudno ti Sao ti Dios iti pusona. Idi 1945, isut’ nabautisaran. Nagbalin a maysa a naregta a Kristiano a ministro, nga inranudna ti kinapudno ti Biblia kadagiti kaarrubana ken impasagepsepna dayta iti puso dagiti annakmi.

Kabayatanna, idiay Johannesburg, naaddaanak iti pribilehio a tumulong iti dadduma a mangtarus ti pannakaammo iti kinapudno ti Biblia. Adda uppaten a kongregasion dagiti nangisit idi 1945 iti aglawlaw ti Johannesburg, ket nagserbiak kas maysa a mangidaulo a manangaywan ti Kongregasion ti Small Market. Dimteng ti tiempo a naited ti Nainkasuratan a panangiwanwan kadagiti kasado a lallaki nga agtartrabaho iti adayo kadagiti pagtaenganda nga agawiddan kadagiti pamiliada ken ad-adda nga asikasuendan dagiti rebbengenda kas ulo ti pamilia.​—Efeso 5:28-31; 6:4.

Ni Elias ti immuna a pimmanaw idiay Johannesburg, a di pulos simminan iti pamiliana. Kas banagna, ni baketna ken amin a lima nga annakna ti nagbalin nga aktibo a Saksi ni Jehova. Pinadakkel met ni Elias ti uppat a naulila a kaanakanna, a nagbalin a dedikado a Saksi. Isut’ pimmusay idi 1983, a nakaibati iti nasayaat a paguadan iti simamatalek a panagtulnog kadagiti panangiwanwan nga ipapaay ni Jehova babaen ti Saona ken ti naindagaan nga organisasionna.

Idi 1949, pimmanawak iti panggedak idiay Johannesburg tapno aywanak ti pamiliak iti pamay-an ni Jehova. Idiay lugarmi, nakagun-odak iti panggedan kas maysa nga assistant inspector ti maysa a tangke ti kemikal kontra parasito a pakaitaneban dagiti ayup. Narigat a suportaran ti pamilia nga innem ti annakna iti nababa a sueldo nga aw-awatek. Tapno maiyan-anay dagiti paggastosan, naglakoak met iti nateng ken mais nga immulami iti bangkagmi.

Dagiti Bendision a Nanginnginat’ Pategda

Nupay ti pamiliami ket saan a nabaknang iti material, addaankam iti naespirituan a gameng gapu iti panangipangagmi iti pammilin ni Jesus: “Saankayo nga agurnong kadagiti gupit nga agpaay kadakayo ditoy daga, isu a ti sanga ken ti lati dadaelenna ida, ken isu a dagiti mannanakaw kalienda ken takawenda. Imbes ketdi, agurnongkayo kadagiti gupit sadi langit, isu a ti sanga ken lati dida dadaelen, ken isu a dagiti mannanakaw dida kalien ken takawen.”​—Mateo 6:19, 20.

Ti pananggun-od kadagitoy a naespirituan a gameng sapulenna ti kinapinget, kas ti panagkali iti balitok kadagiti pagminasan iti aglawlaw ti Johannesburg. Kada rabii, mangiranudak iti maysa a teksto ti Biblia kadagiti annakko ket ikalikagumko a tunggal maysa ibagana kaniak dagiti nasursurona. No ngudo ti lawas, pagsisinnublatek ida nga ikuyog a mangasaba. Bayat a magmagnakami nga agturong iti nagduduma a kraal, ilawlawagko dagiti Nainkasuratan a banag ken ikagumaak nga ipasagepsep kadagiti pusoda dagiti nangato a pagalagadan ti Biblia iti moral.​—Deuteronomio 6:6, 7.

Kas pangarigan, tapno masiguradok a di agtakaw dagiti annakmi, siguraduek nga aniaman a banag nga iyawidda ket saan a tinakaw. (Efeso 4:28) Kasta met laeng, no agulbod ti asinoman kadakuada, diak inkedked a disiplinaen ida babaen ti baot. (Proverbio 22:15) Kinalikagumak met a masapul a dayawenda dagiti nataengan.​—Levitico 19:32.

Kas ulo ti pamilia, nagbalinak nga ulidan babaen ti saan a panaglangan a makigimong, ket kinalikagumak dagiti annakko a tumabunoda met. Siniertok a tunggal anakko ket adda bukodna a pagkantaan, Biblia, ken aniaman a publikasion a mausar kadagiti gimong. Agsaganakami met a sangsangkamaysa kadagiti gimong, ket no saan nga agkomento ti maysa nga anakko, tulongak a makapagkomento inton sumaganad a gimong.

