No Agawid ti “Bassit a Kabsat”

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY CANADA

TUNGGAL primavera, kalpasan ti pito wenno walo a bulan ti agakar-akar a panagbiag ti puffin iti baybay, agsublin iti pagtaenganna iti dandanum ti Arctic. Tiempon ti panagpaadu, ket kasla nakasaganan ti puffin. Kinapudnona, nakalablabagan dagiti sakana, ken timmauden ti namaris a siksik iti sippitna, a maikkatto met la kamaudiananna. Agtalinaed ti naisalsalumina a nangisit ken puraw a kolorna iti intero a tawen, isu a ti puffin ket kasla aglanglanga a klero. Nalabit daytoy ti gapu a pinanaganan dagiti sientista ti puffin iti Atlantico a Fratercula arctica, a kaipapananna “bassit a praile, wenno kabsat iti amianan.”a

Kas babassit a grupo a maawagan raft, a tunggal maysa ket buklen ti agarup 20 wenno 30 a tumatayab, agturong dagiti puffin kadagiti abutda iti bakras. Mabalin a bayat nga agdaliasatda wenno apaman a sumangpetda iti abutda, mangbirok ti puffin iti asawana. Makapainteres ta adu a puffin ti mangtaginayon iti isu met la nga abut​—ken isu met la nga asawa​—iti tinawentawen.

Makatayab dagiti puffin, ngem talaga a saan a dagitoy ti kapartakan a “tumayab.” Kinapudnona, kasla kellaat a panagdisso ti isasangpetda iti aplaya! Kasta met, saan a natalinaay ti itatayab ti puffin, ken no dadduma, kasla saan a maital-o dagiti payakna ti nalukmeg a bagina. No dadduma, marigatan pay ti dadduma a puffin a rumkuas iti danum. Ngem no agpayakpaken dagidiay payakna​—nalabit nakaparpartak nga agpayakpakda iti 400 a daras iti kada minuto​—makatayab ti puffin iti kapartak a 80 a kilometro iti kada oras.

Talaga nga ad-adda a maibagay dagiti puffin iti biag iti baybay ngem iti takdang. Ngem masapul a tumakdangda, ta masapul nga isagana ti agassawa a puffin ti abut nga umok ti sibongda. No makatakdangdan, dalusan ti agassawa ti abut, a mabalin a 50 a sentimetro ti kaatiddogna agingga iti mamimpat dayta a kadakkel. Ap-apanda ti abut iti ruot, babassit a sangsanga, ken dutdot. Agumok ti dadduma a puffin kadagiti rengngat iti sirok dagiti gangal wenno iti rengngat dagiti bato. Babaen ti sippitna, kalien ti puffin ti daga sana kurayen babaen ti nagkakamang a sakana.

Aginnarem ti agpareha a puffin iti danum. Bayat ti seremonia, iwang-it ti kalakian dagiti uloda, pabussogen ti barukongda, agpayakpakda, ken kankanayon nga agtinnuktok dagiti agpareha. Daytoy maudi a ritual a maawagan panagsinnippit, agtultuloy uray kalpasan ti panagasawa. Agparang a kastoy ti panangpatalged ti agassawa iti singgalutda.

Inton makapagitlogen iti maysa, literal nga ukopan ti nagannak dayta​—maysa a rebbengen a pagtinnulongan ti ama ken ti ina. Innem a lawas kalpasanna, no napessaanen, mangrugin ti agpaypayso a trabaho. Maukopan iti makalawas ti dapuen a nangisit, nalami, nalamuyot dutdotna a kappessa tapno mataginayon ti temperatura ti bagina. Agkarasubli dagiti nagannak a puffin iti baybay tapno agbirok iti umdas a taraon ti sibongda. Saan met ketdi a napeggad ti panagkalapda, tangay adu a puffin ti mapan iti baybay sada agsubli iti abutda. Kasla narigat ti panangkemmeg dagiti garsita ken dadduma pay a mangkaan kadakuada gapu iti kaaduda nga agkalap.

Nalaing nga aglangoy ken agbatok dagiti puffin. No usarenda ti nagkakamang a sakada a pagtimon ken dagiti payakda a mangiduron kadakuada, makapagtalinaedda iti uneg ti danum iti nasurok a 30 a segundo, iti kauneg a dandani 30 a metro. Agawid ti puffin a nakasippit iti maysa wenno dua a babassit nga ikan​—nalabit capelin wenno sand lance. Siempre, no babbabassit ti ikan ad-adu ti masippit ti puffin. Napaliiw a nakatiliw ti maysa iti nasurok nga 60! Ti tulang iti ngiwatna a nakatudo iti likud ti mangtengngel iti ikan bayat nga ad-adu ti matiliw. Nasayaat daytoy, no an-anagen ta ti sibong a puffin kanenna ti 50 nga ikan iti inaldaw.

Kalpasan ti agarup innem a lawas, agsubli manen ti nagannak a puffin iti baybay. Kumuttongen ti nabati nga agbukbukoden a sibong a puffin tapno agsaganan a pumanaw iti abut. Iti rabii, sanayenna dagiti payakna. Kamaudiananna, no nasipngeten, tumapogen ti puffin iti baybay ket sipipigsa nga aglangoy a pumanaw.

Agsubli ti urbon a puffin iti nakayanakanna kalpasan ti dua wenno tallo a tawen, ket kalpasan ti uppat wenno lima a tawen, mangasawan. Nalabit agtimbang ti nataenganen a puffin iti nasurok bassit nga 490 a gramo ken agtayag laeng iti agarup 30 a sentimetro. Uray pay no nakabasbassit, agbiag ti nasalun-at a puffin iti agarup 25 a tawen. Adda puffin idiay Atlantico a nabiag iti lakayen nga edad a 39!

Pattapattaen dagiti eksperto nga adda 20 a milion a puffin iti Atlantico. Makapasiddaaw a buyaen dagitoy a tumatayab. “Makaliwliwa ti puffin uray iti gagangay unay a bambanag,” kinuna da David Boag ken Mike Alexander iti libroda a The Atlantic Puffin. Ket no agnanaedka iti makin-amianan nga aplaya ti Atlantico wenno iti Pacipico, nalabit addanto kasta a makitam. Aniaman ti mapasamak, sigurado a kada primavera, agawid ti “bassit a kabsat iti amianan” ket maipasngay ti baro a kaputotan ti nangisit dutdotna a tumatayab iti baybay.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Dagiti puffin idiay Witless Bay, Newfoundland

[Credit Line]

Impaay ti: Tourism, Newfoundland ken Labrador; retratatista: Barrett and Mackay

[Picture Credit Line iti panid 14]

Impaay ti: Tourism, Newfoundland ken Labrador

[Picture Credit Line iti panid 15]

Tom Veso/Cornell Laboratory of Ornithology