Adu a tawen a ti pamiliami ti kakaisuna a makasangaili kadagiti agdaldaliasat a manangaywan. Dagitoy a pannakabagi ti Watch Tower Society ti naaddaan naimbag nga impluensia kadagiti annakmi ket pinaregtak ida nga agbalin a payunir, wenno amin-tiempo nga ebanghelisador. Naragsakankami ken baketko idi a ti inauna a baromi a ni Africa ti nangrugi a nagpayunir kalpasan a naturposna ti sangapulo a tawen a panageskuela. Idi agangay, nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan, ket kalpasanna, isut’ naawis iti sanga nga opisina ti Watch Tower Society idiay Sud Africa, nga isut’ nagtrabahuanna kas maysa a managipatarus. Naasawaanen ken addaanen iti annak. Agserserbi itan kas maysa a panglakayen iti maysa a kongregasion idiay Zululand, ken addaan met iti pribilehio a tumulong iti sanga ti Sud Africa kadagiti parikut maipapan iti linteg a masansan a tumaud gapu kadagiti isyu a pakairaman ti pudno a panagdayaw.

Lima amin ti annakmi a lallaki ken maysa ti babai. Dagiti amin nga innem nga annakmi ket dadakkeldan ken naregtada iti naespirituan. Daytoy ti nangpunno iti pusomi iti aglaplapusanan a ragsak​—kasta unay a pannakapnek a di pulos magatang dagiti material a banag. Uppat kadagiti annakko a lallaki ti agserserbi a panglakayen kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova a nakaitimpuyoganda. Maysa kadakuada, ni Theophilus, ti mangtagtagiragsak ita iti pribilehio nga agserbi iti Bethel idiay sanga [nga opisina] ti Sud Africa.

Panangisaknap ti Kinapudno Idiay Zululand

Idi nagsubliak met laengen iti pamiliak idiay Zululand idi 1949, taltallo ti manangiwaragawag ti Pagarian iti Kongregasionmi a Collessie. Idi agangay, dimmakkel ti kongregasion, ket nabuangay ti maikadua a kongregasion iti maysa a purok ti Pomeroy a 30 kilometrot’ kaadayona.

Iti panaglabas ti tawtawen, masinga no dadduma ti panangasabami gapu iti panagraranget dagiti tribo kadagiti komunidad. Makiramraman dagiti mannakimisa kadagitoy a panagraranget dagiti tribo. Dagiti laeng Saksi ni Jehova ti mabigbigbig gapu iti neutralidadda. Naminsan, nagraranget ti tribo dagiti Mabaso ken ti maBomvu iti lugar a pangitantanebak kadagiti baka. Tribo ti Mabaso dagiti agnanaed iti disso ket nalabit pinapataydak koman gapu ta ammoda a maBomvu ti tribok. Ngem, am-ammodak met kas maysa a Saksi ni Jehova, isu a didak inan-ano.

Kabayatan ti 1970’s, kimmaro dagiti panagraranget ti nadumaduma a tribo, ket nagbalin a napeggad ti distrito ti Msinga. Kas iti dadduma, inkeddengko nga iyakar ti pamiliak iti nataltalged a paset ti Zululand. Nagtaengkami iti ili ti Nongoma idi 1978, a sadiay naitimpuyogkami iti Kongregasion ti Lindizwe. Iti simmuno a tawen, pimmusay ni baketko a Claudina. Naklaatak unay iti ipupusayna, ket kimmapuy ti salun-atko.

Kaskasdi, babaen ti di kaikarian a kinamanangaasi ni Jehova, nakaungarak met laeng ket nabalinak ti nagpayunir dua a tawen kalpasanna. Anian a yamanko ken Jehova ta simmayaat ti salun-atko gapu itoy nga irarang-ay iti panangasaba! Agtawenakon iti 85 ngem makapromedioak pay laeng iti nasurok a 90 nga oras iti panangasaba iti kada bulan. Idi Enero 1992, immakarkam ken anakko a Nicholas idiay Muden, maysa a paset ti Zululand, a sadiay kasapulan ti ad-adu a manangiwaragawag ti Pagarian.

Anian a yamanko iti panangiturong ti organisasion ni Jehova a nangparegta kadagiti kas kaniak nga ad-adda nga asikasuenda ti naespirituan a kasapulan dagiti pamiliami! Adayo a napatpateg dagiti imbungada a bendision a di pulos magatang ti kuarta. (Proverbio 10:22) Bendituek ni Jehova gapu itoy ket ikarkararagko ti tiempo inton ti Pagarianna pagbalinennan a paraiso daytoy a daga. Gapuna ti biag kadagitoy a napipintas a turod ken kapatagan ti Zululand ket agnanayonton a natalinaay bayat a dagiti agnaed “agtugawda, tunggal maysa iti sirok ti kayona nga ubas ken iti sirok ti kayona a higos” ken “awanto ti mangpabuteng kadakuada.”​—Mikias 4:4.